|پیام ما| چند روزی بیشتر تا پایان نخستین ماه پاییز نمانده و همین دیروز، سازمان هواشناسی هم از کاهش دمای هوای پایتخت و شماری از استان‌های کشور خبر داد. البته دیروز دست‌کم هوای پایتخت همچنان آفتابی بود. اما آفتابی کم‌رمق که نشانه‌ایست از نزدیک شدن به روزها و شب‌هایی سرد و محرکی برای نهادهای مسئول تا نگاهی جدی‌تر بیاندازند به وضعیت تولید و مصرف گاز در کشور. به‌خصوص در چند سال گذشته که ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی، نگرانی برای تامین گاز مصرفی شهروندان را افزایش داده‌است. نگرانی منطقی که دیروز (سه‌شنبه) به بحث اصلی نمایندگان در نشست علنی مجلس تبدیل شد تا در حضور وزیر نفت به استماع و بررسی گزارش کمیسیون انرژی و البته توضیحاتی بنشینند که جواد اوجی در قامت وزیر نفت در این رابطه به دست داد.

بررسی وضعیت ناترازی مصرف گاز طبیعی در صحن علنی مجلس که مطابق انتظار با قرائت گزارش کمیسیون انرژی در این رابطه آغاز شد، در ادامه به‌جز آن‌چه وزیر نفت مطرح کرد، همچنین به فرصتی برای شماری از روسای کمیسیون‌های اقتصادی مجلس تبدیل شد. پیش از اظهارات نمایندگان، وزیر نفت و رئیس مجلس، سخنگوی کمیسیون انرژی گزارش این کمیسیون در این رابطه قرائت کرد. براساس این گزارش، در دو دهه گذشته در حالی استفاده از گاز طبیعی برای تامین نیاز انرژی کشور به‌طور متوسط سالانه ۷ درصد افزایش یافته که هم‌اکنون این منبع انرژی ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور را تشکیل می‌دهد. حال آن‌که برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور انجام نشده‌است. مالک شریعتی نیاسر که با اشاره به جایگاه ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان، از شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف سخن گفت، این وضعیت را زمینه‌ساز ایجاد چالشی جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک دانست. سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس همچنین با بیان این‌که این موضوع در سال‌های اخیر به‌خصوص در فصول سرد سال به‌دلیل افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده، گفت که «تنها در سال ۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه‌ها سوزانده شده» و اضافه کرد: «در سال جاری نیز به‌رغم کاهش و بعضاً قطع گاز بخش‌های مختلف صنعت، در مواقعی که شاهد کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت کوره در مقایسه با گذشته هستیم، اعمال خاموشی در صنایع و بخش‌های خانگی و تجاری محتمل خواهد بود.» بنابر گزارش کمیسیون انرژی مجلس همچنین، «در صورت بی‌توجهی و عدم برنامه‌ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبرو خواهد شد؛ به نحوی که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خرید و توزیع وسایل گرمایشی نفتی و ذغالی بین مردم اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.»

