برگزیدگان نخستین رویداد «برترین گزارش سال» دیروز در مراسمی که انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران برگزار کرد، معرفی شدند. در این مراسم مرضیه قاضی‌زاده خبرنگار روزنامه «پیام ما» هم یکی از خبرنگارانی بود که از سوی هیات داوران شایسته تقدیر شناخته شد.

اختتامیه نخستین رویداد «گزارش برتر سال» همزمان با برگزاری مراسم بزرگداشت روز خبرنگار دیروز چهارشنبه در محل انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران برگزار شد. در این مراسم شماری از پیشکسوتان و استادان روزنامه‌نگاری در کنار برخی چهره‌های نام آشنا و جوان مطبوعات حاضر بودند. یونس شکرخواه در سخنانی با ابراز خرسندی از برگزاری اولین رویداد برترین گزارش سال، گزارش‌نویسی و یادداشت را دو ژانر نجات‌دهنده رسانه‌های امروز برشمرد و گفت: «در دنیای رسانه امروز که سرعت اطلاع‌رسانی حرف اول را می‌زند، تقویت حوزه گزارش‌نویسی و یادداشت با رعایت مفاهیم پایه‌ای فارغ از هر نوع احساسی و مبتنی بر یک منطق استوار باید در دستور کار فعالان حوزه رسانه قرار بگیرد.»
این استاد ارتباطات از خبرزدگی به عنوان آفت پیش روی رسانه‌ها یاد کرد و گفت‌: «در دنیایی که مردم از طریق شبکه‌های مجازی به سرعت نور در جریان آخرین اخبار و وقایع قرار می گیرند، روزنامه‌نگاران باید تعقیب و تحلیل اخبار در قالب گزارش‌های تولیدی، اطلاع‌رسانی جامع و کاملی را در جامعه داشته باشند و اجازه ندهند با تعقیب شیوه‌های اطلاع‌رسانی سه دهه گذشته از دنیای اطلاع‌رسانی امروز عقب بمانند.»

دورهمی صمیمانه روزنامه‌نگاران در انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران فرصتی بود تا خبرنگاران برگزیده کمی هم از دغدغه‌های خود بگویند

این روزنامه‌نگار پیشکسوت با انتقاد از تقلیل برخی مفاهیم در جامعه روزنامه‌نگاری گفت: «‌ما امروز با تقلیل مفهوم ارتباطات به عنوان رسانه و بدتر از آن تقلیل مفهوم رسانه به روزنامه‌نگاری و در نهایت تقلیل مفهوم روزنامه‌نگاری روبه‌رو هستیم و این اتفاق زنگ خطر بزرگی است که رسانه‌های ما را به سمت بیراهه می‌برد. رسانه‌های امروز نیاز دارند با تقویت حوزه گزارش‌نویسی و یادداشت‌نویسی گام‌های جدی و اساسی در جهت اطلاع‌رسانی بردارند.»
شکرخواه ادامه داد: «خوشبختانه ما امروز با گزارش‌نویسان توصیفی خوبی در جامعه روزنامه‌نگاران روبه‌رو هستیم که گزارش‌های مکانی خوبی ارائه می‌کنند و نیاز داریم این تعداد در رسانه‌ها افزایش یابد.»
به گفته او گزارش‌ها باید مبتنی بر یک مسئله‌یابی باشد و بی‌طرفی در آن مشهود باشد: «راوی یک گزارش باید با روایتی محکم و چند وجهی مسیر اصلی گزارش را در پیش گیرد. ضمن اینکه با توجه به نیاز اطلاع‌رسانی امروز از گزارش تصویری هم غافل نشود. شرایط کنونی ایجاب می‌کند که با یادداشت، سرمقاله‌ها و گزارش‌های روایتی و تحقیقی به نجات روزنامه‌نگاری کم تیراژ و لاغر بپردازیم.»
