کمتر از ۴۸ ساعت پس از تاکید وزیر ارتباطات بر این‌که «دخل و تصرفی در فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی ندارد» و «شورای امنیت کشور در این رابطه تصمیم‌گیر است»، وب‌سایت «اسپید تست» با انتشار آخرین گزارش خود از تنزل جایگاه ایران در جدول جهانی سرعت اینترنت خبر داد و نوشت: «ایران در رتبه ۱۴۴ جهان به‌لحاظ سرعت اینترنت قرار دارد.» این در حالی است که هنوز مسئولان مرکز ملی فضای مجازی منتظر هستند تا شاید شرکت بین‌المللی «متا» به‌عنوان هلدینگ عظیمی که مالکیت فیسبوک، اینستاگرام، واتس‌اپ و چند برند مشابه را در اختیار دارد، به نامه این مرکز پاسخ دهد و نماینده رسمی خود را برای استقرار در خاک ایران معرفی کند.

اینترنت روی اعصاب است. برای یک پیامک ساده، باید هزار و یک جوز کلک سوار کنیم و به این فیلترشکن و آن پروکسی متوسل شویم تا مگر بالاخره وصل شویم و بشود به دوست و آشنا و قوم و خویش و همکار و هم‌کلاسی که معلوم نیست چند ساعت یا چند روز پیش حالمان را پرسیده، بگوییم خوبیم. اما خوب که نیستیم، هیچ؛ اتفاقاً اعصاب‌مان خراب است و کلافه‌ایم. تازه معلوم نیست بعد از آن‌که در این دیوار بلند فیلترینگ رخنه کردیم، سرعت اینترنت آن قدر باشد که پیامک‌مان را به آن سوی دیوار برساند. در این دنیای هزار توی مجازی، تنها بیراهه‌ها و بن‌بست‌هایش به ما رسیده و البته کلافگی ماندن پشت این دیوارها و گم شدن در این هزارتو که همه را عاصی کرده است.

وزیر ارتباطات درباره سرنوشت رفع فیلترینگ اینستاگرام یا تداوم این وضعیت گفته است: من تصمیم‌گیر نیستم، من حتی عضو شورای امنیت کشور هم نیستم

همین حالا برای منِ خبرنگار که آلودگی هوا، دورکارم کرده، روشن نیست که بتوانم همین گزارشی را که از کنج خانه درباره وضعیت اینترنت می‌نویسم، به‌موقع به ایمیل تحریریه ارسال کنم. حتی وزیر ارتباطات هم دقیق نمی‌داند باید چه اتفاقی بیفتد تا از وضعیت فاجعه‌باری که سه ماه بیشتر است به آن گرفتاریم، عبور کنیم و برگردیم به شرایط نه چندان قابل قبولی که پیش از این سه ماه داشتیم. زمانی که تلگرام و توییتر فیلتر بود اما لااقل هنوز می‌شد با واتس‌اپ و اینستاگرام سر کرد. حالا اما اینستاگرام و توییتر برایمان یکی است. مثل واتس‌آپ که از این حیث، فرقی با تلگرام ندارد. همگی برای همه‌مان خطرناک تشخیص داده شده و حق دسترسی‌مان به همه‌شان از همه‌مان سلب شده است. طنز تلخ ماجرا این است که وزیران دولتی همچون باقی مسئولان، با همین اینترنت کند و از طریق همان شبکه‌های اجتماعی غیرمجاز و مسدود، توییت می‌زنند و پست و استوری همرسان می‌کنند و کانال‌های تلگرامی و واتس‌آپی‌شان را هم به‌روز می‌کنند.

پاسخ مسئولان مرکز ملی فضای مجازی به وزیر ارتباطات اما از این قرار بوده که هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم و آنچه از سوی یک نماینده مجلس مطرح شده، حدس و گمان است