سخنگوی کمیسیون انرژی همچنین با استناد به تعهدات شرکت ملی گاز در افق ۱۴۱۰، میزان تقاضای گاز طبیعی در کشور را «بیش از ۱۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز» و «مقدار گاز شیرین قابل‌تحویل را حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب در روز» عنوان و تاکید کرد که در این صورت، «اختلافی بالغ بر ۴۰۰ میلیون متر مکعب در تراز تولید و مصرف گاز طبیعی وجود خواهد داشت و کشور با چالش جدی در تامین گاز مشترکان و مصرف‌کنندگان بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع، پتروشیمی‌ها، سیمان، فولاد، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و صادرات مواجه خواهد بود

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس همچنین در قرائت بخش سوم گزارش این کمیسیون، به «چالش‌ها» در این بحث پرداخت و گفت: «افزایش بی‌رویه برداشت، موجب افت فشار مخازن در میدان پارس جنوبی شده و چنانچه فوراً تصمیم‌گیری نشود، سالانه به اندازه یک فاز (معادل ۲۸ میلیون مترمکعب در روز) افت تولید روی خواهد داد.» چالشی که برای جلوگیری از وقوع آن و صرفاً حفظ وضعیت تولید فعلی، کشور نیازمند جذب سرمایه ۲۰ میلیارد دلاری برای اجرای طرح‌های فشارافزایی مخازن پارس جنوبی است اما با فرض وجود توان داخل در فشارافزایی، نحوه تامین منابع مالی لازم برای آن مشخص نیست. شریعتی نیاسر با اشاره به آخرین پیش‌‌بینی وزارت نفت که تولید گاز طبیعی در کشور را در بهترین حالت از ۹۵۰ میلیون متر مکعب کنونی به حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب در روز تا سال ۱۴۱۰ متصور است و البته تاکید دارد که این وضعیت پس از سال ۱۴۱۰ با روند کاهشی به ۱.۱ میلیارد متر مکعب در روز در سال ۱۴۲۰ خواهد رسید، خاطرنشان کرد: «پیش‌بینی می‌شود برای تحقق این سناریو تا سال ۱۴۲۰ به حدود ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شامل ۲۵ میلیارد دلار برای اجرای طرح‌های نگهداری تولید (عمدتاً در میدان پارس جنوبی) و ۳۵ میلیارد دلار برای توسعه میادین جدید نیاز است.» حال آن‌که به گفته این نماینده مجلس، درصورت ناکامی در تحقق این میزان سرمایه‌گذاری در بخش تولید گاز و با ادامه روند کنونی، در سال ۱۴۰۶ حداکثر گاز شیرین قابل‌تحویل به شبکه انتقال گاز حدود ۹۶۶ میلیون متر مکعب در روز خواهد بود و در صورت عدم تثبیت تولید گاز به ویژه در فازهای میدان گازی پارس جنوبی و توسعه منابع جدید گازی، تولید گاز شیرین با روند کاهشی به حدود ۸۱۵ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۴۱۲خواهد رسید. سخنگوی کمیسیون انرژی همچنین با استناد به تعهدات شرکت ملی گاز در افق ۱۴۱۰، میزان تقاضای گاز طبیعی در کشور را «بیش از ۱۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز» و «مقدار گاز شیرین قابل‌تحویل را حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب در روز» عنوان و تاکید کرد که در این صورت، «اختلافی بالغ بر ۴۰۰ میلیون متر مکعب در تراز تولید و مصرف گاز طبیعی وجود خواهد داشت و کشور با چالش جدی در تامین گاز مشترکان و مصرف‌کنندگان بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع، پتروشیمی‌ها، سیمان، فواید، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و صادرات مواجه خواهد بود.»
در بخش دیگر این گزارش نیز با اشاره به بحران‌های محتمل ناشی از عدم تامین گاز، به مواردی از جمله «از دست رفتن تولید برق کشور حداقل به میزان ۷۰ درصد»، «توقف فعالیت صنایع سنگین فولاد، آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و نیز پتروشیمی‌ها»، «توقف خدمات عمومی و شهری نظیر نانوایی‌ها و سایر مراکز خدمت‌رسانی به عموم»، «اختلال در گرمایش مردم در مراکز شهری و روستایی به میزان حداقل ۹۵ درصد»، «توقف تولید و خدمات در شبکه های تصفیه و توزیع آب، شبکه های پولی و بانکی، مخابراتی و ارتباطی، خدمات درمانی و بیمارستانی به دلیل اختلال در تامین برق»، «توقف صادرات گاز و به‌دنبال آن ایجاد نارضایتی در روابط بین‌المللی به‌ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک»، «اختلال در حمل و نقل وابسته به سوخت گاز» و نهایتاً «ایجاد نارضایتی عمومی و بازتاب های امنیتی، سیاسی و اجتماعی» اشاره شده است.
اما در حالی که در بخش پایانی این گزارش به «راهکارهای اجرایی و سیاستی رفع ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور» می‌پرداخت که عمدتاً به دفعات در اسناد بالادستی و برنامه‌های توسعه نیز مورد تاکید قرار گرفته، وزیر نفت نیز بر لزوم تدوین قوانین برای کاهش مصرف و بهینه‌سازی تاکید کرد. وزیر نفت که یکی از عوامل افزایش مصرف و علل مصرف را «قیمت پایین گاز» می‌داند، اعلام کرد: «۷۵ درصد مشترکان، ۵۰ درصد مصرف و ۲۵ درصد دیگر مشترکان نیز ۵۰ درصد باقی‌مانده منابع گاز را مصرف می‌کنند.» اوجی همچنین با تاکید بر لزوم برنامه‌ریزی برای دوگانه‌سوز شدن خودروهای عمومی، گفت: «این اقدام برای هر خودروی عمومی، ۱۲ میلیون تومان بار مالی دارد.»
