سایت خبری پیام ما آنلاین | باستان‌شناسی در شرایط اضطرار

هجدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسان به صورت مجازی آغاز شد

باستان‌شناسی در شرایط اضطرار

رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی: با شیوع بیماری کرونا، تعداد مجوزهای صادره کاهش چشم‌گیری یافت و در سال گذشته بسیاری از برنامه‌‌های پرسش‌محور پژوهشکده‌ باستان‌شناسی به دلیل محدودیت‌های مالی انجام نشد





باستان‌شناسی در شرایط اضطرار

۱۷ اسفند ۱۳۹۹، ۰:۰۰

هجدهمین همایش باستان‌شناسی کشور فعالیت خود را از دیروز (شنبه ۱۶ اسفند) برای سه روز آغاز کرد. همه‌گیری کرونا علاوه بر این‌که بسیاری از کاوش‌ها را تعطیل کرد، سبب شد این گردهمایی که از سال 73 آغاز شده به صورت مجازی برگزار شود. با این همه در این شهیچ اشاره‌ای نکردند و تنها ضرورت پرداختن میراث دیجیتال در شرایط کرونا پرداختند، گزارش‌هایی درباره کارهای انجام‌شده ارائه کردند و در کنار این موارد، باستان‌شناسان نیز به سیاق همیشه به بعضی دستاوردهای باستان‌شناسی سال را برشمردند و کشف ابزارهای سنگی انسان نئاندرتال و سنگواره شیر و کرگدن در غار وزمه کرمانشاه یکی از مهم‌ترین آن‌ها بود.نخستین گردهمایی در سال 1373، باستان‌شناسان را برای صحبت از دستاوردهایشان دور هم جمع کرد. آن سال استادان و پیشکسوتان حوزه میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسی در شهر شوش گرد هم آمدند تا ارزش‌های تاریخی و فرهنگی ایران را معرفی کنند. امسال اما سخنان بیش از همه حول ویروس عالم‌گیر و چهره آشفته جهان گشت. روح‌الله شیرازی، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی، دبیر علمی هجدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران آنچه در سال 99 گذشت را این‌طور خلاصه کرد: «در این سال برنامه‌های پژوهشی و کاوش‌های باستان‌شناسی نیز همچون سایر بخش‌های خصوصی و عمومی جامعه تحت تاثیر همه‌گیری این بیماری جدید قرار گرفت و ماهیت کار میدانی باستان‌شناسی که مستلزم فعالیت گروهی و بلند مدت تعدادی از کارشناسان و کارگران است، را تحت‌الشعاع قرار داد.» او سپس از اخبار همه‌گیری ویروس کرونا در ایران و دگرگونی زندگی گفت و فعالیت‌های سال 98 را شرح داد: «در اواخر سال 1398 با شیوع بیماری کرونا، تعداد مجوزهای صادره کاهش چشم‌گیری یافت. در این سال 156 مورد مجوز فعالیت میدانی اعم از بررسی، کاوش و گمانه‌زنی صادر شد و از این تعداد 132 مورد به انجام و 24 مورد از این برنامه ها به دلایل گوناگون به انجام نرسیده است. در سال گذشته بسیاری از برنامه‌‌های پرسش‌محور پژوهشکده‌ باستان‌شناسی به دلیل محدودیت‌های مالی انجام نشد و بیشتر کاوش‌ها و بررسی‌های میدانی متمرکز بر برنامه‌های نجات‌بخشی و اضطراری بوده‌است.»
شیرازی با گفتن این موارد ادامه داد: «با این وجود، پژوهشکده‌ باستان‌شناسی برای حفظ ایمنی افراد در برنامه‌های میدانی دستورالعملی را تنظیم و در آغاز هر فصل کاری به سرپرستان ابلاغ کرد.» او سپس به نتایج چند پژوهش میدانی از جمله گورستان ده‌دومن در مرز استان کهگیلویه‌و بویراحمد و چهار محال و بختیاری، پژوهش‌های میدانی در حوزه باتلاق گاوخونی و حاشیه‌ کویر مرکزی ایران (دشت ورزنه) ،کشفیات اتفاقی در فلات مرکزی ایران، گورستان خاوه در 40 کیلومتری جنوب شهر قم و در ارتفاعات خاوه-وشنوه و… پرداخت و در پایان یاد پیشکسوتان و استادان بنامی که در یک سال گذشته جان سپردند را گرامی داشت.