او در ادامه از انجمن صنفی روزنامه‌نگاران به عنوان یک فرصت برای هم‌اندیشی اهالی رسانه یاد کرد و گفت: «ما امروز در عرصه رسانه با گفتمان‌های بسیاری روبه‌رو هستیم که اعم از گفتمان‌های مقابله با قدرت و روشنگری اهالی رسانه، بخشی رسانه‌های خارج از ایران و بخشی رسانه‌های رقیب هستند که در فضای مشترک انجمن صنفی می‌توان یکبار برای همیشه دربار این عوامل درونی و برونی رسانه‌ها به گفتگو نشست و این چالش‌ها را حل کرد.»
مجید رضائیان یکی دیگر از استادان حوزه روزنامه‌نگاری نیز در این نشست از گزارش‌نویسی به عنوان دولت عشق روزنامه‌نگاری یاد کرد و گفت: «روزنامه‌نگار پاینده کسی است که بتواند گزارش‌نویس خوبی باشد. توجه به ادبیات پایه، خاطره‌نویسی و تحلیل درست سه پایه مهم و اساسی روزنامه‌نگاری است.» این روزنامه‌نگار پیشکسوت با بیان این که متاسفانه برخلاف گذشته که روزنامه‌نگاران ما پاورقی‌نویسان و خاطره‌نویسان خوبی بودند، امروز این دو بخش از حوزه روزنامه‌نگاری رخت بربسته است.
تلنگری درباره استفاده از شبکه‌های اجتماعی
در بخش دیگر از این مراسم محمد رهبری کارشناس و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی سخن گفت: «امروزه همه ما خبرنگاران از شبکه تویتر برای اطلاع‌رسانی و تحلیل‌های خبری استفاده می‌کنیم. اما شاید کمتر کسی بداند که طبق نتایج یک پژوهش در سال 2019 از سوی دانشگاه اکسفورد یک سوم پیام‌ها و بازخوردهای پیامی که در این شبکه منتشر می‌شد کار ربات‌هاست. ربات‌هایی که برای جهت دادن موضوعات مختلف در این الگوریتم فعال هستند و متاسفانه کسی خبر ندارد. بنابراین روزنامه‌نگاران باید با توجه به این مهم حواسشان باشد تا طعمه این ربات‌ها نشوند و بتوانند در فضای رسانه‌ای واقعی‌تر در باب برخی موضوعات اظهار نظر کنند.»
قرائت بیانیه انجمن صنفی برای روز خبرنگار
در بخش دیگر این مراسم بیانیه انجمن روزنامه‌نگاران به بهانه گرامیداشت 17 مرداد از سوی ایرج اسلامی قرائت شد.
بیانیه‌ای که در آن ضمن گرامیداشت روز 17 مرداد آورده شده بود ۱۷ مرداد، روز خبرنگار برای ما روزنامه‌نگاران ایرانی گرچه یادآور خاطره تلخ جنایت علیه یکی از همکاران است، ولی در واقع روزی است که می‌باید فرصتی برای نگاه ما به آینده و گشودن دریچه‌های جدید بر حرفه روزنامه‌نگاری باشد و امید و نشاط را در میان جمع بزرگ و رو به گسترش روزنامه‌نگاران بگشاید متاسفانه اکنون تبدیل به روزی برای تکرار مشکلات گذشته شده است، مشکلاتی که بیش‌تر می‌شود و چشم‌اندازی بر کاهش آن نیز در کوتاه‌مدت وجود ندارد.با این حال همچنان روزنه‌های امید را در این وضعیت می‌توان دید و گزارش امروز هیأت داوران در باره برترین‌های گزارش‌نویسی رسانه‌های ایران نشان‌دهنده روشن بودن این چراغ است، با این وجود وضعیت ایران در درجه اول از حیث جایگاه رسانه و در مرحله بعد از جهت کارآیی و جایگاه روزنامه‌نگاری با چالش‌های اساسی مواجه شده است و باید برای برون‌رفت از این وضع کوشش کرد. بدون اصلاح رسانه‌ها و به تبع آن جایگاه روزنامه‌نگاری هیچ افق روشنی پیش روی جامعه ایران نخواهد بود. مجموعه این مشکلات را در بهار امسال طی سند ملی رسانه تهیه و تقدیم کردیم
او ادامه داد: اولین و مهم‌ترین مشکل برای روزنامه‌نگاران ایرانی ساختار سیاسی و استقلال حرفه‌ای آنان است برای دسترسی آزاد و راحت به اطلاعات و بازتاب دادن حقیقت در جامعه ایران به رسمیت نمی‌شناسد. از نظر آنان روزنامه‌نگاران، سربازان جبهه «جنگ روایت‌ها» هستند و باید در برابر روایت‌های دیگران و دشمنان، «روایت رسمی» را تولید و بازتاب دهند، و این یعنی نادیده گرفتن فلسفه رسانه و این حرفه. از این رو باید راه را برای بازتاب و بیان حقیقت هموار نمود، روایت‌ها در دل این حقیقت شکل خواهند گرفت.
