یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که تعداد گونه‌های زنبورهای وحشی که در اسناد عمومی گزارش می‌شوند در ۳۰ سال گذشته کاهش شدیدی پیدا کرده است. محققان با نگاهی به داده‌های مرکز اطلاعاتی تنوع‌زیستی جهانی یا GBIF که سازوکاری است آنلاین برای جمع‌آوری داده‌های تنوع‌زیستی،‌ دریافته‌اند که جمعیت زنبورها بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۵ نسبت به دهه ۹۰، ۲۵درصد کاهش داشته است. GBIF شبکه‌ای جهانی با بودجه‌ای دولتی در کوپنهاگ دانمارک است که داده‌های مرتبط به تنوع زیستی را در دسترس عموم قرار می‌دهد. این داده‌ها را سازمان‌های مختلفی در سراسر جهان به اشتراک می‌گذارند.

به گزارش سی‌ان‌ان نویسنده این تحقیق، ادواردو انریکه زاتارا که بیولوژیست و محقق شورای تحقیقات عملی و فنی ملی آرژانتین است، در سال ۲۰۱۸ متوجه شد که می‌تواند با استفاده از داده‌های آنلاین روند تغییر جمعیت در گونه‌های مختلف زنبور در جهان را در طولانی‌مدت دنبال کند.
این تحقیق که در مجله «زمین واحد» منتشر شده‌ از داده‌های گردآوری و به ثبت رسیده در طی سه قرن است که بیش از ۲۰هزار گونه زنبور شناخته شده در سراسر جهان را بررسی کرده‌اند. در این تحقیق آمده که این کاهش جمعیت در تمام خانواده‌ها یکسان نیست؛ جمعیت زنبورهای Halictid که دومین خانواده متداول زنبورها حساب می‌شوند، از سال ۱۹۹۰، ۱۷درصد کاهش پیدا کرده اما جمعیت زنبورهای Melittidae که از گونه‌های کمیاب‌تری هستند، بیش از ۴۱درصد کاهش پیدا کرده است. محققان در این بررسی از آمارهای به ثبت رسیده از جمعیت زنبورها در موزه‌ها و دانشگاه‌ها و همچنین اطلاع‌رسانی شهروندان استفاده کرده‌اند و با اطلاعات «سازمان اطلاعاتی تنوع زیستی جهانی» یا GBIF مطابقت داده‌اند.
تیم تحقیقاتی زاتارا در این گزارش به عوامل احتمالی تاثیرگذار در کاهش جمعیت زنبورها می‌پردازند. زاتارا در ابتدا به بررسی دلایل این کاهش جمعیت می‌پردازد تا ببیند که آیا این آمارها از دقت کافی برای سنجش تعداد گونه‌های زنبور برخوردارند یا نه. یک فرضیه این است که شاید افراد کمتری گونه‌های زنبورها را گزارش می‌کنند؛ در نتیجه داده‌های کمتری وارد سیستم شده‌اند.
از سوی دیگر ممکن است افرادی که زنبورها را ردیابی می‌کنند فقط گونه‌های شناخته شده را وارد سیستم کنند چون گونه‌های کمیاب را سخت‌تر می‌توانند شناسایی یا پیدا کنند.
زاتارا می‌گوید: «ما چندین دلیل احتمالی را بررسی کردیم اما هیچ‌کدام از آن‌ها به تنهایی نمی‌توانند توضیح‌دهنده کاهش شدید در تعداد گونه‌های گزارش‌شده باشد.»
کاهش تنوع زیستی زنبورها دلیل اصلی کاهش جمعیت حیوانات و گیاهان از جمله زنبورهای عسل در کره زمین گزارش شده است.

