منار جام در ولایت غور افغانستان یادگار برجای مانده از سده دوازدهم میلادی است، این بنای آجری دومین برج بلند از این نوع در جهان است و نزدیک به 64 متر ارتفاع دارد. حالا همزمان با نزدیک شدن به زمستان نگرانی‌ها از احتمال سقوط آن افزایش یافته و فعالان مدنی ولایت غور از جامعه جهانی خواسته‌اند به داد این اثر تاریخی برسند.

پس از سقوط طالبان در سال‌ 2001 و آمدن آمریکا و متحدانش به افغانستان بسیاری از بخش‌های این کشور از شرایط نامشخص و بدی که در دوره سلطه طالبان داشتند رها شدند و در طول بیست سال گذشته مردم افغانستان تلاش‌های زیادی برای بهبود و سامان دادن به امور مختلف کردند. آثار باستانی و تاریخی افغانستان یکی از مهم‌ترین این بخش‌ها است. ابنیه تاریخی افغانستان که قصه‌ها و رازهای زیادی در دل خود دارند و صدها سال رنج، سختی و هزار تهدید دیگر را به جان خریده‌اند تا به ما رسیدند، در طول چهار دهه گذشته که آتش جنگ در این کشور شعله‌ور بود، بیش از دیگر سرمایه‌های افغانستانی‌ها آسیب دید و مورد بی‌مهری قرار گرفت. در دوره سلطه طالبان در افغانستان این بی‌توجهی‌ها بیشتر از همیشه ادامه یافت و اوج آن تخریب بت‌های بامیان با مواد منفجره در تاریخ 8 اسفند 1379 توسط نیروهای این گروه بود. بت‌هایی که ۵۳ متر و ۳۵ متر ارتفاع داشتند و قدمت آن‌ها به قرن ششم میلادی باز می‌گشت.
در دوره افغانستان نوین هرچند که اتفاقی مهم در رابطه با حفظ و مرمت آثار باستانی افغانستان اتفاق نیفتاد، اما حضور نهادهای بین‌المللی مثل یونسکو و بنیاد آغاخان در این کشور باعث شد که آثار تاریخی افغانستان نفسی تازه بکشند و با اقداماتی هرچند اندک مردم افغانستان به آینده میراثی که از نیاکانشان به آنها رسیده بود، امیدوارتر باشند. حالا با روی کار آمدن طالبان در افغانستان انگار تاریخ یک دور 360 درجه‌ای زده و همه چیز به جای اولش بازگشته است. هرچند که رهبران این گروه ادعا دارند که ما در مقایسه با 20 سال قبل تغییر کرده‌ایم، اما افغان‌ها چندان به تغییر طالبان امید ندارند و آینده مبهمی در انتظار آثار باستانی در افغانستان است.
نگرانی‌ها از امکان تخریب
«منار جام» در زمستان پیش‌ِ رو
جایگاه خاص ژئوپلیتیک افغانستان و پیشینه تاریخی این کشور باعث شده که بخشی از میراث تاریخی بشر در استان‌های مختلف این کشور قرار داشته باشند. آثاری که بعضی‌هاشان در هیچ کجای دنیا نمونه مشابهی ندارند و در واقع آن اثر تاریخی میراث تمام مردم دنیا است. «منار جام» در ولایت غور یکی از این آثار تاریخی است. گنجینه‌ای ارزشمند که ولایت غور در مرکز افغانستان قرار دارد و در طول سال‌های گذشته مسئولان فرهنگی افغانستان بارها نسبت به احتمال ریختن این میل آجری هشدار داده‌اند. منار جام از جمله ارزشمندترین منارهای آجری جهان است و به همین دلیل در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است. امسال اما نگرانی‌ها در رابطه با خطراتی که در زمستان پیش رو این اثر تاریخی را تهدید می‌کند، جدی‌تر است و فعالان مدنی ولایت غور هفته‌ها است که در رابطه با بی‌توجهی و اوضاع نابسامان آن هشدار داده‌اند. در روزهای گذشته «مولوی عبدالحی زعیم»، رئیس اداره اطلاعات و فرهنگ ولایت غور به روزنامه ۸صبح چاپ کابل گفت: «تاکنون بودجه‌ای برای ترمیم و حفاظت منار جام اختصاص داده نشده و از ۲ میلیون دلاری که یونیسف برای نگهداری این بنای تاریخی اختصاص داده خبری نشده است.» به گفته او خانه‌هایی در کنار منار جام به دلیل سرازیر شدن سیلاب‌ها تخریب شده و ممکن است که این منار نیز در زمستان پیش‌ رو فروریزد.
