باغ تاریخی شوکت‌آباد، از آبادی افتاده. این باغ 8.5 هکتاری در 10 کیلومتری شرق بیرجند، که عمارت زیبای شوکت‌آباد را در خود جای داده، دیگر شکوه گذشته را ندارد. آنقدر که این بار مدیرکل میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی، در جلسه شورای شهر بیرجند درباره وضعیت این باغ هشدار داده و گفته است که در نگهداری از این باغ که نامش در فهرست آثار ملی ثبت شده، کم‌کاری شده است.

قدمت باغ شوکت‌آباد به دوران قاجار می‌رسد. ساخت این بنا در دوران حکمرانی امیر اسماعیل خان به اتمام رسید و بعد با حاکم شدن امیرمحمد ابراهیم خان مشهور به شوکت الملک، او در سال ۱۳۲۰ هجری چهار سهم از مجموعه را وقف عام کرد. مجموعه عمارت و باغ شوکت‌آباد در تاریخ 23 مرداد ماه 1378 با شماره ثبت 2363 به ثبت ملی رسید و روزهای رونق نزدیک شد. عملیات مرمت بنا و سپردن باغ به بخش خصوصی گامی برای نجات این مجموعه بود اما با شیوع ویروس کرونا، درهای باغ به روی رهگذران بسته شد.
هشدار درباره باغ
حسن رمضانی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی در جلسه شورای اسلامی شهر بیرجند از این باغ سخن گفت و درباره وضعیت نگهداری‌اش هشدار داد. او موروثی و کوچک بودن بناهای محله «ته ده» را یکی از مشکلات بافت تاریخی اعلام و اظهار کرد: «همه روستای شوکت‌آباد وقف است و زمانی که این مسئولیت را بر عهده گرفتم با حکم دادگاه و مکاتبه با وزیر وقت دادگستری در باغ را باز کردیم و در دو سال گذشته با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بخشی از باغ مرمت شد و استادسرا هم برای تبدیل به اقامتگاه در حال مرمت است.»
او با گفتن این موضوع ادامه داد: «اما برای نگهداری شوکت‌آباد کم‌کاری شده و با وجود اینکه برای ایجاد سکو و… حدود ۲۰۰ میلیون تومان هزینه کرده‌ایم اکنون وضعیت مناسبی ندارد.»
پیش از این محمدعلی جنتی‌فر، مدیر پایگاه میراث جهانی باغ اکبریه به ایسنا گفته بود: «در خراسان‌جنوبی ۱۱۹ باغ تاریخی وجود دارد که ۶۵ باغ در فهرست میراث آثار ملی ثبت شده است‌. از این تعداد ۶۳ باغ در بیرجند واقع شده است که نشان‌دهنده توجه نیاکان ما به کاشت درختان در فضای معماری بوده است‌.»
از مهم‌ترین باغ‌های شهر بیرجند می‌توان به باغ اکبریه، رحیم‌آباد، بهلگرد، شوکت‌آباد، باغ امیرآباد، بهلگرد، معصومیه، بهارستان و منظریه اشاره کرد که به لحاظ معماری و طبیعی بسیار چشم‌نواز هستند. به گفته او باغ‌های بیرجند نمونه‌های منحصر به فردی هستند که مربوط به دوره‌های تاریخی متعددی هستند و حتی در برخی از باغ‌ها نشانه‌هایی از دوره صفویه نیز پیدا شده است‌. باغ‌های بیرجند کاربری‌های متعددی از جمله کاربری‌های مسکونی، تفریحی، کشاورزی، اقتصادی و حکومتی داشته‌اند که در نقاط مختلف بیرجند قدیم استقرار پیدا کرده‌اند.
بی‌توجهی به هویت فرهنگی در ساخت‌وسازهای اداری
در جلسه چهارشنبه شورای شهر بیرجند از دیگر آثار شوکت‌آباد هم صحبت شد. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی درباره مدرسه شوکتیه هم که از ارزش‌های فرهنگی بیرجند است، گفت: «کاربری آن تربیت حفاظ قرآن است و برای بازدید از آن باید با اوقاف مکاتبه شود.» او اضافه کرد: «در سال‌های گذشته با پیگیری‌های انجام‌شده قرار شد ارگ کلاه‌فرنگی بیرجند در اختیار میراث‌فرهنگی قرار گیرد اما بعد که برای تفکیک آن برای بازدید راحت‌تر مردم اقدام کردیم با انجام این کار مخالفت شد.»
به گفته او همچنین همچنین در ارگ بهارستان نیز شرکت آب منطقه‌ای استان با خریداری ارگ از یک سال قبل بازسازی آن را با هدف ایجاد موزه آب آغاز کرده است.