ایرج اسلامی در ادامه قرائت بیانیه انجمن مشکل اول پیش روی جامعه روزنامه‌نگاران را تضعیف بیش از پیش جایگاه رسانه‌های رسمی در جامعه ایران برشمرد و گفت: «گروه اول که به صورت بی‌حساب از منابع عمومی و از جیب مردم تأمین می‌شوند، و در قید و بند مخاطب و رضایت آن نیستند، و تنها به انعکاس «روایت رسمی» مخدوش از جامعه مشغول هستند، بدون اینکه کارآیی و اثرگذاری لازم را داشته باشند. گروه دوم به دلیل محدودیت‌ها و مشکلات، نمی‌توانند منابع مالی لازم خود را از طریق مخاطب و بازار تأمین کنند، لذا بنیه‌های ضعیف اقتصادی دارند، و روزنامه‌نگاران شاغل در آنها از وضعیت مطلوب برخوردار نیستند. از حیث حقوق و دستمزد، از حیث امنیت شغلی و بیمه، و از همه مهم‌تر از حیث رضایت حرفه‌ای در مقایسه با رسانه‌های رسمی وضعیت نامناسبی دارند.»
به گفته او به دلیل مسایل فوق سرمایه‌گذاری برای آموزش و کسب توانایی‌های جدید بویژه روزنامه‌نگاری چند رسانه‌ای، اندک است در نتیجه روزنامه‌نگاران نمی‌توانند خود را با تحولات فن‌آورانه در رسانه‌ها تطبیق دهند و این نیز منجر به کاهش توانمندی در آنان و ضعف بیش‌تر رسانه‌ها می‌شود.
اسلامی با بیان این که این مشکلات موجب کاهش انگیزه‌های مشارکت مدنی در امور صنف و نهاد صنفی شده است افزود: «در حالی که این مسایل می‌تواند تحریک‌کننده انگیزه‌های تک‌تک ما برای افزایش مشارکت از طریق نهاد مدنی مربوط به خودمان باشد. قطعاً دستاوردهای چنین نهادی در حال حاضر متناسب با انتظارات ما نیست، ولی راه‌حل افزایش مشارکت آحاد ما در شکل‌گیری و برنامه‌های آن است و نه دوری‌گزینی.»
او ادامه داد: «متأسفانه تعدادی از همکاران روزنامه‌نگار درگیر پرونده‌های قضایی هستند که شایسته جامعه ایران نیست و انتظار داریم که در سیاست مواجهه قضایی با رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران تجدیدنظر شود و این کار شدنی است و انجمن هم به تناسب توانش پیگیر آن است.»
اسلامی در بخش پایانی بیانیه انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ضمن تبریک روز خبرنگار به همه همکاران گفت: «انجمن معتقد است که راه برای مشارکت عموم همکاران از خلال انجمن باز است، و با عضویت یا شرکت در انتخابات مجمع عمومی پیش رو از طریق نامزدی یا رأی دادن، چراغ انجمن را روشن‌تر از گذشته نمایند.»