از منار جام چه می‌دانیم؟
منار جام در سده دوازدهم میلادی ساخته شده و نزدیک به 64 متر ارتفاع دارد؛ در سال ۲۰۰۲ مرکز حفظ میراث جهانی یونسکو خواستار ثبت این منار در فهرست میراث فرهنگی جهان شد. این بنا بعد از «قطب منار» در دهلی‌نو، هندوستان بلندترین مناره خشتی جهان است. منار کهنسال و تاریخی جام در حال فرسایش است و یونسکو با ابراز نگرانی از وضعیت این اثر تاریخی گفته است که به دلیل جریان آب در رودخانه‌ای که در نزدیکی منار جام قرار دارد، این منار بزرگ، در حال فرسایش است. یونسکو منار جام در ولایت «غور» افغانستان را از سازه‌‎های بی‌نظیر معماری و یکی از کهنسال‌ترین برج‌های آجری باقی‌مانده در جهان ‌‌‌می‌داند. براساس اسناد سازمان یونسکو، این مناره در سال ۱۱۹۴ میلادی در دوران سلطنت «سلطان غیاث‌الدین غوری» ساخته شده‌است. در شماره ششم کتیبه نشریه «انجمن حفظ میراث‌های فرهنگی افغانستان» (سپک) آمده‌ است که سازنده این مناره معماری به نام «علی» بوده که نام او در دو نقطه این مناره دیده می‌شود. همچنین در پای منار جام نیز نام شاه غیاث‌الدین غوری به چشم می‌خورد.
ویژگی‌های معماری منار جام
منار بلند جام به صورت استوانه‌ای و بر پایه‌ای هشت ضلعی ساخته شده که قطرش ۹ متر و بلندای نزدیک به 64 متر است. قاعده این مناره به بلندای تقریباً ۲ متر از سطح زمین جای دارد و درِ کوچکی برای ورود به داخل مناره وجود دارد. شیوه ساخت و شکل ظاهری جام را شبیه به مناره‌ای می‌دانند که «مسعود سوم غزنوی» در شهر غزنی یا غزنه ساخته بود. همچنین در شهر دهلی هندوستان هم یک مناره به نام منار قطب وجود دارد که بدون شک در ساختش از برج جام ایده گرفته‌اند. تحقیقات باستان‌شناسی نشان داده است که در اطراف برج جام آثار و خرابه‌هایی از استحکامات نظامی، یک کاخ، کوزه‌های سفالین و یک گورستان متعلق به یهودیان یافت شده‌ است و با این اوصاف احتمالاً از برج جام برای دیدبانی استفاده می‌کردند.
منار جام دارای هشت ضلع است، اضلاع آن در مجموع صفحه‌ای را تشکیل می‌دهند که نوشته‌هایی را در خود جای داده‌ است. به‌طور نمونه در هشت ضلع پایین مناره نوشته‌ای طولانی مشاهده می‌شود که متن نوشته به شکل مدور با کاشی آغاز شده‌ است. این متن از جزء نوزدهم قرآن از سوره مریم انتخاب شده و مجموعاً ۹۷۶ کلمه است. در صفحه ۳ آیه۳۱، در صفحه ۴ آیه ۴۳، در صفحه ۵ آیه ۵۴، در صفحه ۶ آیه ۷۷، در صفحه ۸ آیه ۹۲، درج است.
منار جام مثل برج پیزا کج شد
30 بهمن ماه 1399 سفارت فرانسه در کابل در سایت و توییتر رسمی‌اش نوشته است که علایمی وجود دارد که منار جام، دقیقا مثل برج کج پیزا در ایتالیا، شروع به خم شدن کرده است. این سفارت گفته که منار جام یکی از زیباترین بناهای تاریخی جهان، در عمق یک دره به قدمت ۹۰۰ سال پابرجا است.
مناره‌های غزنی
شهر باستانی غزنین فاصله کمی با کابل پایتخت افغانستان دارد. این شهر در دوره‌ای از تاریخ مهم‌ترین کانون زبان و ادب فارسی به شمار می‌رفت و محل رفت‌و‌آمد بزرگان جغرافیای فارسی بود.
وجود آرامگاه سنایی شاعر قرن 5-4 هجری دلیل محکمی بر این ادعا است. این شهر به‌واسطه جایگاه مهم تاریخی‌اش حالا میراث‌دار آثار تاریخی زیادی است و وضعیت اسفبار منار جام در ولایت غور تنها مربوط به این اثر تاریخی نیست؛ بلکه مناره‌های غزنین و دیگر آثار تاریخی در این شهر هم حال و روز خوبی ندارند. منارهای غزنی از دو برج با منارهایی تزئین‌شده تشکیل شده است. این دو مناره در میانه سده دوازده میلادی ساخته شدند و تنها یادگارهای به جای مانده از بهرام شاه هستند. این دو مناره ۶۰۰ متر از یکدیگر فاصله دارند و در فضایی باز در شرق غزنی جای دارند. هر دو مناره، ۲۰ متر بلندی دارند و از آجر پخته ساخته شده‌اند. نام سازنده هر یک از مناره‌ها، بر روی آنها گذاشته شده‌ است که عبارتند از مناره مسعود سوم (۱۰۹۹ تا ۱۱۱۵ میلادی) و مناره بهرام‌شاه (۱۱۱۸ تا ۱۱۵۷ میلادی). مناره‌ها بلندی بیشتری داشتند، اما در گذر زمان بخش بالایی آنها آسیب دید و تخریب شد. بخشی از مناره مسعود سوم در اثر زمین لرزه در ۱۹۰۲ آسیب دید. در نقاشی‌های به جای مانده از پیش از زمین لرزه ۱۹۰۲، این مطلب به خوبی روشن است.