در ادامه نشست علنی روز گذشته نوبت به نمایندگان و مشخصاً شماری از روسای کمیسیون‌های اقتصادی مجلس بود تا به بیان دیدگاه و نقطه‌نظراتشان در این رابطه بپردازند. روندی که با نطق رئیس کمیسیون انرژی مجلس آغاز شد و بر این اساس، فریدون حسنوند با بیان اینکه «همه مسئولان کشور به ناترازی اذعان دارند»، گفت: «همه قوا بدانند ناترازی‌ها تهدید هستند و در صورتی که به آن رسیدگی نشود، منجر به بحران‌های امنیتی می‌شوند.» همچنین رئیس کمیسیون اقتصادی، «نخستین مشکل در حوزه ناترازی گاز» را «عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه» خواند. محمدرضا پورابراهیمی البته در توضیح علت این وضعیت، بیش از آن‌که بر ناکامی در جذب سرمایه خارجی تاکید کند، از «عدم توجه به ظرفیت‌های بازار سرمایه داخل کشور» سخن گفت. اما در حالی که رمضانعلی سنگدوینی در قامت یکی از اعضای کمیسیون انرژی، نسبت‌به «وضعیت تامین سوخت کشور در آینده» ابراز نگرانی کرد، بالاخره یکی از نمایندگان هم به موضوع مهم «سوخت‌های جایگزین» و «انرژی‌های پاک» پرداخت. مهرداد ویس‌کرمی که از جمله اعضای کمیسیون آموزش مجلس است، بر لزوم «حرکت به‌سوی استفاده از منابع پاک انرژی» تاکید کرد و خواستار مراقبت و آیند‌ه‌نگری مسئولان شد. این در حالی بود که رئیس مجلس هم به‌عنوان آخرین سخنران در این بحث، «ناترازی» را چالش و مانع جدی و اساسی کشور در حوزه گاز عنوان کرد و گفت: «نظام حکمرانی در کشور سالانه ده‌ها میلیارد دلار سرمایه را از بین می‌برد و گازی که می‌توان در پتروپالایشگاه‌ها و صادرات استفاده کنیم و بزرگترین منابع درآمدی ما هستند، هدر می‌دهیم.» محمدباقر قالیباف با اشاره به راهکارهایی که مجلس نهم در سال ۹۳ برای بهینه‌سازی مصرف سوخت و انرژی در کشور به دست داده، با کنایه به بی‌توجهی مسئولان اجرایی به مصوبات حدوداً یک دهه پیش مجلس، گفت: «این قوانین فقط برای آن مجلس و آن دولت نبوده؛ بلکه برای همه ما است.» جالب آن‌که دو، سه سال پیش یک پژوهشگر پژوهشکده سیاست‌گذاری شریف در گفت‌وگو با «پیام ما»، بیش از آن‌که بی‌توجهی مسئولان اجرایی به اسناد قانونی و سیاست‌گذاری‌های این حوزه را عامل ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی بداند، از «سیاست‌های اشتباهی» گفته بود که به باور او، «عامل اصلی کمبود گاز مورد نیاز کشور است.» سید حامد توانگر که با اشاره به «اتکای همیشگی سیاست کشور در بخش مصرف انرژی بر سرمایه‌گذاری در تولید برای پاسخ به تقاضای داخلی»، از این گفته بود که در صورت ادامه این روند، «نیازمند افزایش تولید گاز طبیعی یا واردات هستیم»، گفته «با توجه به محدودیت گزینه‌های واردات، راهکار اصلی سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید در پارس جنوبی است.» حال آن‌که به باور این کارشناس و پژوهشگر حوزه انرژی از آن‌جا که «حتی در صورت جذب سرمایه‌گذاری جدید، افت تولید پارس جنوبی اجتناب‌ناپذیر است»، چاره‌ای نیست جز آن‌که «به‌جای افزایش تولید، به‌سمت اصلاح مصرف و افزایش بهره‌وری گام برداریم.»