چرا زنبورها می‌میرند؟

به گفته کرستن شوشانا ترینور، پژوهشگر «مرکز جهانی پیچیدگی زیست اجتماعی» در دانشگاه ایالتی آریزونا، کمبود زیستگاه و تغییرات اقلیمی می‌تواند نقشی در کاهش جمعیت زنبورها داشته باشد. گسترش شهرسازی زیستگاه‌های زنبورها را از بین می‌برد و در نتیجه آن نسل جدید زنبورها کشته می‌شوند.
زاتارا می‌گوید که تغییرات اقلیمی منجر به خروج زنبورها از مناطق آب‌و‌هوایی بومی‌شان می‌شود و آن‌ها را در شرایط اقلیمی خطرناک قرار می‌دهد. او همچنین می‌گوید که حجوم گونه‌های مهاجم زنبورها هم می‌تواند از دلایل آن باشد؛ زمانی که زنبورهای خارجی وارد منطقه به خصوصی می‌شوند، کشتار زنبورهای بومی به راه می‌افتد.
عوامل بسیاری در نابودی زنبورها تاثیر می‌گذارند اما از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آفت‌کش‌ها اشاره کرد که علاوه بر از بین بردن حشراتی که به محصول زراعی آسیب می‌رسانند، حشرات مفید مانند زنبورها را نیز نابود می‌کنند. شیوه‌های کشاورزی جدید و توسعه‌یافته مواد غذایی مورد‌نیاز زنبورها را در معرض خطر قرار می‌دهد. جهانی شدن، کاهش تنوع زیستی، آلودگی و حتی تلفن‌های همراه می‌توانند از عوامل کاهش جمعیت زنبورها باشند.
نئونیکوتینوید‌ها یکی از دلایل مهم مرگ‌و‌میر زنبورها به شمار می‌روند. این آفت‌کش‌هایی که در سراسر جهان برای از بین بردن حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرند حتی برای پستانداران هم سمی هستند. هر حشره‌ یا پروانه‌ای که گرده یا نکتار را از این محصولات آغشته به نئونیکوتینوید‌ها تغذیه کند مسموم شده و از بین می‌رود. برخی از کشورهای اروپایی بعد از ممنوعیت استفاده از نئونیکوتینوید‌ها شاهد بازگشت جمعیت زنبورها بوده‌اند.
به گفته زاتارا در حالی که این تحقیق نشان‌دهنده وضعیت هر کدام از گونه‌های زنبورها نیست اما به وضوح یک روند جهانی را از زوال تنوع زیستی زنبورها و دیگر گرده‌افشان‌ها نشان می‌دهد.
زاتارا می‌گوید: «این تحقیق تاکید می‌کند آنچه به طور محلی اتفاق می‌افتاد می‌تواند جهانی شود.» او در ادامه می‌گوید که این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که اگر داده‌های بیشتری در بانک‌های اطلاعاتی عمومی قرار بگیرند می‌توان با قطعیت بیشتری از آن صحبت کرد.
دانشمندان هشدار داده‌اند که کمبود داده‌های علمی درباره کاهش جمعیت حشرات در کشورهای استوایی مانعی است برای درک میزان کاهش جمعیت زنبورها. بیشتر داده‌های GBIF از آمریکای شمالی و اروپا جمع‌آوری می‌شوند.
زاتارا در تحقیقات آتی خود قصد دارد ورود یک زنبور خارجی به منطقه پاتاگونیا واقع در آمریکای جنوبی را بررسی کند تا بتواند روش‌های جبران خسارت را دریابد و از نتایج آن در دیگر قسمت‌های جهان استفاده شود.

