به هر شهر تاریخی که سر بزنیم یک هسته مرکزی دارد که در گذشته مرکز اصلی شهر بوده و به مرور زمان و بر اساس نیاز، شهر در اطراف آن گسترش یافته است. این بافت ارزشمند نشان‌دهنده اصالت و هویت یک شهر است و حفاظت از آن نشان از اهمیت مردمان آن شهر به تاریخ دارد. اما شاید این نگاهی از بیرون به این مناطق باشد. آیا در نگاه ساکنان این محلات این زیبایی و علاقه به محله وجود دارد؟ این محلات گاه نیازهای امروزی شهروندان را پاسخگو نیستند و خدمات شهری مناسبی در آنها ارائه نمی‌شود. واقعیت آن است که بافت تاریخی و وجود گذرها و بازارچه‌ها و ساباط‌ها، موجب شده‌اند که تردد وسایل نقلیه در سطح محله، چندان آسان نباشد. این ویژگی، در بسیاری از شهرهای تاریخی ایران و جهان، مشابه است. سیاست‌های شهری، در شهرهای توسعه‌یافته‌ منطقی، پایدار و مبتنی بر مشارکت شهروندان است. شکل تردد و جای پارک در محلات تاریخی یک مشکل است. با این همه چند سالی است که با هدف احیای فرهنگ دوچرخه‌سواری و همینطور حفظ هویت شهرها، دوچرخه‌سواری در بافت تاریخی و ارزشمند، پرطرفدار شده است. ما هم سری به یکی از چهار محله قدیمی تهران زدیم؛ گشتی با دوچرخه در محله سنگلج.

وقتی با دوچرخه و آن‌هم به صورت گروهی وارد محله سنگلج می‌شوید، کوچه‌های باریک، ترکیب خانه‌های قدیمی و جدید و عناصری مثل گذر و ساباط‌ نظرتان را جلب می‌کند؛ این ویژگی‌های معماری برای گردشگران جذاب است و برای افرادی که شهر را با المان‌های امروزی می‌شناسند دیدن این وجه تاریخی از شهر خالی از لطف نیست. اما این نوع بازدید از بافت تاریخی، هنوز در نگاه ساکنان منطقه تازه و باعث تعجب است. آنها پر از سوال‌اند و گاهی می‌پرسند: «برای چه به اینجا آمده‌اید؟ مگر جای دیدنی هم دارد؟» این سوال‌ها برای دوچرخه‌سواران هم پر از شگفتی است اما اگر کمی عمیق‌تر به آن بیندیشیم متوجه می‌شویم که این تفاوت و زیبایی‌ها در نگاه ساکنان عادی شده و لایه‌ای دیگر از نمای بافت تاریخی برای آنها نمایان شده که در نگاه گذرای یک گردشگر ناپیداست؛ نگاهی که به مرور زیبایی جای خود را به سختی زندگی در این محلات داده است. اما تلنگری که دیدن گردشگر آن هم با دوچرخه در لایه‌های زیرین ذهن یک ساکن محله ایجاد می‌کند، می‌تواند نگاهی دوباره به ارزش‌های بافت و ضرورت حفظ هویت تاریخی محله‌ها باشد.
برای دوچرخه‌سواران بسیار اتفاق می‌افتد که با نگاه متعجب افراد روبه‌رو شود؛ نگاهی که ناشی از ناآشنایی با دوچرخه به عنوان یک وسیله نقلیه است. این در حالی است که در توسعه تمام شهرهای ایران توجه اصلی به خودرو بوده و اهمیتی به انسان پیاده و حتی دوچرخه‌سوار داده نشده است. در شهرهای خودرومحور، فقط این وسایل آلاینده آهنی در طراحی شهری به رسمیت شناخته شده‌اند و دوچرخه -این وسیله دوستدار سلامت انسان و محیط زیست- جایگاه شایسته‌ای ندارد. این نگاه به توسعه در ذهن شهروندان هم رسوخ کرده و برای همین است که اغلب از دیدن گروهی سوار بر دوچرخه تعجب می‌کنند. رکاب‌زنی در محله سنگلج هم با همین نگاه متعجب همراه است. بعضی می‌پرسند: «چرا با دوچرخه به اینجا آمدید؟» و البته جواب طولانی است. در محله بزرگی مثل سنگلج دیدن تمام محل آن هم پیاده، کاری زمان‌بر است، اگر هم ماشین را انتخاب کنی گذر از کوچه‌ها و یافتن جای پارک برای چندین ماشین کار ساده‌ای نیست. در این شرایط دوچرخه بهترین راه‌حل است تا هم از دیدن مناظر و بافت بهره‌مند شوید و هم بتوانید ارتباطی با اهالی برقرار کنید.
