آغاز فعالیت‌های سینمایی

«حالا خُب که چی؟» این جمله را «جلال مقدم» به او گفته بود. مقدم دبیر انشاء او در مقطع اول دبیرستان بوده ‌است. «فرخ ساجدی» دوست راد بوده که در این فیلم ایفای نقش می‌کرده و به‌دلیل حضور او در این فیلم توانست در صحنهٔ فیلم‌برداری فرصت دیدار مقدم را دوباره به دست بیاورد. به مقدم یادآوری کرده بود که در دبیرستان دانش‌آموزش بوده و بعد از صحبت‌هایش هم مقدم پاسخ می‌دهد: «خب حالا که چی؟»

اما او سال‌ها بعد از دیدارش با مقدم و پس از تحصیل در رشتۀ مهندسی منابع طبیعی، توانست در سال ۱۳۴۷ با فیلم «فاتحین صحرا» پا به عرصۀ سینما بگذارد. در همان جوانی و در سال ۱۳۵۰ و به‌واسطۀ اینکه در رشتۀ بولینگ فعالیت می‌کرد، به‌واسطۀ «امیر نادری» و «علیرضا زرین‌دست» در فیلم «خداحافظ رفیق» به‌عنوان بازیگر نقش اصلی حضور داشت که مورد توجه فیلم‌سازان قرار گرفت؛ این شروع همکاری‌اش با نادری بود. پس از آن در سال ۱۳۵۲ در نقش «علی خوشدست» در فیلم «تنگنا» ساختۀ «امیر نادری» مورد توجه قرار گرفت. در فیلم دیگر نادری با عنوان «ساخت ایران» که در سال ۱۳۵۷ ساخته شد هم در نقش «علی» بوکسور جوانی بود که در رؤیای قهرمانی حرفه‌ای، راهی آمریکا شده بود. «ساخت ایران» آخرین فیلم او پیش از انقلاب بود که در آمریکا در آن به ایفای نقش پرداخته بود. علاوه‌بر امیر نادری، او همکاری با کارگردانان دیگری چون «مسعود کیمیایی»، «ناصر تقوایی»، «فریدون گله» و… را در کارنامۀ خود داشت. بعد از انقلاب و باتوجه‌به شرایط موجود، «ایرج قادری» برای ساخت «برزخی‌ها» به راد پیشنهاد بازی داده بود. قرار بود در این فیلم با «ناصر ملک‌مطیعی» و «محمدعلی فردین» هم‌بازی شود و با ساخت این فیلم شرایطی را برای استمرار فعالیت ستارگان دهۀ ۵۰ ایجاد کند. اما نه فقط از ادامۀ اکران فیلم ممانعت شد، بلکه وزارت ارشاد به آن‌ها اجازۀ ادامۀ فعالیت نداد.

ممنوع‌التصویری و مهاجرت

گفته می‌شود که او از آغاز فعالیت‌اش تا قبل از انقلاب در ۳۴ فیلم ایفای نقش کرده است. اما بعد از انقلاب او نیز مانند بسیاری دیگر از بازیگران و سینماگران، به اجبار از فضای سینما دور شد. او که در اواسط دههٔ ۱۳۶۰ ممنوع‌التصویر شده بود، ایران را ترک کرد و مدتی در لاهور، پاکستان، هند، کانادا و ایالات متحدهٔ آمریکا زندگی می‌کرد. در واقع ممنوع‌التصویری او در زمان اوج محبوبیت‌اش پس از بازی در فیلم جنگی «عقاب‌ها» (اکران در سال ۱۳۶۴) ساختۀ «ساموئل خاچیکیان» اتفاق افتاد. «عقاب‌ها» در سال‌های اکران خود جزو پرمخاطب‌ترین فیلم‌ها بود. سال ۹۵ راد در گفت‌وگویی در برنامۀ سینمایی «هفت»، دربارۀ این فیلم گفته بود: «یک‌بار با «فریدون جیرانی» و «سیروس الوند» صحبت می‌کردیم؛ حساب می‌کردیم اگر فیلم «عقاب‌ها» به قیمت بلیط امروز فروخته می‌شد، ۵۲ میلیارد فروش آن بود؛ یعنی بیش از کل فروش سال ۹۱ سینمای ایران. چرا این فیلم آن‌قدر موفق بود؟ چون قهرمان داشت.» اما به‌گفتۀ خودش، باوجود‌اینکه بعد از انقلاب هنوز فعالیت می‌کرده، دلیل ممنوع‌التصویری خودش را نمی‌دانست.