وزیر ارتباطات که البته از همان روزهای نخست وزارتش گفته بود که خود را مقید به رعایت قانون فیلترینگ می‌داند، سعی کرده تنها از طریق پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی در فضای مجازی فعالیت کند. او به‌جز این رفتار مجازی در حق کاربران، البته چند کلامی هم درباره این اوضاع اینترنت توضیح داده است. توضیحاتی که البته لزوماً حاوی نکته‌ای روشنگر درباره معمای اینترنت و سرانجام محدودیتی که بدواً «موقتی» توصیف می‌شد، نبود؛ «بنده دخل و تصرفی در این مورد ندارم، شورای امنیت کشور تصمیم گرفته و اگر قراری بر بازگشت باشد آنجا باید تجدیدنظر کند.» عیسی زارع‌پور که اتفاقاً اوایل همین هفته در این رابطه با ایلنا گفت‌وگو کرده، همچنین درباره سرنوشت رفع فیلترینگ اینستاگرام یا تداوم این وضعیت گفته «من تصمیم‌گیر نیستم، من حتی عضو شورای امنیت کشور هم نیستم.» وزیر ارتباطات که از قضا کاربران شبکه‌های اجتماعی در همان شبکه‌های فیلترشده به کنایه و طنز او را «وزیر قطع ارتباطات» می‌خوانند، به پرسشی درباره موضع شورای‌عالی فضای مجازی نیز پاسخ گفته است. پاسخی البته به شیوه‌ای مشابه آن‌چه در مواجهه با دیگر پرسش‌ها در این خصوص، سراغ داریم؛ این‌که «شورای‌ عالی فضای مجازی تصمیمی نگرفته است. تصمیم با شورای امنیت کشور است و این شورا باید تصمیم‌گیری کند.»
اشاره وزیر ارتباطات به نهادی است زیرمجموعه وزارت کشور. اما نه «شاک» به‌عنوان شورایی زیرمجموعه وزارت کشور و نه البته دیگر نهادهای دولتی و حاکمیتی، توضیحی در این رابطه به‌دست نداده‌اند و آن‌چه می‌دانیم تنها این است که چند میلیون کسب‌وکار مجازی در این مدت، ورشکست شده و چه مصائبی در این اوضاع وخیم معیشتی، بر مشکلات ملت افزوده شده است. شورای‌عالی فضای مجازی اما بالاخره اواسط همین هفته سکوتش را شکسته و درباره احتمال تداوم فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌آپ توضیح داده است. هرچند توضیحاتی که ابوالحسن فیروزآبادی در قامت دبیر شورای عالی فضای مجازی در این فقره به‌دست داد، به‌نحوی تکرار مواضعی بود که چند سطر بالاتر به نقل از وزیر ارتباطات خوانیدم؛ این‌که «اینستاگرام و واتس‌اپ با دستور شورای امنیت محدود شده‌اند.» البته او به نکته‌ای بیش از آن‌چه از زارع‌پور شنیده‌بودیم نیز اشاره کرده و گفته «ادامه محدودیتی که «شاک» اعمال کرده، نیاز به مجوز دارد.» هرچند به‌گفته فیروزآبادی، «تکلیف این مجوز را سرنوشت مذاکرات با «متا» مشخص می‌کند»، نه احیاناً نهادی که درباره اعمال محدودیت‌ها تصمیم‌گیری کرده یا نهادهایی چون وزارت ارتباطات و شورای‌عالی فضای مجازی که ذاتاً در این حوزه مسئولیت دارند.
مذاکره با شرکت «متا» یعنی همان شرکتی که اخیراً مارک زاکربرگ تاسیس کرد تا به‌عنوان یک هلدینگ عظیم، مجموعه فعالیت‌های فیسبوک، اینستاگرام، واتس‌آپ و چند پلتفرم جهانی دیگر را مدیریت کند، البته موضوع تازه‌ای نیست. غائله‌ای که از مدت‌ها پیش تنها یک خبر از آن می‌شنویم و آن، این‌که جمهوری اسلامی از این شرکت عظیم بین‌المللی خواسته برای فعالیت پلتفرم‌های زیرمجموعه‌اش در ایران، باید نماینده‌ای قانونی در خاک ایران داشته باشد و این نماینده را رسماً به مسئولان ایرانی معرفی کند. این غائله که البته پیش از آغاز دور تازه محدودیت‌ها در این دو، سه ماه گذشته آغاز شده، در آخرین تحول به این‌جا رسیده بود که مرکز ملی فضای مجازی در نامه‌ای به «متا»، به این شرکت در رابطه با آن‌چه «بسترسازی برای توسعه اغتشاشات» و «عدم پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در خصوص مکاتبات رسمی پیشین» عنوان شد، اعتراض کرد. در همان نامه مرکز ملی فضای مجازی همچنین به شرکت متا فرصت داده بود تا به‌منظور فراهم شدن امکان فعالیت پایدار پلتفرم‌های زیرمجموعه «متا» در ایران، نسبت‌به «معرفی نماینده رسمی مسئولیت‌پذیر