رکابی برای توسعه دوچرخه سواری
شاید اینکه روزی شهرهای ایران دوستدار دوچرخه شوند و توسعه خودرومحور جای خود را به توسعه انسان‌محور بدهد، کمی دور از ذهن باشد اما می‌توان به این تغییر بزرگ فکر کرد و برای رسیدن به آن گام‌های کوچک اما موثری برداشت. یکی از از این گام‌ها سوار شدن بر دوچرخه و رکاب زدن در شهر است. اتفاقی که باعث می‌شود دیدن دوچرخه در نگاه شهروندان تکرار شود تا کم‌کم تعجب ناشی از حضور دوچرخه عادی شود و در مراحل بعد در هر شهروند تلنگری ایجاد شود و او هم با دیگران هم‌رکاب شود. دوچرخه‌سواران همین حضور و رکاب‌زدن در شهرهای شلوغ را رسالت خود می‌دانند. آنها می‌گویند ما رکاب می‌زنیم تا حال خود و شهرمان را بهتر کنیم و امید فرا رسیدن روزهایی بهتر برای شهرمان را به همه شهروندان بدهیم. در شهر تهران نیمی از ترددهای روزانه در مسافتی کمتر از پنج کیلومتر انجام می‌شود و دوچرخه می‌تواند در این بخش از رفت و آمدهای شهری نقش به‌سزایی داشته باشد.
بافت تاریخی یک فرصت برای دوچرخه‌سواری
در بافت‌های تاریخ تنگ بودن معابر یک معضل برای توسعه خودرومحور است. تامین مسیر عبور و پیدا کردن جای پارک‌ مناسب، معضلاتی برای خودروها هستند. اما این معضل می‌تواند فرصتی برای توسعه دوچرخه‌سواری در این محلات باشد. محلاتی که در گذشته شاهد حضور تعداد بیشتری دوچرخه‌سوار بودند و به مرور کمتر و کمتر شدند. اما امروز توجه به زیرساخت‌هایی که به شدت ارزان‌تر از توسعه خورومحور خواهد بود می‌تواند دوچرخه را دوباره به جایگاه مناسبی در سبک حمل‌و‌نقل در محلات تاریخی تبدیل کند. وجود جای پارک ایمن، تامین مناسب دوچرخه‌های اشتراکی و آموزش می‌تواند زمینه را برای توسعه دوچرخه‌سواری در این محلات و به تبع آن کاهش چشمگیر مشکلات باشد. این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که نگاه به دوچرخه از یک وسیله سرگرمی به یک وسیله حمل‌و‌نقل پاک در نگاه مدیران شهری و مردم تغییر کند.
مرور خاطرات تهران
تعجب فقط در نگاه ساکنان سنگلج نیست. چشم‌های دوچرخه‌سواران از دیدن بافت قدیمی این محل پر از شگفتی شده است. زندگی در بافت مدرن شهر بسیاری را با محلات قدیمی که هویت‌سازند، غریبه کرده و برای همین رکاب زدن در کوچه‌ها و گذرها، حسی نوستالژیک ایجاد می‌کند. یکی از هم‌رکابان از حس خوب این محله می‌گوید و دیگری از اینکه تا به حال فرصت دیدن سنگلج را نداشته افسوس می‌خورد.رکاب زدن و گذر از کوچه‌های محله سنگلج گویا خاطرات تهران قدیم را در مقابل چشمان دوچرخه‌سواران زنده می‌کند؛ خاطرات تهرانی که آرام‌تر و پاک‌تر بود. مرور این خاطرات هم حال بازدیدکننده دوچرخه‌سوار را بهتر می‌کند و هم شهر و محله قدیمی نشاط‌آور است.