در توافق‌نامه 5000 کلمه‌ای اجلاس تنوع زیستی، فقط دو بار از کلمه «اقیانوس» استفاده شده است. این فراموشی و خط زدن دریاهای آزاد، از نگاه بعضی شرکت‌کنندگان پانزدهمین اجلاس تنوع زیستی سازمان ملل COP15، باعث نگرانی است. فراموشی اقیانوس و دریاهای آزاد اما تنها گوشه‌ای از اختلافات مذاکرات مونترال است. روز چهارشنبه تنش‌های مالی، سبب شد نمایندگان کشورهای در حال توسعه، مذاکرات را ترک کنند. در حالی که توافقات کنونی بر سر هدفی چون «سی در سی» که به محافظت 30 درصد زمین اشاره دارد نیز، پرابهام خوانده شده، از یک سو طوماری برای افزایش وسعت حفاظت به 50 درصد امضا شده و از سوی دیگر نمایندگان سازمان ملل خواستار اجماعی محکم‌تر برای رسیدن به اهداف شده‌اند.

پول به یکی از موانع مذاکرات پانزدهمین اجلاس تنوع زیستی سازمان ملل تبدیل شده است. سه‌شنبه شب، برزیل گروهی از کشورهای در حال توسعه را رهبری کرد تا از نشست مالی خارج شوند. همین اتفاق هم افتاد. نمایندگان کشورهای در حال توسعه با افزایش اختلافات در مورد اینکه چه کسی باید برای حفاظت از تنوع زیستی هزینه کند، مذاکرات را ترک کردند. اختلافات مالی این اجلاس در حالی است که چندی پیش اجلاس COP27 هم شاهد تنش‌های مالی مشابه بود. حالا نگرانی از این است که با تشدید اختلافات، نشست سران تنوع زیستی سازمان ملل از مسیر خود خارج شود.

در حالی که مسئله حفاظت از دریا روی میز مذاکره نیست، ابهام درباره اهداف اجلاس هم زیاد است. سوال این است که آیا هدف حفاظت 30 درصدی محلی است یا جهانی؟ آیا به طور جداگانه از کشورها خواسته می‌شود که 30 درصد از مناطق ساحلی خود را حفاظت کنند؟ یا اینکه این 30 درصد به یک موقعیت جغرافیایی دیگر اشاره دارد؟ کریپس می‌گوید با این همه آنها از آغاز مذاکرات به این اشاره کردند که این یک هدف جهانی است

چین که میزبان COP15 است در حال سازماندهی مذاکرات بحرانی با سران هیئت‌ها در روز چهارشنبه بود تا این موضوع را حل کند. چالش بر سر این بود که آیا کشورهای ثروتمند مانند چین و برزیل باید کمک بیشتری برای تنوع زیستی دریافت کنند یا خیر؟ چین، برزیل، هند، مکزیک و اندونزی، پنج کشور دریافت‌کننده تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF) هستند و قرار است در چرخه مالی بعدی 5.3 میلیارد دلار (4.3 میلیارد پوند) از سال 2022 تا 2026 نیز پنج کشور نخست باشند. این در حالی است که نمایندگان آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین معتقدند که برای حفاظت از تنوع زیستی باید کمک‌هزینه بیشتری دریافت کنند. نمایندگان کشورهای در حال توسعه جلسه را ترک کردند چون معتقد بودند که در نبود سازش از سوی کشورهای توسعه‌یافته، پیشرفت در مذاکرات غیرممکن است. یکی از مذاکره‌کنندگان می‌گوید: «کشورهای در حال توسعه از این روند خیلی ناراحت هستند. مذاکرات به نقطه بحرانی رسیده است. ضروری است که کشورهای توسعه‌یافته هم کمک‌هزینه بیشتری فراهم کنند. برزیل و چین بزرگترین دریافت‌کنندگان بودجه GEF هستند. ما در مورد گسترش پایگاه اهداکنندگان صحبت می‌کنیم، یعنی اضافه کردن کشورهایی مانند برزیل و چین به فهرست اهداکنندگان به جای فهرست دریافت‌کنندگان.»

از آنجایی که مذاکرات بر اساس اجماع کار می‌کند، کشورها و ائتلاف‌ها می‌توانند به طور مؤثر مواردی که دوست ندارند را وتو کنند. یکی از این موارد ماهیگیری است. چین بزرگترین ناوگان ماهیگیری دوردست را در جهان دارد و 17 هزار کشتی ترال صنعتی را اداره می‌کند که در امتداد مرزهای آبی کشورهای مختلف پراکنده‌اند و گونه‌های مختلف آبزیان را در حجمی گسترده می‌بلعند. به همین دلیل است که وقتی کلمه «شیلات» از آخرین سند کاری در بخش مربوط به پایان دادن به یارانه‌های محیط زیستی مخرب حذف شد، خیلی‌ها تعجب نکردند