مستقر در ایران، حداکثر تا ۱۰ روز پس از دریافت نامه» اقدام کند. پس آن‌که این خبر روی خروجی خبرگزاری‌های داخلی رفت اما اگرچه مسئولان ایرانی ظاهراً منتظر واکنش «متا» و معرفی نماینده رسمی این شرکت بودند، چنان‌که برخی کارشناسان گفته بودند، خبری از «متا» نشد. هرچند در این فاصله یکی از نمایندگان مجلس مدعی شد که «متا شرایط ایران را به اجمال پذیرفته» و «بنابر گزارش‌هایی که داده شده، احتمال زیاد اینستاگرام و واتس‌آپ به ایران می‌آیند.» پس از طرح این ادعا که از سوی جواد نیک‌بین، نماینده معمم عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم مطرح شد اما وزیر ارتباطات از پذیرش شروط ایران توسط اینستاگرام اظهار بی‌اطلاعی کرد. عیسی زارع‌پور همچنین از خبرنگاران خواست که از همان نماینده مجلس در این رابطه سوال کنند؛ وگرنه «چیزی به ما واصل نشده است.» او همچنین اعلام کرد که آخرین بار، صبح چهارشنبه گذشته از مسئولان مرکز ملی فضای مجازی که اقدام به ارسال نامه به «متا» کرده، در این رابطه کسب‌اطلاع کرده است. پاسخ مسئولان مرکز ملی فضای مجازی به وزیر ارتباطات اما از این قرار بوده که «هنوز پاسخی دریافت نکرده‌ایم و آنچه از سوی یک نماینده مجلس مطرح شده، حدس و گمان است.» در ادامه این ماجرا نوبت به رسانه‌های خارجی رسید تا در این رابطه گمانه‌زنی کنند. آن‌جا که یکی از این رسانه‌ها به نقل از شرکت متا اعلام کرد که «این شرکت تلویحا نسبت‌به پذیرش درخواست جمهوری اسلامی برای تعیین نماینده‌ای در تهران پاسخ منفی داده و اعلام کرده که سرگرم این درخواست نخواهند شد.»
حالا کمتر از یک هفته از آخرین اخبار درباره نامه‌نگاری مرکز ملی فضای مجازی ایران و شرکت متا، وب‌سایت اسپیدتست در آخرین گزارش خود که البته به وضعیت اینترنت در ایران و جهان در ماه نوامبر میلادی (10 آبان‌ماه تا 10 آذرماه خورشیدی) مربوط است، از تنزل رتبه جمهوری اسلامی در میان کشورهای جهان خبر داد. گزارشی که اگرچه از افزایش سرعت اینترنت ثابت در ایران حکایت داشت اما همزمان سرعت اینترنت موبایل در ایران را رو به کاهش و در مجموع، رتبه ایران را در رده 144 جهان یعنی 3 پله پایین‌تر از ماه گذشته میلادی (10 مهرماه تا 10 آبان‌ماه خورشیدی) اعلام کرده است. جالب این‌که گزارش‌های اسپیدنت که آخرین گزارشش به‌تازگی منتشر شده و مربوط به بازه زمانی حدوداً 50 تا 20 روز پیش است، بسیار مورد علاقه وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی است. حال آن‌که کارشناسان مستقل معتقدند داده‌های این سایت آزمون درستی برای سنجش سرعت اینترنت نبوده و گمراه‌ کننده است. چنان‌که یک عضو هیات‌مدیره و رئیس رسته سخت‌افزار سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران دراین‌باره به «دیجیاتو» گفته: «رقمی که اسپید تست عموماً به کاربران نمایش می‌دهد، سرعت ارتباطات داخلی است و بخشی از آن به ارتباطات بین‌الملل بازمی‌گردد.» آیدین عدالت گفته «سرعت شبکه‌ای که در حال حاضر برای دسترسی به اینترنت وجود دارد، بسیار بیشتر از پهنای باندی است که کاربران مصرف می‌کنند.» او توضیح داده است: «به‌طور مثال، زمانی که یک کاربر ایرانی وب‌سایتی را باز می‌کند، در حد کمتر از یک مگابایت دانلود دارد، اما ارتباط ADSL او می‌تواند مثلاً سرعتی تا ۱۲ مگابایت ارائه کند.» او همچنین گفته اگرچه «۱۰۰مگابایت سرعتی است که به‌راحتی می‌تواند در شبکه ۴G موبایل تزریق شود» اما توضیح داده که «در تجربه واقعی، کمتر کسی است که واقعاً بتواند از این سرعت استفاده کند.» عدالت همچنین گفته «برخلاف آنچه که در این دو ماه اعلام شده، تنها شاهد فیلتر دو پلتفرم اینستاگرام و واتس‌اپ نبوده‌ایم و سرویس‌های دیگری هم بسته یا مختل شده‌اند. سرویس‌های پایه‌ای گوگل یا هر سرویسی که به هر طریقی ارتباط امن ایجاد می‌کرد، در دو ماه گذشته اختلال داشتند.»