مجید صیادی دبیر جشنواره گزارش‌های برتر نیز در این نشست با ارائه گزارشی از روند برگزاری جشنواره گزارش برتر عنوان کرد: «اولین رویداد تخصصی رسانه‌ها تحت عنوان گزارش برتر در حالی برگزار شد که خوشبختانه رسانه‌ها استقبال خوبی از این جشنواره کردند.» او مجموع آثار ارسالی به دبیرخانه جشنواره را بالغ بر 600 گزارش برشمرد و گفت: «605 اثر واصله به دبیرخانه از سوی 177 خبرنگار 87 رسانه فعال ارسال شده بود که این تعداد آثار ارسالی مایه مباهات و دلگرمی ما برای برگزاری دوره‌های آتی این جشنواره شد.»
بیانیه هیات داوران
بیانیه هیات داوران نفرات برگزیده اولین جشنواره گزارش برتر سال معرفی شدند. در این بیانیه آمده بود جلسه داوری آثار جشنواره گزارش‌نویسی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران روز پنجشنبه ۲۰ مرداد ۱۴۰۱ با ارزیابی حدود 605 اثر ارسالی از 177 روزنامه‌نگار برگزار شد. داوری این آثار که توسط علی‌اکبر قاضی‌زاده، لیلا رستگار، نغمه دانش آشتیانی، رضا غبیشاوی، سعید ارکان‌زاده یزدی انجام شد، به‌رغم تلخی‌ها و رنج‌هایی که رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران کشور با آن درگیرند، برای هیئت داوران نشانه‌های خوشایندی نیز در بر داشت.
در بخشی از این بیانیه آمده بود تعداد بالای آثار و گستردگی طیف رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران شرکت‌کننده در جشنواره تصویری را روبه‌رویمان قرار داد که نشان می‌داد در حال حاضر چند نسل روزنامه‌نگار در ایران در حال روزنامه‌نگاری‌اند و همچنان می‌توانند اثر خود را بر جامعه و فضای عمومی ایران بگذارند.
هیات داوران اولین رویداد گزارش‌های برتر سال در ادامه این بیانیه آورده بودند شاید تلقی عمومی از زاویه‌ای دور به این تصویر چنان باشد که روزنامه‌نگاری در این کشور به پایان رسیده و رسانه‌ها به‌قدری ضعیف شده‌اند که دیگر نمی‌توان برایشان کاری کرد، اما از زاویه‌ای نزدیک‌تر می‌توان به آثار رسیده به دبیرخانه همین جشنواره نگاهی انداخت و بارقه‌هایی از امید را مشاهده کرد.
هیات داوران در بخش دیگر این بیانیه تاکید کردند سطح گزارش‌های مرحله نهایی داوری جشنواره نشان می‌دهد که هنوز هستند روزنامه‌نگارانی که مطالبی باکیفیت و تأثیرگذار در رسانه‌های ایران منتشر کنند، گزارش‌هایی که هم استانداردهای حرفه‌ای را مد نظر دارند و هم متوجه منافع مردم و خیر جمعی‌اند.
به گفته هیات داوران در این جشنواره، گزارش‌های متنی منتشرشده از ابتدای سال 1400 داوری شدند و دو شرط برای برگزیدن گزارش‌های منتخب در نظر گرفته شد.یکی برخورداری گزارش‌ها از استانداردهای لازم حرفه‌ای و کیفیت موردنیاز در گزارش‌نویسی دیگری اثر گذاری گزارش‌ها یعنی بتوانند ضمن روشن کردن خطاها و اصلاح روندها موجب تغییر شیوه‌هایی در جامعه ده باشند.