تبعات کاهش جمعیت زنبورها

بر اساس این تحقیق زنبورهای وحشی ۸۵درصد محصولات زراعی را گرده‌افشانی می‌کنند. به گفته ترینور بسیاری از خوراکی‌ها مانند آووکادو و مغز میوه‌ها یا آجیل که مردم از خوردن آن‌ها لذت می‌برند به پدیده گرده‌افشانی وابسته هستند. بخش مذکر گیاهان برای باروری و تولید مثل به سختی می‌توانند گرده‌ها را به بخش مونث خود انتقال دهند.
هر چه جمعیت زنبورها کمتر شود، تکثیر گیاهان هم سخت‌تر می‌شود. ترینور می‌گوید: «همان‌طور که زنبورها کمیاب می‌شوند، جمعیت حیوانات وابسته به آن‌ها و گیاهانی که به گرده‌افشانی آن‌ها نیاز دارند کاهش پیدا می‌کند.»
همان‌طور که آلبرت انیشتین درباره مرگ زنبورها می‌گوید: «اگر زنبورها از سطح کره زمین ناپدید شوند از عمر انسان تنها ۴ سال باقی می‌ماند.» نابودی زنبورها منجر به از بین رفتن گرده‌افشانی، از بین رفتن گیاهان،‌ از بین رفتن حیوانات می‌شود و در نهایت زوال انسان را در پی خواهد داشت.
برای درک بهتر این موضوع یک روز بهاری را در نظر بگیرید که در طبیعت قدم می‌زنید؛ گل‌ها شکوفه کرده‌اند، میوه‌ها رسیده‌اند، موجودات ریز به این طرف و آن طرف می‌جهند، پرندگان آواز می‌خوانند و زنبورها ویز ویز می‌کنند. حالا تصور کنید که زنبورها را از این معادله خارج کنیم؛ هر آنچه که به گرده‌افشانی زنبورها وابسته است از ادامه حیات باز می‌ماند. بر اساس گفته‌های آکیم استاینر، مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل، «حقیقت این است که از میان ۱۰۰ گونه زراعی که ۹۰درصد مواد غذایی دنیا را تامین می‌کنند، زنبورها مسئولیت گرده‌افشانی بیش از ۷۰ گونه آن را برعهده دارند». گزارشی دیگر در روزنامه تلگراف نشان می‌دهد که «۳۵درصد از خوراک روزانه ما به محصولاتی بستگی دارد که به وسیله زنبورها گرده‌افشانی می‌شوند و اغلب گفته می‌شود که اگر زنبورها منقرض شوند، نسل انسان نیز تنها چهار سال دوام می‌آورد». هر آنچه که از گیاهان به دست می‌آید،‌ نابود می‌شود؛ گل‌ها، مواد غذایی شامل میوه، صیفی‌جات، سبزیجات، لوبیا، مغز میوه‌ها، بذرها، قهوه، آبمیوه و حتی پنبه و امثال آن که برای تولید پوشاک به‌کار برده می‌شوند.

چگونه زنبورها را نجات دهیم؟

حقیقت این است که انسان بدون طبیعت نمی‌تواند زنده بماند و اگر جنگ با آن را ادامه دهیم نمی‌توانیم نجات پیدا کنیم. وب‌سایت One Green Planet در گزارشی می‌نویسد تلاش‌های انسان برای گرده‌افشانی گیاهان بدون استفاده از زنبورها بی‌فایده بوده است. اما برای نجات جمعیت زنبورها و طبیعت انسان می‌توان اقداماتی را در نظر گرفت؛ ممنوعیت استفاده از نئونیکوتینوید‌ها، استفاده نکردن از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها در باغچه‌ها، مصرف مواد غذایی ارگانیک و تشویق کشاورزان ارگانیک برای استفاده نکردن از آفت‌کش‌ها و در نهایت آگاهی‌رسانی. با این‌که هنوز نمی‌توان گفت که جمعیت این حشرات رو به زوال است اما این تحقیق حاکی از آن است که برخی از گونه‌ها آن‌قدر کمیاب شده‌اند که دیگر به طور معمول در حیات‌وحش دیده نمی‌شوند. زاتارا می‌گوید: «هنوز به فاجعه نرسیده‌ایم اما می‌توانیم بگوییم که جمعیت زنبورهای وحشی هم آنچنان رو به رشد نیست.»
دانشمندان با انتشار تحقیقات مختلف درباره کاهش جمعیت حشرات در جهان هشدار داده‌اند که فراوانی گونه‌های مختلف حشرات در هر دهه ۱۰ تا ۲۰درصد کاهش پیدا کرده است. به گفته زاتارا این فقدان «بسیار ترسناک» است و «لایه‌های حیات را از بین می‌برد».
زاتارا تاکید می‌کند که تامل بیشتر در کسب اطلاعات برای تایید دقیق کاهش جمعیت کدام گونه از زنبورها می‌تواند باعث از دست رفتن زمان برای نجات آن‌ها شود. به گفته زاتارا «برای زنبورها اتفاقی در حال وقوع است و باید کاری انجام داد. در مباحث علوم طبیعی نمی‌توانیم صبر کنیم تا به قطع یقین برسیم چون این اتفاق نادر است». قدم بعدی از نظر زاتارا تشویق هر چه زودتر سیاستمداران به اقدام عمل است، چون زنبورها منتظر نمی‌مانند.