کرونا، توقف باستان‌شناسی میراث دیجیتال

محمد‌حسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری وصنایع‌دستی در این گردهمایی، با اشاره به همه‌‌گیری کرونا و ایجاد اختلال در فعالیت‌های وزارت میراث‌فرهنگی گفت : پژوهش‌های باستان‌‌شناسی نیز از این رهگذر متاثر شدند اما با تلاش مجدانه همکاران در پژوهشکده باستان‌شناسی و دانشگاه‌ها بسیاری از فعالیت‌های میدانی علی‌رغم این مشکلات به انجام رسید.» او بر موضوع حفاظت و مرمت در حین و پس از کاوش اشاره کرد و گفت: «علاوه بر مهم بودن امر پژوهش باید مسئولیت وزارت میراث‌فرهنگی در حوزه حفاظت و مرمت، معرفی آثار، فراهم کردن امکان بازدید و ترویج میراث‌فرهنگی در جامعه را از یاد نبریم که بسیار مهم است.»
طالبیان بعد از صحبت درباره اهمیت حفاظت، به بهره‌گیری از میراث‌دیجیتال پرداخت: «میراث‌دیجیتال ظرفیت عظیمی است که در دنیا با توجه به پاندمی کرونا مورد توجه قرار گرفته و ما نیز باید با استفاده از فضاهای دیجیتال، مستندسازی، ایجاد ابزار‌های نوین برای باستان‌شناسی، سیستم‌های ماهواره‌ای و… در این حوزه فعال شویم زیرا این امکان کمک می‌کند که نگاهی نو به این حوزه داشته باشیم و بیشتر سرزمین را بشناسیم و بهتر از آن حفاظت کنیم.»
حرف‌های جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران هم شبیه طالبیان بود؛ کرونا، سخت شدن فعالیت‌های باستان‌شناسی، میراث دیجیتال. او گفت: «باید زیر ساخت‌های سایبری را در حوزه باستان‌شناسی تقویت کنیم. تمامی مراکز باستان‌شناسی و موزه‌های جهان که پیش از این در حوزه زیر ساخت‌های اینترنتی و سایبری مطالعات باستان‌شناسی در میراث‌دیجیتال فعالیت‌هایی داشته‌اند توانستند در این شرایط سخت فعالیت‌هایشان را بهتر و بیشتر از سر بگیرند .کرونا به ما آموخت باید در حوزه میراث‌دیجیتال بیشتر سرمایه‌گذاری و زیر ساخت‌ها را آماده کنیم تا بتوانیم در مواقع بحران‌های این‌چنینی به بحث حفاظت و پژوهش در حوزه میراث‌فرهنگی بپردازیم.»

تکمیل نقشه باستان‌شناسی اولویت است

بهروز عمرانی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری هم در هجدهمین کنگره باستان‌شناسی ایران تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران را از اولویت‌های موجود در حوزه باستان‌شناسی کشور خواند و گفت: «در سال‌های متمادی اقدامات خوبی در این حوزه انجام شده و در یکی دو سال اخیر، مراحل پایانی آزمایشی را طی می‌کند.» او مهم‌ترین انتظار پژوهشگاه میراث‌فرهنگی از جامعه باستان‌شناسی را هدفمند و پرسش‌محور کردن فعالیت‌های باستان‌شناسی دانست و توضیح داد: «این بدان معنی است که ما تنگناها نقاط پر از ابهام و وقفه‌های موجود در توالی‌های فرهنگی مناطق کشور را مورد ارزیابی قرار داده و با تمرکز پژوهشی بر موضوع در ادوار خاص ،پرسش‌های مهم و کلیدی که می‌تواند به شناخت مناطق مختلف کمک کنند را مطرح سازیم.» عمرانی با موفق خواندن فعالیت‌های پژوهشکده باستان‌شناسی در این حوزه در سال گذشته تأکید کرد: «با کمک و همراهی جامعه باستان‌شناسی ایران می‌توانیم نقشه اولویت‌های پژوهشی را در اختیار داشته باشیم .» به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، او ابراز امیدواری کرد این سامانه به زودی در اختیار پژوهشگرانی که فعالیت‌های میدانی انجام می‌دهند قرار گیرد.