فراموشی آب‌های آزاد
اقیانوس‌ها 70 درصد سطح زمین را پوشانده‌اند و بخش اعظمی از حیات وحش را در خود جای داده‌اند اما بحث‌هایی که در اجلاس مونترال در جریان است، چنین ظرفیتی را از تنوع زیستی اقیانوس به نمایش نمی‌گذارد. گاردین دیروز در گزارشی نوشت که در آخرین توافق‌نامه کاری 10 صفحه‌ای و 5000 کلمه‌ای COP15، تاکنون فقط در دو مورد کلمه «اقیانوس» آمده است. علاوه بر این هیچ درخواست خاصی برای محدود کردن ماهیگیری، حفاظت از صخره‌های مرجانی یا توقف استخراج معادن در اعماق دریا نیز مطرح نشده است.
اقیانوس که 95 درصد از بیوسفر سیاره را تشکیل می‌دهد، معمولا به طور کامل نادیده گرفته نمی‌شود: نمایندگان یک پیش‌نویس کلی در مورد تنوع زیستی دریایی و ساحلی را تصویب کرده‌اند و این امید وجود دارد که تعهد «سی در سی» برای محافظت از 30 درصد زمین تا سال 2030 شامل اقیانوس‌ها نیز باشد.
شرکت‌کنندگان در گروه‌های کاری و جلسات غیرعلنی می‌گویند که چندین کشور به طور ممانعت‌کننده عمل می‌کنند، چین، روسیه، ایسلند و آرژانتین در میان کسانی هستند که متهم به تردید در تعهد به محدودیت‌های خاص هستند.
سیمون کریپس، مدیر اجرایی حفاظت از دریا در انجمن حفاظت از حیات وحش و یکی از شرکت‌کنندگان در COP15، می‌گوید: «ما نگران این هستیم که این کشورها سعی کنند این رقم را مثلاً به 10 درصد کاهش دهند. ما در حال حاضر در سطح 7 درصد حفاظت هستیم که 3.5 درصد از آن به هر طریقی به‌طور مؤثر مدیریت می‌شود، اما می‌بینید که کوسه‌ها در حال مرگ هستند، صید بی‌رویه ادامه دارد و صخره‌های مرجانی در آستانه نابودی قرار دارند. بنابراین واضح است که هدف 10 درصد کار نمی‌کند.»
از آنجایی که مذاکرات بر اساس اجماع کار می‌کند، کشورها و ائتلاف‌ها می‌توانند به طور مؤثر مواردی که دوست ندارند را وتو کنند. یکی از این موارد ماهیگیری است. چین بزرگترین ناوگان ماهیگیری دوردست را در جهان دارد و 17 هزار کشتی ترال صنعتی را اداره می‌کند که در امتداد مرزهای آبی کشورهای مختلف پراکنده‌اند و گونه‌های مختلف آبزیان را در حجمی گسترده می‌بلعند. به‌طور مثال در نزدیکی گالاپاگوس نیز کشتی‌های ترال چینی حضور دارند. به همین دلیل است که وقتی کلمه «شیلات» از آخرین سند کاری در بخش مربوط به پایان دادن به یارانه‌های محیط زیستی مخرب حذف شد، خیلی‌ها تعجب نکردند. کریپس توضیح می‌دهد که خط زدن این کلمه خاص راهی برای جلوگیری از وتوی کل بخش توسط بعضی کشورها بود، تا دست‌کم جایی برای پیشرفت تدریجی باشد.
حفاظت 30 درصدی از چه؟
در حالی که مسئله حفاظت از دریا روی میز مذاکره نیست، ابهام درباره اهداف اجلاس هم زیاد است. سوال این است که آیا هدف حفاظت 30 درصدی محلی است یا جهانی؟ آیا به طور جداگانه از کشورها خواسته می‌شود که 30 درصد از مناطق ساحلی خود را حفاظت کنند؟ یا اینکه این 30 درصد به یک موقعیت جغرافیایی دیگر اشاره دارد؟ کریپس می‌گوید با این همه آنها از آغاز مذاکرات به این اشاره کردند که «این یک هدف جهانی است».
به این معنی است که حتی اگر با هدف «سی در سی» موافقت شود، ممکن است به دلیل یک مشکل حل نشده دیگر، باز هم به تنوع زیستی دریاهای آزاد کمکی نشود. بیشتر اقیانوس‌ها خارج از قلمرو کشورهاست و عملاً بی‌قانونی در آنها حاکم است. کشورها فقط تا 200 مایل دریایی از ساحل خود دارای قدرت مستقل هستند. هر چیزی فراتر از این فاصله، دریای آزاد در نظر گرفته می‌شود که توسط هیچ کس اداره نمی‌شود. مجموعه جداگانه‌ای از مذاکرات سازمان ملل سال‌ها برای توافق بر سر یک معاهده دریای آزاد در جریان بوده است، اما آخرین دور مذاکرات با شکست به پایان رسید. آنها در مارس 2023 بار دیگر گرد هم می‌آیند تا دوباره درباره دریای آزاد حرف بزنند.
