دکتر گذشتی در گفتگو با «پیام ما»:
سن شایع ابتلا به دیابت
از 45 تا 55 سال رسیده است

بیماری دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جهان و علی‌الخصوص ایران است. به‌طوری‌که در اغلب خانواده‌ها افرادی که به دیابت مبتلا باشند دیده می‌شود. این بیماری آن‌قدر مهم است که یک روز به نام دیابت نام‌گذاری شده است. بیماری که «دکتر محمدحسین گذشتی، فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم» این‌گونه آن را تعریف می‌کند: «دیابت نوعی بیماری است که درآن متابولیسم کربوهیدرات ها در بدن دچار اختلال می‌شود و درنتیجه بیمار دچار افزایش قند خون می‌شود و درنهایت به بیماری دیابت مبتلا خواهد شد.» به گفته او شیوع دیابت در کشور ما 10 درصد است و 5 یا 6 میلیون از جمعیت کشور مبتلا به دیابت هستند همچنین تعداد زیادی از مردم نمی‌دانند که به دیابت مبتلا هستند. این فوق تخصص از کاهش سن ابتلا به دیابت از 65 سال به 45 سال خبر می‌دهد.
ماحصل گفت‌وگوی ما با دکتر گذشتی را در ادامه می‌توانید بخوانید:

برای شروع فکر می‌کنم بهتر است بپرسم که چند نوع دیابت داریم؟ تفاوت آن‌ها در چیست؟
دیابت به دو دسته دیابت نوع 1 و 2 تقسیم می‌شود. اغلب افراد در سنین پایین و کمتر از 25 سال به دیابت نوع 1 دچار می‌شوند. دیابت نوع 1 به دلیل کاهش ترشح انسولین در بدن و اختلال در سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود البته دلیل اصلی آن هنوز نامشخص است. دیابت نوع 2 در افرادی ایجاد می‌شود که اختلال در عملکرد انسولین دارند. انسولین بدن در ابتدا برای اینکه مقاومت به انسولینی را که در بدن وجود دارد از بین ببرد، افزایش پیدا می‌کند بعد از مدتی دیگر بدن قادر به تنظیم قند خون نیست درنتیجه فرد مبتلا به دیابت نوع 2 می‌شود. این نوع دیابت اکثراً در سنین بالا به وجود می‌آید اما در حال حاضر به دلیل شیوع چاقی در سنین پایین نیز دیابت نوع 2 را می‌توان دید.
چه عواملی موجب ابتلا فرد به دیابت می‌شود؟
افزایش وزن، بی‌حرکتی، سابقه فامیلی مثبت، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشارخون بالا، افزایش چربی‌های خون، نژاد و سابقه دیابت حاملگی عوامل خطرزایی هستند که موجب ایجاد دیابت در فرد می‌شوند. اگر این شرایط در فردی وجود داشته باشد باید برای اصلاح آن اقدام کند. یکی دیگر از پیش‌زمینه‌های ابتلا به دیابت، کبد چرب است. افرادی که کبد چرب دارند حتماً باید وزن را کنترل کنند و رژیم غذایی مناسبی داشته باشند تا بیماری کبد چرب بهبود پیدا کند زیرا بزرگ‌ترین مشکلی که کبد چرب ایجاد می‌کند، بیمار را درگیر بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و فشارخون می‌کند. اگر فردی عوارض خطرزا را دارد باید هرساله قند خون خود را چک کند همچنین اگر کسی قند ناشتا نرمال دارد هر سه سال باید قند خون را چک کند. کسی که میزان قند خون او 100 تا 125 باشد سالی یکبار باید کنترل قند خون داشته باشد.
افراد از چه سنی باید نسبت به دیابت هوشیار باشند؟ دیابت در چه افرادی باید کنترل شود؟
افراد از سن 45 سال به بالا باید کنترل قند خون را مدنظر قرار دهند و قند خون ناشتا را چک کنند. اگر فردی BMI (سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد یک فرد است) بالاتر از 25 و یا یکی از پیش‌زمینه‌های ابتلا به دیابت را داشته باشد باید قبل از 45 سالگی میزان قند خون را چک کند. درگذشته سن ابتلا به دیابت بالای 65 سال بوده است ولی به دلیل تغییراتی که در حال حاضر در سبک زندگی افراد به وجود آمده سن شیوع دیابت در کشورهای در حال پیشرفت و کشور ما پایین آمده است و متأسفانه سن شایع ابتلا به این بیماری به 45 تا 55 سال رسیده است.
جدای از بحث سن و عواملی که گفتید، افراد از کجا بفهمند که احتمال دارد دیابت داشته باشند؟ چه نشانه‌هایی دارد؟
ادرار مکرر، افزایش اشتها، کاهش وزن، شب‌ادراری، سردرد و تاری دید در افرادی که قند بالایی داشته باشند به وجود می‌آید، اما باید بدانید افرادی که دیابت نوع 2 دارند ممکن است علائم زیادی نداشته باشند و زمانی به ما مراجعه می‌کنند که دچار عوارض این بیماری مثل زخم پا، درگیری کلیه، سکته قلبی شده‌اند و با دیدن این علائم تازه متوجه وجود بیماری خود می‌شوند. 50 درصد بیمارانی که دیابت نوع 2 دارند از بیماری خود بی‌اطلاع هستند و متأسفانه این علائم زمانی بروز پیدا می‌کند که میزان قند بیمار به بالاتر از 200 رسیده باشد. به همین دلیل است که تأکیدداریم افرادی که علائم خطرزا را دارند باید میزان قند خون را چک کنند.