طبق بیانیه هیات داوران در داوری نهایی، گزارش‌های متعددی واجد این دو شرط بودند و تعدد گزینه‌ها مایه امید و خوشبینی هیئت داوران به آینده روزنامه‌نگاری کشور بود. اما هیان داوران این نکته را هم متذکر شدند که در کنار این گزارش‌های استاندارد و اثرگذار که بخشی از آن‌ها در دو فهرست گزارش‌های برگزیده و گزارش‌های شایسته قدردانی آمدند، متأسفانه تعداد چشمگیری گزارش نیز منتشر شدند که معیارهای لازم گزارش‌نویسی را نداشتند. به گفته انها به‌نظر می‌رسد لازم است رسانه‌ها بر قواعد گزارش‌نویسی و ملزومات و تمرین عملی آن و حضور در میدان واقعه و همچنین فرایند سردبیری مطالب تمرکز بیشتری داشته باشند تا بتوانند به این ترتیب اثر عمیق‌تری بر مخاطبان و مسئولان بگذارند. افزون بر اینکه برخی از شاخه‌های گزارش‌نویسی همچون گزارش‌های تحقیقی یا گزارش‌های خبری و تحلیلی، و همچنین بعضی از حوزه‌ها از جمله گزارش‌های ورزشی و سیاسی، نیاز به تقویت و شکوفایی بیشتری دارند، هر چند که شاید شکوفایی در شاخه‌هایی از گزارش‌نویسی ــ به‌طور مشخص گزارش‌نویسی تحقیقی و گزارش‌های سیاسی ــ مستلزم کاهش تسلط قدرت‌های سیاسی بر رسانه‌ها باشد.
یکی از نکات مهمی که هیات داوران بر آن تاکید کردند انتخاب آثار برگزیده بدور از هر گونه نگاه جنسیتی بوده است هر چند این موضوع نتوانست باعث شود تا سهم عمده زنان روزنامه‌نگاران در تهیه گزارش‌های باکیفیت رسانه‌های ایران نادیده گرفته شود. هیات داوران در بخشی از این بیانه اوردند امیدواریم این سهم در رأس هرم مدیریتی و سطوح بالای تحریریه رسانه‌ها نیز افزایش یابد. در گزارش‌های رسیده به دبیرخانه، تعداد امیدوارکننده‌ای از آثار جالب‌توجه در رسانه‌هایی خارج از مرکز تهیه شده بود و با اینکه این آثار در فهرست برگزیدگان جشنواره حضور پررنگی ندارند اما باید تأکید کرد که روزنامه‌نگاری جدی در این کشور منحصر به مرکز نیست و اتفاقاً برای توسعه ایران لازم است که رسانه‌های خارج از پایتخت جدی‌تر گرفته شوند.
هیات داوران در پایان این بیانیه یادآور شدند در هر حال، با اینکه رسانه‌های ایران تحت فشارهای شدید محتوایی و نیز اقتصادی هستند، و رقبای قدرتمندی در فضای مجازی پیدا کرده‌اند، مرور آثار جشنواره از این بابت مایه خرسندی بود که نشان می‌داد هنوز می‌توان به رسانه‌ها و دسترنج روزنامه‌نگاران حرفه‌ای کشور دلگرم بود، بدون اینکه با نگاه‌هایی مطلق‌نگرانه، آن‌ها را به‌کلی تمام‌شده و پایان‌یافته فرض کرد یا به آن‌ها به‌چشم رسانه‌هایی بسیار قدرتمند و در اوج توان خود نگریست.

مجید صیادی دبیر جشنواره گزارش‌های برتر نیز در این نشست با ارائه گزارشی از روند برگزاری جشنواره گزارش برتر عنوان کرد: اولین رویداد تخصصی رسانه‌ها تحت عنوان گزارش برتر در حالی برگزار شد که خوشبختانه رسانه‌ها استقبال خوبی از این جشنواره کردند

برگزیدگان معرفی شدند
هیات داوران این رویداد اعم از علی‌اکبر قاضی‌زاده، لیلا رستگار، نغمه دانش آشتیانی، رضا غبیشاوی، سعید ارکان‌زاده یزدی بعد از داوری آثار واصله به دبیرخانه جشنواره آثار نیلوفرحامدی از روزنامه شرق برای گزارش: این گزارش تنش درد می‌کند، یاسر نوروزی از روزنامه سازندگی برای گزارش: کشتن کتاب در خیابان، مریم خباز از روزنامه جام‌جم برای گزارش معمای پسماند سوزی‌های سازمان یافته، الهه محمدی از روزنامه شرق برای گزارش: قتل با اسم رمز ناموس، محمد باقرزاده از روزنامه اعتماد برای گزارش قبول‌شدگان شبهه ناک و مریم لطفی از روزنامه همشهری برای گزارش انبار زندگی را به عنوان نفرات برگزیده معرفی کردند.
