برنج طلایی تراریخته نمونه بارز یک راه حل اشتباه است

واقعیت هایی تلخ و نگران‌کننده‌ درباره برنج دستکاری شده ژنتیکی

محمد درویش, مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌ زیست در کانال تلگرامی خود با انتشار مطلبی با عنوان درباره واکنش‌ها به نامه ۱۰۰ برنده نوبل همچنان ادامه دارد نوشت :

یکی از پژوهشگران برجسته جهان در حوزه کشاورزی ارگانیک و عضو سازمان جهانی صلح سبز، طی یادداشتی به محتوای نامه یکصد برنده نوبل در انتقاد از سازمان متبوعش، آشکارا تاخت و پرسش‌های جدیدی را مطرح کرد.

دیرک زیمرمان (Dirk Zimmermann)، دارنده مدرک دکترای بیولوژی کشاورزی و متخصص در شاخه‌ی کشاورزی پایدار است که به برندگان نوبل اینگونه پاسخ می‌دهد:

«اگر که چیزی به نام یک «راه حل اشتباه» وجود داشته باشد، برنج طلایی نمونه بارز آن است. اما راه‌حل‌ها نمی‌توانند یا اجازه ندارند که اشتباه باشند! و برنج مورد نظر هنوز هم در حد یک پروژه تحقیقاتی است که با دستگاه تبلیغاتی مؤثری همراهی و حمایت می‌شود.

یادمان باشد: حتی اگر روزی این برنج افسانه‌ای هم آماده ورود به بازار شده و نتایج تحقیقاتی هم بر مطمئن و موثر بودن آن در راه مداوای بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین آ صحه نهند، باز هم نمی‌توان از آن به عنوان یک «راه حل درست و راستین» نام برد.

واقعیتی که انتشار نامه یکصد دریافت‌کننده جایزه نوبل به سازمان جهانی صلح سبز هم نمی‌تواند در آن تغییری ایجاد کند. در حقیقت شرکت‌های حامی محصولات دستکاری شده ژنتیکی، در پی آن هستند تا محافل معتبر بین‌المللی، محصولاتی مانند برنج طلایی را که از لحاظ ژنتیکی تغییر پیدا کرده‌اند، بتوانند به عنوان راهکاری برای مبارزه با سوء تغذیه در جهان به رسمیت بشناسند.

مسأله مبهم دیگر آنکه آیا بدن انسان قادر خواهد بود بتا کاروتن ساخته شده در این برنج را به ویتامین آ تبدیل کند؟ ثبات بتا کاروتن در طول مدتی که برنج انبار می‌شود و یا زمانی که پخته می‌شود هم از دیگر پرسش‌هایی است که هنوز تحقیقی در موردش انجام نشده.

شبهه‌ای دیگر آن است که این برنج در فرآیند کشت چگونه «رفتار» خواهد کرد؟ دستکاری ژنتیکی در زمینه متابولیسم بسیار پیچیده‌تر از اینگونه تغییرات در زمینه‌های دیگر مانند مقاوم کردن بذر در برابر علف‌کش‌ها است.

در کنار نوسان احتمالی مقدار بتا کاروتن موجود در برنج به دلیل تغییرات جوی، پیامدهای ناخواسته دیگری مانند افزایش حساسیت (گیاه) در برابر بیماری‌ها و یا کاهش مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی می‌توانند نتیجه این روش باشند.

واقعیت تلخ و نگران‌کننده‌تر آن است که برنج تراریخته گونه‌های برنج‌های سنتی و طبیعی را آلوده می‌کند و از این طریق عواقب نامعلومی برای یک محصول پایه‌ای در تغذیه نیمی از مردم کره خاکی را با خود به همراه خواهد آورد.

نکته مهم بعدی و فارغ از چنین ریسک‌ها و مشکلاتی، آن است که «راه حل برنج طلایی» دلیل اصلی سوء تغذیه- همانا فقر اقتصادی را- به کلی نادیده گرفته و در حقیقت نشانی اشتباه می‌دهد! مقابله با این نابسامانی (فقر) با یک ماده خوراکی بی معنا و پوچ است. استفاده از برنج طلایی در زمینه مورد نظر حتی مشکل تغذیه نامتعادل را تشدید می‌کند.

مصرف‌کنندگان این برنج از کمبود مواد دیگری بیش از ویتامین آ رنج می‌برند که این محصول به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی آنها باشد. راه مبارزه مناسب با سوء تغذیه در درازمدت در آگاه‌سازی مردم، تنوع در خوراک آنها و البته در همت و درایت سیاستمدران برای مدیریت مصرف و توزیع عادلانه‌تر ثروت است.

تا آن‌زمان روش‌هایی که تاکنون بکار برده شده اند، مانند در دسترس قراردادن ویتامین آ و یا اضافه‌کردن کردن به مواد خوراکی می‌توانند هنوز هم به خوبی پاسخگوی مشکلات باشند.

اما آنچه که تاکنون به خوبی کار کرده، تبلیغات در زمینه برنج طلایی بوده است. از جانب کنسرن‌ها و طرفداران دستکاری ژنتیکی از این برنج به عنوان یک گیاه معجزه‌آور یاد می‌شود، تا راه را برای دیگر بذرهای تراریخته به بازار هموار کند.

این تجارت‌ها تشنه موفقیت‌هایی هستند که انتظارش را می‌کشند: قریب به بیست سال است که بذرهای تراریخته به محدوده کشاورزی وارد شده‌اند، اما در عمل با شکست همراه بوده‌اند. مصرف هر چه بیشتر سموم کشاورزی، محدود کردن تنوع از نتایج کشاورزی صنعتی است که بذرهای تراریخته برای آنها طراحی شده‌اند.

خطرات احتمالی برای سلامت مصرف ‌کنندگان هنوز هم به اندازه کافی بررسی نشده و در میان پژوهشگران بسیار مناقشه‌برانگیز است. به همین دلیل هم افزایش مقاومت در برابر این تکنولوژی در سرزمین مادر آن (ایالات متحده امریکا) همچنان رو به گسترش است.