کشف ابزارهای سنگی انسان نئاندرتال در غار وزمه

همان‌طور که مسئولان در گردهمایی گفتند، با همه تنگناهای سال 98، 132پروژه میدانی باستان‌شناسی شامل بررسی، تعیین عرصه و حریم، گمانه‌زنی برای لایه‌نگاری و کاوش به انجام رسیده و قرار است در سه روز برگزاری کنگره، نتایج بعضی‌ از آن‌ها ارائه شود. دیروز در این همایش مجازی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پژوهش در غار وزمه شهرستان اسلام‌آباد غرب شرح داده شد؛ کشف ابزارهای سنگی ساخته شده توسط انسان نئاندرتال که نشان می‌دهد این غار تنها کنام گوشتخوارانی مثل کفتار، شیر، گرگ و پلنگ نبوده و در دوره پارینه‌سنگی یعنی پیش از چهل هزار سال قبل انسان‌های شکارگر-گردآور از غار به صورت گذری استفاده کرده‌اند.
فریدون بیگلری، باستان‌شناس و معاون فرهنگی موزه ملی ایران گفت: «غار وزمه به واسطه کشف مجموعه متنوعی از بقایای جانوران با قدمت هفتاد تا یازده هزار سال پیش و همچنین کشف دندان یک کودک نئاندرتال با قدمت بیش از چهل هزار سال که نخستین مدرک مستقیم از وجود انسان نئاندرتال در ایران است، از شهرت جهانی برخوردار است.» او با مروری بر پیشینه کاوش‌های انجام شده در این غار که تحت نظر کامیار عبدی در سال 1380 انجام شده، به اهمیت بقایای جانوری و انسانی یافت شده در این غار پرداخت که توسط مرجان مشکور و همکارانش بررسی شده و اطلاعات مهمی درباره تنوع زیستی منطقه در عصر یخبندان ارائه کرده است.
این باستان‌شناس گفت: «متاسفانه پیش از آغاز کاوش‌های علمی، حفاران غیرمجاز آسیب زیادی به بقایای این غار زده بودند و این مسئله انجام پژوهش در غار را بسیار مشکل کرده است.»
او به کشف استخوان انسان مربوط به دوره نوسنگی با قدمت حدود 9 هزار سال اشاره کرد که بر اساس بررسی ژنتیک باستانی، این فرد مذکر بوده و به احتمال قوی دارای چشم‌های قهوه‌ای، پوست تیره و موهای سیاهی بوده است. بیگلری در ادامه به اهداف پژوهش‌های میدانی که در پاییز 1398 در این غار انجام شد اشاره کرد که شامل کاوش در نهشته‌های برجای غار، نقشه برداری دقیق این مکان و همچنین بررسی باستان شناسی اطراف غار به شعاع چند کیلومتر بود. این باستان‌شناس تصریح کرد که در کاوش‌های انجام شده یک توالی رسوبی برجا شناسایی شد که دچار به هم ریختگی نبود و بقایای جوندگان و ریز مهره‌داران از آن به دست آمد.
او گفت: «بررسی‌های دقیق‌تر آزمایشگاهی این بقایای جانوری می‌تواند درباره شرایط محیطی اطراف غار در پلیستوسن جدید اطلاعات مهمی ارایه کند.» بیگلری یکی از مهمترین دستاوردهای این پژوهش را کشف ابزارهای سنگی ساخته شده توسط انسان نئاندرتال دانست که نشان می‌دهد بیش از چهل هزار سال قبل انسان‌های شکارگر-گردآور به صورت گذری از غار استفاده کرده‌اند. همچنین برای نخستین بار سفال‌های دوره نوسنگی در غار پیدا شده که نشان می دهد در این دوره احتمالا دامداران کوچ‌رویی که از مراتع کوه قاضی‌وند برای چرای گله‌های خود استفاده می‌کردند، از غار به عنوان پناهگاه موقت یا حتی آغل استفاده می‌کردند. طبق گفته مرجان مشکور،باستان جانورشناس در این کاوش‌ها علاوه بر بقایای درندگانی چون خرس، کفتار، گرگ، روباه و همچنین علف‌خوارانی مثل گاو وحشی، اسب وحشی و گوزن، بقایای دو گونه منقرض شده یعنی شیر و کرگدن یافت شده است که نشان می‌دهد این دو گونه در طی پلیستوسن جدید یعنی بین هفتاد تا یازده هزار سال پیش در دشت اسلام‌آباد غرب می‌زیستند. بیگلری در خاتمه به نتایج بررسی‌های باستان شناسی اشاره کرد که طی آن چندین غار و پناهگاه و یک کارگاه ساخت ابزار سنگی در اطراف غار وزمه شناسایی شدند و اظهار امیدواری کرد که با تکمیل مطالعات آزمایشگاهی نتایج این پژوهش‌های جدید در قالب مقالات تخصصی در سطح ملی و بین‌المللی ارائه شوند.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *