تحلیل‌گران خوش‌بین می‌گویند سال 2023 نه تنها سال سختی برای خرید مواد غذایی نیست بلکه شرایط نسبت به 2022 بهبود پیدا می‌کند. با این حال در میانه جنگ اوکراین،‌ خشکسالی‌های گسترده و اثرات تغییر اقلیم بر جنگل‌ها و منابع آبی خوش‌بین بودن صرف قادر نیست ما را برای آینده آماده کند. در همین راستا با در نظر گرفتن فاکتورهایی که باعث گرانی مواد غذایی در سال 2022 شده است می‌توان چنین نتیجه گرفت در سال 2023 سال سخت‌تری را برای تهیه مواد غذایی تجربه می‌کنیم. «فایننشال تایمز» در گزارشی که «ایرنا» آن را به فارسی برگردانده تاکید کرده است «مردم جهان باید به گرانی مواد غذایی عادت کنند».

بر اساس این گزارش ترس از رکود اقتصادی، افزایش برداشت محصول در روسیه و امیدواری به ازسرگیری تجارت جهانی غلات باعث شده است قیمت مواد غذایی در بازار رو به کاهش بگذارد. اما این کاهش قیمت بدان معنا نیست که بحران غذایی جهان رفع شده است. تحلیلگران معتقدند همان عواملی که بازار جهانی غلات را به هم ریخته‌اند همچنان وجود دارند. جنگ اوکراین تنها یکی از چندین عاملی است که بر بازار سایه افکنده‌اند و می‌توانند برای سال‌ها نرخ بالای گرسنگی را به کره زمین تحمیل کنند.
جنگ اوکراین وقتی که شروع شد قیمت مواد غذایی تحت تأثیر عواملی مثل خشکسالی و مختل شدن زنجیره‌های عرضه رو به افزایش داشت. در کشورهای فقیرتر که کرونا باعث به هم ریختن اقتصاد شده است جنگ اوکراین، صرفاً عامل وخیم‌تر شدن اوضاع بوده است.
کری فولر، مأمور ویژه آمریکا در امور امنیت غذایی می‌گوید: آن چه بحران غذایی امروزی را با همه بحران‌های مشابه قبل متمایز می‌کند این است که عوامل و فاکتورهای متعددی موجد بحران کنونی بوده‌اند.
به گفته تحلیلگران در سال آینده شاهد ترکیب کامل این فاکتورها خواهیم بود. یک تحلیلگر گفت: من بیشتر از سال ۲۰۲۲ نگران اوضاع در سال ۲۰۲۳ هستم.
افزایش قیمت تولید به دنبال افزایش قیمت انرژی
بدون شک جنگ اوکراین تاثیر منفی شدیدی بر تولید جهانی غذا گذاشته است. در شرایطی که بنادر اوکراین بسته شده‌اند و مسیرهای جایگزین دیگری وجود ندارد صادرات غلات این کشور کاهش قابل ملاحظه‌ای یافته است. این کشور در ماه ژوئن کمتر از یک میلیون تن گندم، ذرت و جو صادر کرد که ۴۰ درصد پایین‌تر از صادرات همین ماه در سال ۲۰۲۱ بوده است.
برداشت محصول اوکراین در ماه جاری آغاز شده است و کشاورزان جایی برای انبار کردن محصولاتشان ندارند. اگر آن‌ها نتوانند محصولاتشان را به بازار جهانی عرضه کنند این موضوع بر تولید محصولات در سال ۲۰۲۳ تأثیر منفی می‌گذارد چرا که پولی برای خرید بذر و کود شیمیایی به دستشان نمی‌رسد. حتی ممکن است که آن‌ها در سال ۲۰۲۳ محصولی را کشت نکنند.
شاید بتوان گفت قیمت‌های بالای کالاها در بهار امسال کشاورزان در کشورهای دیگر را ترغیب کرده است محصول بیشتری بکارند. اما از سوی دیگر باید گفت به همان نسبت، افزایش هزینه‌های تولید، بسیاری از کشاورزان را برای کشت دلسرد کرده است به ویژه گرانی سوخت، کود شیمیایی و تجهیزات کشاورزی.
سیاستگذاران هشدار می‌دهند افزایش قیمت انرژی که انتظار می‌رود در زمستان بیش از پیش افزایش یابد بر تولید کودهای نیتروژنی تاثیر منفی گذاشته است. این کودها عامل مهمی در افزایش برداشت محصول هستند.
عارف حسین، اقتصاددان ارشد برنامه غذای سازمان ملل در این باره گفت: اگر ما مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه مثل کود شیمیایی را حل نکنیم بحران گرانی مواد غذایی به بحران فقدان مواد غذایی در سال آینده تبدیل می‌شود.
در حال حاضر نگرانی اصلی در مورد غذا مربوط به عرضه غلات به ویژه گندم و روغن‌های گیاهی بوده است که اوکراین یکی از صادرکنندگان بزرگ این محصولات است. اما برخی تحلیلگران همچنین نگران رشد قیمت برنج هستند که جایگاه مهمی در رژیم غذایی آسیایی‌ها دارد.
امروز مقادیر زیاد ذخایر برنج در کشورهای بزرگ تولیدکننده مثل هند، تایلند و ویتنام وجود دارد. اما اگر گرانی گندم مصرف برنج در این کشورها را افزایش دهد شاهد اعمال محدودیت‌های صادراتی از سوی دولت‌های آن‌ها خواهیم بود.
تنها حدود ۱۰ درصد از کل تولید جهانی غلات صادر می‌شود. بنابراین حتی اگر یک صادرکننده هم محدودیت‌های صادراتی وضع کند تاثیر زیادی بر روی قیمت‌های جهانی خواهد گذاشت.
در سال ۲۰۰۸ وضع محدودیت‌های صادراتی در هند و ویتنام به همراه وحشت خرید توسط واردکنندگان مثل فیلیپین باعث شد قیمت‌ها دو برابر شود.
تحلیلگر بانک سرمایه‌گذاری ژاپن گفت: ما از نزدیک قیمت برنج را دنبال می‌کنیم. اگر گرانی گندم باعث افزایش مصرف برنج شود، ذخایر برنج کاهش خواهد یافت، صادرکنندگان عمده محدودیت‌های صادراتی در این زمینه وضع می‌کنند و بنابراین شاهد رشد بیشتر قیمت برنج خواهیم بود. کمبود احتمالی کود شیمیایی برای تولید برنج در آسیا نیز موضوع نگرانی دیگر است.
از مدت‌ها پیش از جنگ اوکراین، ناامنی غذایی در جهان بسیار گسترده شده بود. به دلیل شیوع کرونا، خشکسالی ها و درگیری‌های منطقه‌ای در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۷۷۰ میلیون نفر گرسنه شدند که بالاترین رقم از سال ۲۰۰۶ است.
فائو پیش‌بینی کرده است در اثر جنگ اوکراین تعداد افرادی که سوءتغذیه دارند طی امسال ۱۳ میلیون نفر و در سال آینده ۱۷ میلیون نفر افزایش یابد. بر اساس آمار بانک جهانی با هر یک درصد افزایش قیمت مواد غذایی ۱۰ میلیون نفر دچار فقر شدید می‌شوند.
خطر قحطی در آفریقا
در سراسر خاورمیانه، آفریقا و آسیای مرکزی مصرف مواد غذایی بالاتر از تولید غذا در این مناطق است. کشورهایی در این مناطق هستند که بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر رشد قیمت مواد غذایی دارند. بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه علاوه بر افزایش قیمت مواد غذایی با کاهش ارزش پول ملی خود نیز مواجه هستند و فشار مضاعفی را در این زمینه متحمل شده‌اند. مصر مجبور شده است به دریافت کمک از صندوق بین‌المللی پول روی بیاورد. تورم در ترکیه به ۸۰ درصد رسیده است. لبنان نیز یکی از بدترین بحران‌های خود طی ۱۰۰ سال گذشته را تجربه می‌کند.
