خش‌های وسیعی از عراق، ایران و سوریه سال‌ها درگیر خشکسالی شدید بوده‌اند.  حرارت بالا باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی و کمبود آب در سراسر منطقه شده است و میلیون‌ها نفر را به ناامنی غذایی سوق داده است. بین تیر ۱۳۹۹ تا خرداد ۱۴۰۲، تغییراقلیم خشکسالی را شدیدتر کرده است. دمای بالا باعث خشک‌تر شدن خاک شده است. در حال حاضر، چنین خشکسالی‌ای در ایران یک رویداد با بازگشت پنج‌ساله است و این درحالی‌است که بدون اثر تغییراقلیم چنین رویدادی با بازگشت ۸۰ساله قابل‌انتظار بود. در همین حال، در حوضهٔ رودخانهٔ دجله-فرات که بخش زیادی از عراق و سوریه را در بر می‌گیرد، تغییراقلیم احتمال خشکسالی را از رخدادی با بازگشت ۲۵۰ساله به اتفاقی با بازگشت ۱۰ساله افزایش داده است. عوامل دیگری از جمله جنگ، مدیریت آب و تخریب زمین نیز در تأثیر شدید خشکسالی نقش داشته‌اند. «هلال حاصلخیز» که بین رودخانه‌های دجله و فرات و دریای مدیترانه قرار دارد، به‌خاطر خاک‌ غنی‌اش چنین نام‌گذاری شده و به‌عنوان «مهد تمدن» شناخته می‌شود. شیوه‌های کشاورزی ناپایدار به‌طور متوسط ​​۸۰ درصد از منابع آب شیرین را مصرف می‌کنند. ازآنجاکه خشکسالی باعث کاهش محصولات کشاورزی شده است، ده‌ها میلیون نفر در ایران عراق و سوریه با اثرهای ترکیبی کمبود آب و ناامنی غذایی مواجهند.

 

در سوریه که حدود ۷۰ درصد محصول گندم متکی به بارندگی است، تولیدات کشاورزی در سال ۲۰۲۲، ۸۰ درصد کمتر از سال ۲۰۲۰ بوده است. افزایش قیمت مواد غذایی میلیون‌ها نفر را به فقر و گرسنگی کشانده است. برنامهٔ جهانی غذا تخمین می‌زند که ۱۲.۱ میلیون سوری -بیش از نیمی از جمعیت- با گرسنگی مواجهند و 2.9 میلیون نفر دیگر در خطر ناامنی غذایی به‌سر می‌برند. در عراق، فصل بارندگی ۲۰۲۰-۲۰۲۱ دومین فصل خشک در ۴۰ سال گذشته بود که منجر به کاهش ۲۹ درصدی و ۷۳ درصدی جریان آب به‌ترتیب در رودخانه‌های دجله و فرات شد. در آوریل ۲۰۲۲، وزارت منابع آب عراق هشدار داد ذخایر آب این کشور از سال قبل به‌دلیل گرمای شدید و بارندگی کم به نصف کاهش یافته است.

 

تقریباً ۹۰ درصد از محصولات دیم عراق -عمدتاً گندم و جو- در سال ۲۰۲۲ از بین رفت. در ایران در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ تنها ۱۸۰ میلی‌متر باران در سراسر کشور بارید که در مقایسه با میانگین بلندمدت حدود ۲۴ درصد کاهش داشت. خشکسالی منجر به کمبود آب آشامیدنی، از بین رفتن محصول و تولید کم انرژی آبی شده است و بسیاری از کشاورزان ایرانی مجبور شده‌اند برای یافتن کار به شهرها مهاجرت کنند. بر‌اساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب میزان بارش سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۲  نسبت به دورهٔ بلندمدت ۲۱ساله ۱۴.۳ درصد کاهش داشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و میزان بارندگی نسبت به سال آبی گذشته ۴.۴ درصد افزایش را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ تجربه کرد. استان‌های خراسان‌رضوی، هرمزگان، سیستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وبلوچستان، قزوین و تهران با کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش نسبت به دورهٔ بلندمدت بدترین شرایط را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در سال آبی گذشته تجربه کردند. هر 6 حوضه آبریز درجه یک کشور نسبت به متوسط 21 ساله با کاهش بارندگی مواجه شد که بیشترین میزان کاهش در شمال شرق کشور با 56 درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت به ثبت رسید.