این دورهمی صمیمانه روزنامه‌نگاران در انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران فرصتی بود تا خبرنگاران برگزیده کمی هم از دغدغه‌های خود بگویند یاسر نوروزی که با گزارش کشتن کتاب در خیابان به عنوان یکی از این برگزیدگان انتخاب شده بود از بی‌پناهی روزنامه نگاران در برابر گزارش‌های انتقادی سخن گفت و بیان کرد اگر انجمن صنفی و حمایت این تشکل نبود معلوم نبود متهمان نامبرده در گزارش فوق چه با خبرنگاران می‌کردند. این گزارش ثابت کرد قدرت انجمن صنفی در حمایت از روزنامه‌نگاران قدرتی بی مانند است و روزنامه‌نگاران به این قدرت نیازمندند.
نیلوفر حامدی نویسنده گزارش «این گزارش تنش درد می‌کند» نیز به معضل سانسور به عنوان یکی از اصلی‌ترین موانع کاری روزنامه‌نگاران اشاره کرد و تاکید کرد که یک ماه از زندانی شدن سپیده رشنو گذشته و رسانه حتی جرات نمی‌کند نام او را ببرد. الهه محمدی، نویسنده گزارش قتل با اسم رمز ناموس، از سختی‌های کار خبرنگاران در حوزه زنان سخن گفت. مریم خباز خبرنگار روزنامه جام جم که گزارش معمای پسماند او شایسته عنوان گزارش برتر سال شده بود در کنار سختی‌های کار در حوزه زنان فعالیت زنان خبرنگار در عرصه رسانه هم فارغ از سختی‌ها و مشقات خاص او نیست او گفت برای تهیه این گزارش ساعت‌ها و شب‌های زیادی را مجبور به گذراندن در محل سوژه بوده اما هیچ کدام از این سختی‌ها به چشم مدیرانی که جنس رسانه نیستند و از سختی کار خبرنگاران خبر ندارند، نمی‌آیند.
محمد باقرزاده نویسنده گزارش قبول شدگان شبه‌ناک هم معتقد است نبود دسترسی کافی روزنامه‌نگاران به اطلاعات جامع و کامل برای تکمیل گزارش‌ها درد بزرگیست که همه ما با پوست و استخوان درکش می‌کنیم. مریم لطفی دیگر روزنامه‌نگار برگزیده این جشنواره از این فرصت استفاده کرد تا صدای زنان خبرنگاری شود که در حبس به سر می‌برند و گفت: محدودیت‌های پیش روی رسانه‌ها باعث شده تا ما نتوانیم از حق زنان زندانی اهالی رسانه به راحتی سخن بگوییم و سراغ امثال سپیده رشنو را بگیریم که معلوم نیست امروز در کجا بسر می‌برند.
معرفی 9 گزارش شایسته تقدیر
هیات داوران همچنین 9 گزارش زندگی در حلقه بسته باد و شن نوشته مرضیه قاضی‌زاده از روزنامه پیام ما، همه بمب‌های جهان در افغانستان منفجر می‌شود نوشته نرگس جودکی از مجله شبکه آفتاب، مدرنا زیر زمین، جانسون پشت بام نوشته ترانه بنی‌یعقوب از روزنامه ایران، شبی که رعد و برق قلب آسمان را پاره کرد نوشته محمد صادق خسروی علیا از همشهری، بی‌آر‌ تی خوابی شبی 25 هزار تومان نوشته عاطفه محمودی از تجارت نیوز، من و طالبان نوشته زهرا مشتاق از روزنامه اعتماد، کویر در کرخه نوشته مریم شکرانی از روزنامه شرق، دق شدن در دریای هلمند نوشته حامد هادیان از روزنامه همشهری، پول بده رئیس جمهور شو نوشته رضیه امیری از رویداد 24 را شایسته تقدیر دانست.