از روش‌های تشخیص بیماری دیابت بگویید.
تشخیص بیماری قند خون با چند روش قابل‌اجرا است. شایع‌ترین روش، اندازه‌گیری قند خون ناشتا است و اگر میزان قند خون ناشتا، دو نوبت بالاتر از 126 باشد فرد مبتلا به دیابت است. روش تشخیصی دیگر این است که اگر فردی علائم کلاسیک بیماری قند مثل کاهش وزن، افزایش اشتها، افزایش تشنگی، افزایش ادرار را داشته باشد و قند خون او در هر ساعتی از شبانه‌روز که اندازه‌گیری کند بالاتر از 200 باشد این فرد مبتلا به دیابت است. روش تشخیصی دیگری هم وجود دارد که در این روش، اندازه‌گیری قند خون با پودر گلوکز انجام می‌شود. در این روش دو ساعت بعد از خوردن پودر گلوکز میزان قند خون اندازه‌گیری می‌شود و اگر بالاتر از 200 باشد فرد مبتلا به دیابت است. روش دیگر انجام آزمایش هموگلوبین A1C است که اگر بالاتر از 6.5 باشد، تشخیص بیماری دیابت برای این فرد داده می‌شود. میزان قند نرمال کمتر از 100 است و اگر بین 100 تا 125 باشد فرد اختلال در قند ناشتا را دارد و این احتمال وجود دارد که در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شود به همین دلیل برای پیشگیری باید اقدام کنند.
آیا راهی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت وجود دارد؟
دیابت نوع 1 پیشگیری ندارد، اغلب پرسروصدا است و با علائم در سنین پایین همراه است. متأسفانه در دیابت نوع 1 قند به یکباره بالا می‌رود اما در دیابت نوع 2 قند خون به‌تدریج بالا می‌رود. برای جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 راه پیشگیری وجود دارد. برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 باید رژیم غذایی مناسب، کاهش وزن و حداقل 30 تا 45 دقیقه ورزش روزانه موردتوجه قرار گیرد.
روش‌های درمانی بیماری دیابت کدامند؟
تنها روش درمان در بیماران دیابتی نوع1 انسولین است و در دیابت نوع 2 می‌توان به افرادی که شرایط کنترل بیماری به‌وسیله قرص را داشته باشند قرص تجویز کنیم. در غیراینصورت باید انسولین تجویز شود چون بیماری دیابت نوع 2 سیر پیش‌رونده دارد و بعد از مدتی به قرص جواب نمی‌دهد و تنها راه کنترل استفاده از انسولین است و معمولاً پس از گذشت 5 یا 6 سال از ابتلا به دیابت نوع 2 فرد باید انسولین استفاده کند.
بیماری دیابت چه عوارضی را برای بدن به دنبال دارد؟
عوارض بیماری دیابت به دو گروه عمده درگیری عروق بزرگ (Macro Vascular) و درگیری عروق کوچک (Micro Vascular) تقسیم می‌شوند. عوارض درگیری عروق بزرگ شامل سکته قلبی، سکته‌ی مغزی، گرفتگی عروق محیطی است که برای کاهش این عوارض علاوه بر کنترل قند خون، کنترل فشارخون و چربی خون باید موردتوجه قرار گیرد چون شایع‌ترین علت مرگ در بیماران دیابتی مشکلات قلبی و عروقی است. عوارض درگیری عروق کوچک مثل شبکیه‌ی چشم است و برای پیشگیری از این مشکل بیمارانی که دیابت دارند باید هرسال شبکیه چشم خود را معاینه کنند که در صورت درگیر شدن شبکیه چشم در همان ابتدا درمان شود به دلیل اینکه شایع‌ترین دلیل نابینایی در کشور ما دیابت است. عارضه‌ی دیگری که بیمار دچار می‌شود درگیری کلیه است که در ابتدا به‌صورت دفع پروتئین در کلیه‌ها خود را نشان می‌دهد و بعد از پیشرفت بیماری دچار نارسایی کلیه می‌شود. درنهایت بیمار مجبور به انجام دیالیز و یا پیوند کلیه می‌شود به همین دلیل باید وضعیت کلیه بیماران کنترل شود. همچنین کنترل قند خون، چربی خون، و فشارخون نیز در پیشگیری از بیماری کلیه در بیماران دیابتی اهمیت بالایی دارد. عارضه‌ی دیگر درگیری اعصاب محیطی است که در ابتدا به‌صورت گزگز و مورمور در پاها ایجاد می‌شود سوزش پاها در شب تشدید می شود. این عارضه بعد از مدتی به‌تدریج به شکل بی‌حسی در اندام دیده می‌شود، درنتیجه پایی که بی‌حس می‌شود مستعد زخم است. بیماران دیابتی برای پیشگیری از زخم در پاها باید بهداشت پا را رعایت کنند و هرروز پاها را شست‌وشو دهند و بین انگشتان را کاملاً خشک کنند. پاها را هرروز چک کنند تا زخمی ایجاد نشده باشد، جوراب نخی بپوشند، حتی اگر در خانه هستند از کفش روفرشی استفاده کنند که جسم خارجی وارد پا نشود، کفش مناسب بپوشند، پاها را نزدیک اجسام داغ نگذارند زیرا حس ندارند و به‌راحتی می‌سوزند. هیچ‌وقت از سشوار و کیسه آب گرم برای گرم و خشک‌کردن پاها استفاده نکنند چون موجب ایجاد زخم می‌شود. اگر پاهای بیمار بی‌حس است و مشکل دارد پیاده‌روی‌های طولانی و با کفش نامناسب نباید داشته باشند چون باعث تاول و درنهایت زخم پا می‌شود. بیماران دیابتی حتی زخم‌های کوچک را در پاها نباید نادیده بگیرند و حتماً به پزشک مراجعه کنند به دلیل اینکه شایع‌ترین علت قطع عضو در کشور ما بعد از تصادفات، بیماری دیابت است. یکی دیگر از عوارض بیماری دیابت درگیری دستگاه گوارش است که به‌صورت تهوع، استفراغ، نفخ شکم و گاهی اوقات اسهال و یبوست خود را نشان می‌دهد که جزوی از عوارض شایع دیابت است. نکته قابل‌توجه این است که عوارض دیابت اغلب 8 تا 10 سال پس از ابتلا شروع می‌شود و خیلی‌ها فکر می‌کنند هرگز دچار این عوارض نخواهند شد ولی متأسفانه این‌طور نیست و بیمار در طولانی‌مدت به عوارض دچار خواهد شد و هر چه‌ بهتر قند خون را کنترل کنند عوارض دیرتر به سراغش می‌آید.
چه عواملی در ابتلا به دیابت نقش دارد؟
در دیابت نوع 2 موضوع ارث نقش دارد، به‌طور مثال اگر فردی پدر و مادر مبتلا به دیابت داشته باشد احتمال مبتلا شدن او به این بیماری 40 درصد است. موضوعی که باید به آن توجه شود این است که ممکن است فردی زمینه فامیلی نداشته، اما عوامل خطرزا مثل چاقی را داشته باشد درنتیجه احتمال درگیری این افراد در آینده وجود دارد. باید به این نکته توجه شود که سن ابتلا به بیماری دیابت پایین آمده است و اگر فردی والدینش در سنین 70 سالگی به بالا مبتلا شده باشند احتمال درگیری او در سن کمتر وجود دارد. در دیابت نوع 1 عواملی مانند ارث نقش کمتری دارد و بیشتر از طریق اختلالات ایمنی بیمار مبتلا می‌شوند.
مصرف نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های رژیمی تا چه میزان در ابتلا به بیماری دیابت نقش دارند؟
یکی از مواردی که ثابت‌شده، استفاده از نوشابه و آبمیوه‌هایی که شیرین‌کننده مصنوعی دارند نقش زیادی در ابتلا به دیابت دارد. فردی که روزانه 200 سی‌سی از این نوشیدنی‌ها استفاده کند احتمال اینکه در آینده دیابت بگیرد 2 برابر است و اگر روزی 5 لیوان از این نوشیدنی‌ها استفاده کند احتمال درگیری او در آینده 10 برابر افزایش پیدا می‌کند. حتی محصولات رژیمی وقتی به میزان زیادی استفاده می‌شود احتمال ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند به دلیل اینکه این نوشیدنی‌ها موجب افزایش اشتها، چاقی و درنتیجه احتمال ابتلا به دیابت نیز افزایش پیدا می‌کند.
آیا بیماری دیابت قابل‌درمان است و یا فقط کنترل می‌شود؟
بیماری دیابت نوع 2 را باید کنترل کرد و قابل‌درمان نیست اما زمانی که بیماری اضافه وزن دارد اگر وزن کم کند ممکن است برای مدتی بیماری او درمان شود اما احتمال برگشت بیماری در آینده زیاد است. بیماری دیابت نوع 1 نیز فقط با انسولین کنترل می‌شود و قابل‌درمان نیست. مهم‌ترین نکته‌ای که بیماران دیابتی باید به آن توجه کنند استفاده به‌موقع از دارو است تا روند پیشرفت بیماری کند شود.
آیا امکان برگشت دیابت حاملگی نیز وجود دارد؟
دیابت حاملگی نوعی از دیابت نوع 2 است. افرادی که در زمان حاملگی درگیر این بیماری می‌شوند و درمان می‌شوند بازهم احتمال برگشت این بیماری در 7 و یا 8 سال آینده 40 درصد است. بهترین راه پیشگیری رژیم و ورزش است تا احتمال برگشت کم شود و به تأخیر بیافتد.