 

در بخش‌های زیادی از خوزستان کشاورزی مبتنی بر آبیاری سطحی (استفاده از رودخانه‌ها) است، در بخش اعظم جلگه خوزستان به دلیل وجود پنج رودخانه مهم در حوضه‌های آبی مارون، زهره و جراحی، کارون، کرخه و دز کشاورزی بر این اساس انجام می‌شود. در مناطقی مانند ایذه، باغملک و رامهرمز افت سطح آب‌های زیرزمینی وجود دارد که سطح آب‌خوان‌ها از عمق ۲۰ متری به ۱۰۰ متر کاهش پیدا کرده است.

خشکسالی پدیده‌ای پیچیده است که پایش و تعریف آن دشوار است. به‌عنوان مثال، طوفان‌ها شروع و پایان مشخصی دارند و به‌راحتی می‌توان آنها را حین رشد و حرکت مشاهده کرد. از طرف دیگر خشکسالی عدم وجود آب است. این یک پدیدهٔ خزنده است که به‌آرامی ظاهر می‌شود و بسیاری از بخش‌های اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در مقیاس‌های زمانی مختلف عمل می‌کند. در نتیجه جامعهٔ اقلیم‌شناسی پنج نوع خشکسالی را تعریف کرده است: 1) خشکسالی هواشناسی، 2) خشکسالی هیدرولوژیکی، 3) خشکسالی کشاورزی و 4) خشکسالی اکولوژیک 5) خشکسالی اجتماعی-اقتصادی. خشکسالی هواشناسی زمانی اتفاق می‌افتد که الگوهای آب‌وهوای خشک بر یک منطقه حاکم باشد. خشکسالی هیدرولوژیکی با کمبود آب، به‌ویژه در نهرها، مخازن و سطح آب‌های زیرزمینی، معمولاً پس از چندین ماه خشکسالی هواشناسی آشکار می‌شود. خشکسالی کشاورزی در صورتی است که محصولات زراعی تحت اثر قرار گیرند. خشکسالی اکولوژیک به آسیب‌های زیست محیطی گسترده ناشی از کمبود رطوبت خاک، نابودی انواع زنده در اثر خشکسالی اشاره دارد. خشکسالی اجتماعی-اقتصادی عرضه و تقاضای کالاهای مختلف را به خشکسالی مرتبط می‌کند. خشکسالی هواشناسی می‌تواند به‌سرعت شروع و پایان یابد، در حالی که خشکسالی هیدرولوژیکی برای توسعه و سپس بهبودی بسیار طولانی‌تر طول می‌کشد.

 

عراق و ایران شدیدترین خشکسالی‌ها را در تابستان و بهار می‌بینند، در حالی که سوریه در پاییز شاهد آن  است.

در آب‌وهوای امروزی که به‌دلیل تغییراقلیم انسان‌ساز، حدود 1.2 درجه سانتیگراد بالاتر از دمای پیش از صنعتی‌شدن است، خشکسالی در ایران یک رویداد در هر پنج سال یکبار است. بدون اثر تغییراقلیم، این رویدادی است که در هر 80 سال یکبار قابل انتظار بود. اگر سیاره به گرمایش ادامه دهد و به سطح گرمایش ۲ درجهٔ سانتیگراد بالاتر از دمای پیش از صنعتی‌شدن برسد، ایران می‌تواند یک سال در میان انتظار خشکسالی با این شدت را داشته باشد.

 

دمای بالا و بارندگی کم، تنها عوامل ناامنی آبی در سراسر عراق، ایران و سوریه نیستند. سایر عوامل انسانی مانند مدیریت ضعیف آب، تغییر کاربری زمین، شهرنشینی سریع و درگیری نیز دخیل هستند. در سوریه، بیش از یک دهه جنگ به زیرساخت‌های آبیاری توسعه نیافته و همچنین «اقتصاد ویران‌شده، زیرساخت‌های آسیب‌دیده و فقر فزاینده» منجر شده است. بسیاری از کشاورزان نیز به‌دلیل گلوله‌باران زمین‌های خود را ترک کرده‌اند و واحد پول سوریه به پایین‌ترین سطح سقوط کرده است. کمبود آب همچنین منجر به تنش بین کشورها در خاورمیانه می‌شود، به‌طوری که بسیاری از مناطق به‌بهای تأثیرات عمیق بر سایر کشورها سد می‌سازند یا از آب بیش از حد استفاده می‌کنند. از آنجایی که ترکیه و سوریه در دههٔ 1970 شروع به توسعهٔ پروژه‌های برق‌آبی روی دو رودخانهٔ دجله و فرات کردند، جریان آب به عراق شروع به کاهش کرد. امروزه سدها باعث کاهش ورودی به عراق حدود 30 تا 40 درصد شده است.