بازگشت و ادامۀ فعالیت

در اواخر دهۀ هفتاد، بعد از گشایش فرهنگی به ایران بازگشت. اولین نقشی که به او پس از بازگشت‌اش به ایران پیشنهاد شد، بازی در فیلمی با نام «زنگی و رومی» به کارگردانی «ناصر تقوایی» بود؛ اما تقوایی نتوانست تولید آن را کامل کند. زنگی و رومی در مرحلۀ اول ۲۰ دقیقه فیلم‌برداری شد و بعد متوقف شد. در مرحلۀ دوم نیز در هنگام انجام تدارکات فیلم متوقف شده بود. خود تقوایی سال ۹۲ در مراسم بزرگداشت‌اش گفته بود که هنوز هم دلیل توقیف این فیلم را نمی‌داند.

او پس از این پروژۀ ناموفق توانست با بازی در فیلم «دوئل» ساختۀ «احمدرضا درویش» نقشی ماندگار از خود به‌ جای بگذارد. راد دربارۀ بازی در این نقش گفته بود: «یادم می‌آید در اولین نمایش جشنواره در سینما «سپیده»، زمانی که اسم من در اول فیلم آمد، مردم از خوشحالی دست می‌زدند و من از خوشحالی اشک می‌ریختم. بعد از سال‌ها دوباره با مردم فیلم می‌دیدم.»
پس از این فیلم او در پنج فیلم سینمایی دیگر هم بازی کرد که از جملۀ آن‌ها می‌توان به «چ» ساختۀ «ابراهیم حاتمی‌کیا» اشاره کرد که آن هم در ژانر جنگی بود.
علاوه‌بر سینما، راد در سریال‌های تلویزیونی چون «گیلدخت»‌، «سرزمین مادری» و «در چشم باد» ایفای نقش کرده است.

بیماری

روز یکشنبه سی‌ویکم تیرماه، فرزند راد در گفت‌وگویی با ایسنا دربارۀ شرح وضعیت پدرش مصاحبه کرده بود؛ شرایط نامساعدی که به‌گفتۀ او از شهریورماه پارسال و به‌دنبال یک زمین‌خوردگی آغاز شده بود. اما مشکلات به همین موضوع ختم نشد و اواخر پارسال عفونت ریه و مثانه نیز به مشکلات راه رفتن‌اش اضافه شد. پس از انتشار این مصاحبه هم، «هوشنگ گلمکانی» منتقد سینما، دربارۀ وضعیت راد در صفحۀ خود نوشت: «روز پنجم فروردین که با «جواد طوسی» منتقد سینما به عیادت‌اش رفتیم، بیش از شش ماه از آغاز وضعیت وخیم‌اش می‌گذشت و تازه رضایت داده بود که دخترش به ما خبر بدهد؛ بس که مغرور است و دلش نمی‌خواست کسی او را در آن حال ببیند.»

گلمکانی در توصیف راد نوشته بود که تا پیش از این وضعیت سحرخیز بود، می‌دوید و می‌کوشید سلامت و تناسب اندام‌اش را حفظ کند: «به‌سختی می‌پذیرفت نقش یک پدر را بازی کند و همیشه به کارگردان‌ها اصرار می‌کرد یک سکانس اکشن برایش در نظر بگیرند. آن روز در یک خانۀ سالمندان به عیادت‌اش رفتیم و اکنون هم در همان‌جا بستری است. بعید می‌دانم این را خودش بداند، وگرنه حاضر نیست ساکن «خانۀ سالمندان» باشد. سعید رادی که آن روز روی تخت دیدم، شباهتی با آنچه که حتی از سال‌های اخیرش به یاد داریم نبود. دلم نمی‌خواهد وضعیت او را در آن روز توصیف کنم؛ حتی اگر نتوانم فراموش کنم.»
قطعاً سعید راد که این چند ماه اخیر در بیمارستان بستری بوده و رنج کشیده، هیچ شباهتی با روزهای اوجش در سینمای ایران و بازی در فیلم‌های اکشن و جنگی نداشته است. او که می‌گفت در فیلم «عقاب‌ها» در سکانسی که با اسلحه عراقی‌ها را می‌زده و «جمشید هاشم‌پور» از هلی‌کوپتر می‌پریده، این صحنه آنچنان واقعی و طبیعی بوده که زمان پرش هاشم‌پور از هلی‌کوپتر، مردم در سینما دست می‌زدند. او ستاره‌ای بود که از تنگناهای مهاجرت و ممنوع‌الکاری عبور کرده بود و حالا همچنان از خود، شمایل یک مرد خوش‌چهره در نقش‌های اکشن را در ذهن‌ها باقی گذاشته است.