از سوی دیگر رمضانی با بیان این موارد از بی‌توجهی به هویت فرهنگی در ساخت‌وسازهای اداری انتقاد کرد و گفت: «در بناهای سال‌های اخیر هم یک بنا که بیانگر هویت فرهنگی و معماری گذشته باشد، نداریم و در ساختمان‌های اداری با پول بیت‌المال ساخت‌وسازهای بی‌هویتی انجام‌شده و معماری بی‌هویت سبب به وجود آمدن افراد بی‌هویتی می‌شود.»
اینطور که روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان جنوبی گزارش داده، رمضانی همچنین با اشاره به اینکه برای ۶۰ هکتار بافت تاریخی بیرجند طرح تفصیلی ویژه‌ای تهیه‌ شده است، بیان کرد: «بیرجند با دارا بودن ۶۰ هکتار بافت تاریخی ارزشمند چیزی از دیگر شهرهای کشور در این زمینه کم نداریم اما نباید همه اقدامات برای احیای آن از سوی میراث‌فرهنگی با منابع اندک باشد. با تعامل همه دستگاه‌ها اتفاقات خوبی در این حوزه می‌تواند بیفتد همان‌طوری که در یکی از محورهای مهم بیرجند این کار اجرایی شد.»
او اضافه کرد: «هر سال در قالب طرح بازآفرینی اعتباراتی اختصاص می‌یابد که در بناها و یا معابر هزینه می‌شود و برای گسترش بهسازی‌ها نیاز به همکاری شورا و شهرداری داریم.»
مدیرکل میراث‌فرهنگی استان خراسان جنوبی با اعلام اینکه طرح‌های خوبی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای اجرا در بافت تاریخی تهیه‌شده است، تصریح کرد: «از ۱۰۰ اقامتگاه بوم‌گردی استان بیش از ۹۵ درصد آن‌ها در بناهای تاریخی ایجادشده و اغلب آن‌ها در روستاها هستند که سبب اشتغال‌زایی شده‌اند.»
رمضانی بیان داشت: «ایجاد بوتیک هتل در بناهای تاریخی یکی از طرح‌های سرمایه‌گذاری است که در باغ و عمارت معصومیه با پیشرفت ۹۰ درصدی این کار در حال انجام است و تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسد.»
به گفته او در خانه شریف بیرجند هم با الحاق چند بنا به آن ایجاد بوتیک هتل در حال انجام است تا قدمی مهم برای حفظ ذخایر ارزشمند تاریخی برداشته شود.
ساخت و ساز در حریم باغ رحیم آباد
در جلسه شورای شهر بیرجند از باغ‌های دیگری هم سخن به میان آمد، از جمله باغ رحیم‌آباد، که در حریم آن ساخت و ساز شده است. عباس سروری از اعضای شورای شهر بیرجند نگرانی‌های مردم را درباره بافت تاریخی روستاهای اکبریه، رحیم‌آباد و شوکت‌آباد، بافت تاریخی اطراف قلعه بیرجند و ضرورت بازسازی بناهای موردنظر را بیان کرد.
رضا حسنی صفت، دیگر عضو شورای شهر بیرجند هم با تأکید بر اینکه استفاده ما از میراث‌فرهنگی از حداقل هم کمتر است، عنوان کرد: «به دلیل اینکه بخش‌هایی از آن دست اوقاف و بنیاد مستضعفان است مردم نمی‌توانند از آن‌ها استفاده کنند لذا با همکاری شورا، شهرداری و دیگر دستگاه‌ها و رسانه‌ها باید نهضتی در این زمینه ایجاد شود تا از درآمد حاصل از محلات در آن‌ها سرمایه‌گذاری شود.»
مرتضی یزدان‌شناس دیگر عضو شورا هم با تأکید بر اینکه از سوی حاکمیت به میراث‌فرهنگی جفای زیادی شده است، اضافه کرد: «احداث ساختمان استانداری در حریم باغ رحیم‌آباد سبب خارج شدن آن از لیست ثبت جهانی شد.» اشاره او به ساخت و سازهای پیشین و ادامه این روند در سال‌های گذشته بود. باغ رحیم‌آباد که تنها تاریخچه درختان سرو آن سبب شده در فهرست میراث ملی جا گیرد، در نیمه دهه 90 به دلیل بی‌مهری‌هایی که به آن شد با واگذار شدن بخش مهمی از باغ به رستوران از فهرست جهانی شدن بازماند و ساختمان استانداری هم در حریم این باغ بنا شد. یزدان‌شناس همچنین عنوان کرد: «با توجه به مطالبه مردم فرمانداری باید ارگ کلاه‌فرنگی را تخلیه کند تا مردم بتوانند از آن به‌راحتی بازدید و در آن بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند.» در این جلسه در نهایت علیرضا محمودی‌راد، رئیس شورای شهر بیرجند اعلام آمادگی کرد تا برای احیای بافت تاریخی بیرجند در حد مقدورات قانونی موجود و بودجه شهرداری اقداماتی را با همکاری میراث فرهنگی و دیگر دستگاه‌های مربوط انجام شود.