حتی کشورهایی که از روسیه و اوکراین غله نمی‌خرند اما وارد کننده عمده مواد غذایی هستند هزینه‌های زیادی را متحمل شده‌اند. قیمت نان، پاستا و روغن خوراکی با بالاترین سرعت افزایش یافته است. یک قرص نان در بلغارستان در ماه ژوئن ۵۰ درصد گران‌تر نسبت به ماه مشابه سال قبل شده است. روغن خوراکی در اسپانیا دو برابر گران‌تر از سال گذشته است و قیمت شکر در پرتغال ۴۰ درصد افزایش داشته است.
در کشورهای کم‌درآمد که غذا بخش مهمی از هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد تحمل قیمت‌های بالای مواد غذایی بسیار سخت‌تر است. در مصر مواد غذایی بیش از یک‌سوم هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد. قیمت مواد غذایی در این کشور ۲۴ درصد رشد داشته است. در اتیوپی که سهم مواد غذایی در هزینه‌های خانوار بیشتر است تورم غذا به ۳۸ درصد رسیده است.
گیلبرت هونگبو، رئیس صندوق توسعه کشاورزی سازمان ملل می‌گوید به ویژه خطر بروز قحطی در آفریقا در سال آینده وجود دارد. قحطی می‌تواند منجر به شورش‌های اجتماعی و مهاجرت گسترده اقتصادی شود.
سال‌های بحرانی در پیش است
تمام تحلیلگران معتقد نیستند که بحران کنونی عمیق‌تر می‌شود. مورگان استنلی اوایل ماه جاری گزارشی خوش‌بینانه در مورد آینده قیمت مواد غذایی منتشر کرد که گفته بود افزایش قیمت‌ها در سال ۲۰۲۳ کمتر از امسال خواهد بود. بر اساس پیش‌بینی این گزارش افزایش تولید غلات باعث تعدیل قیمت‌ها در این سال خواهد شد.
در عین حال اگرچه برخی تجار بین‌المللی امیدوارند با بازگشایی دریای سیاه غلات اوکراین به بازار راه یابد و نوعی آتش‌بس غیراعلامی برقرار شود اما همچنان ابهاماتی در مورد اهداف روسیه وجود دارد. حملات روسیه به بنادر اوکراین ادامه دارد.
حتی اگر جنگ اوکراین فردا پایان یابد زیرساخت‌های کشاورزی و بندری اوکراین نیاز به بازسازی دارد. شاید کشاورزان اوکراینی نتوانند یا نخواهند که سر زمین‌های خود حاضر شوند.
بسیاری از مقامات و تحلیلگران غربی انتظار دارند در اثر عواملی مثل جنگ اوکراین، خشکسالی، کرونا و سایر درگیری‌های منطقه‌ای بحران کنونی غذا در جهان سال‌ها طول بکشد. هر یک از این عوامل که باعث گرانی غذا شده است می‌تواند ادامه پیدا کند.
کشورهایی که به واردات از اوکراین وابسته بوده‌اند اکنون سعی می‌کنند به منابع وارداتی خود تنوع ببخشند و این کار، گرانی مواد غذایی را تداوم خواهد بخشید. وضعیت مشابهی نیز در مورد انرژی رخ خواهد داد. تصویر کلی حاکم بر بازار جهانی مواد غذایی از کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها حکایت دارد بدون هرگونه احتمالی که از توقف این روند در آینده نزدیک خبر دهد.
اقتصاددان‌ها می‌گویند مصرف‌کنندگان باید به قیمت‌های بالای مواد غذایی عادت کنند. آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند قیمت مواد غذایی در سطوح بالای تاریخی خود باقی بماند چرا که شاهد کاهش کاشت و برداشت در مزارع طی سال‌های اخیر بوده‌ایم.
جنگ اوکراین همچنین نظام تجارت جهانی را به هم ریخته است؛ نظامی که کالاهای ارزان از جمله مواد غذایی را در سراسر نقاط جهان توزیع می‌کرد. آن نظام تجارت جهانی که همه نوع غذا را در اختیار ما می‌گذاشت به این زودی‌ها به شرایط عادی بازنخواهد گشت. این به معنای گرانی بیشتر مواد غذایی و کود شیمیایی، و بازآرایی وابستگی‌های تجاری با تمرکز بر زنجیره‌های عرضه منطقه‌ای خواهد بود.