بدون آن معاهده، هرگونه توافقی که در مونترال برای حفاظت از اقیانوس در دریاهای آزاد منعقد شود، از نظر قانون بی‌معنی است. سازمان‌های مدیریت شیلات منطقه‌ای (RFMOs) برای جلوگیری از صید بی‌رویه گونه‌هایی مانند ماهی تن در دریاهای آزاد، سهمیه‌هایی تعیین می‌کنند، اما قدرت اجرایی آنها محدود است و به شدت تحت تأثیر شیلات تجاری قرار دارند. کشورهای ذی‌نفع همچنین می‌توانند از مذاکرات موازی به‌عنوان بهانه‌ای برای مخالفت بهره بگیرند، با این استدلال که حفاظت از اقیانوس اصلاً در COP15 موضوعیت ندارد.
طوماری برای حفاظت 50 درصدی
3 میلیون نفر طوماری برای حفاظت از 50 درصد از تنوع زیستی جهان امضا کرده‌اند. در حالی که کشورها در کنفرانس تنوع زیستی COP15 به توافقی برای حفاظت از طبیعت دست یافتند، 3.2 میلیون شهروند در سراسر جهان با امضای طوماری خواستار یک هدف بلندپروازانه‌تر برای حفاظت حداقل 50 درصد خشکی‌ها و اقیانوس‌ها تا سال 2030 شده‌ا‌ند. در هفته گذشته مذاکره‌کنندگان از رقم 30 درصدی برای حفاظت از زمین‌ها و اقیانوس‌ها حمایت کرده‌اند اما The hindu، یکی از رسانه‌های هندوستان نوشته است: اسکار سوریا، مدیر کمپین آواز در یک نشست خبری گفت:‌ «اگر دولت‌ها حقوق جوامع بومی و محلی و حق آنها بر قلمرو و آب‌ها را به رسمیت بشناسند، ما بسیار فراتر از 30 درصد حفاظت خواهیم رفت. بومیان به‌صورت بالفعل از تنوع زیستی حفاظت می‌کنند. اکنون زمان تلاش برای هدفی بالاتر برای حفظ نیمی از زمین است. هر عدد دیگری جنگل‌های حیاتی را به خطر می‌اندازد و به وضوح برای شروع انقلاب لازم برای بازسازی رابطه ما با طبیعت کافی نیست.» این درخواست جمعی در حالی است که باسیل ون هاور، رئیس مشترک کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) معتقد است که طرفین نباید اهدافی را برای خود تعیین کنند که دست‌یافتنی نیست.
درخواست برای اجماع نهایی
دیروز خبرگزاری شینهوا در گزارشی نوشت که مقامات سازمان ملل خواستار ایجاد اجماعی درباره طرح تنوع زیستی در اجلاس COP15 هستند.
روز پنج‌شنبه مقامات سازمان ملل برای دستیابی به چارچوب جهانی تنوع زیستی پس از سال 2020، خواستار اجماع بیشتر شدند. بر همین اساس آمنه محمد، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد، از همه طرف‌ها خواست تا بر سر یک چارچوب بلندپروازانه پس از سال 2020 به توافق برسند تا روند نابودی تنوع زیستی را معکوس کرده و بشریت را در مسیر زندگی هماهنگ با طبیعت قرار دهند. او از کشورهای توسعه‌یافته خواست تا با در نظر گرفتن منابع مالی، کمک‌های فنی و ظرفیت‌سازی برای اطمینان از اجرای چارچوب، از کشورهای در حال توسعه حمایت کنند: «اکنون زمان پایان دادن به بحران سیاره و آغاز دوباره همزیستی و دوستی با طبیعت است.»
سابا کوروسی، رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز طرف‌های مذاکره را تشویق کرد تا با تغییر روش‌های تولید، مصرف، تجارت و حمل و نقل، با علل ریشه‌ای از بین رفتن تنوع زیستی مقابله کنند. او گفت: «از کسب ‌و کارهای جهانی می‌خواهم که با قرار دادن تنوع زیستی در استراتژی‌ها و زنجیره‌های ارزش خود، مسئولیت اجتماعی‌شان را به عهده بگیرند.»
مذاکرات تنوع زیستی سازمان ملل که هفته گذشته آغاز شد، وارد مرحله حساسی شده است زیرا تنها چند روز برای دستیابی به هدف نهایی باقی مانده است. تا روز شنبه، مذاکره در مورد موضوعات دشوار مربوط به سند ادامه خواهد داشت و انتظار می‌رود که سرانجام در روز دوشنبه (19 دسامبر-28 آذر) نشست COP15 با تصویب یک چارچوب جهانی تنوع زیستی پس از سال 2020 با هدف حفظ طبیعت برای نسل‌های آینده به پایان برسد.