نخست اینکه اگر منظور از تعطیل‌نشدن، روی‌آوردن به آموزش غیرحضوری و در خانه‌ماندن دانش‌آموزان باشد، این سخن منطقی به‌نظر می‌رسد اما با توجه به لحن گفتار و اخبار منتشره، چنین فرضی منتفی است. همچنین اگر مقصود، ایجاد تمهیدات و تدابیری برای محافظت از سلامتی دانش‌آموزان در شرایط آلودگی هوا در مدارس است (همان راهنمای فعالیت در زمان آلودگی هوا)، باید پذیرفت در حال حاضر مدارس ما زیرساخت و شرایط لازم را برای اجرای چنین طرحی ندارند و این برنامه مستلزم صرف زمان و هزینه و فرهنگ‌سازی است. البته صرفاً در برخی روزها با شرایط آلودگی نه‌چندان شدید، این دستورالعمل می‌تواند قابل اعمال باشد، نه در زمان‌های آلودگی بسیار شدید. بعضاً مدارس دولتی دچار فقر نیروی انسانی، آموزگار، کادر اجرایی و نیروی خدماتی هستند و همچنین از امکاناتی چون میز و صندلی، کاغذ، دستگاه چاپ، حفاظ، پرده، پروژکتور، کتابخانه، آزمایشگاه، فضا و وسایل ورزشی و… (که از امکانات اولیهٔ استاندارد جهانی برای مدارس امروزی به‌شمار می‌روند)، بی‌بهره‌اند. در چنین شرایطی صحبت از راهنمای فعالیت در زمان آلودگی بدون در نظر گرفتن شیوهٔ اجرا و هزینه‌های آن، وعده‌ای بیش به‌نظر نمی‌رسد. در حال حاضر نرم افزار «شاد» پاسخگوی حجم مراجعات و برقراری شایستهٔ کلاس‌های مجازی نیست و بسیاری از اولیا و دبیران و دانش‌آموزان از وضعیت این برنامه گلایه دارند و دولت از پشتیبانی و هزینه‌کرد برای تقویت آن (که حداقل کار ممکن در شرایط فعلی است) غفلت کرده است. پس زمانی که متأسفانه اولویت دولت، آموزش‌وپرورش نیست، انتظاری بیش از این بیهوده است.

 

دوم اینکه اگر منظور وزیر محترم از تعطیل‌نشدن مدارس در شرایط آلودگی، فرستادن دانش‌آموزان به مدرسه و قراردادن آنها در معرض تهدید و مخاطرهٔ ناشی از آلودگی هوا باشد، باید بگوییم این اظهارنظر غیرعالمانه و غیردلسوزانه از شخص تحصیلکرده و فرهیخته‌ای که در رأس سیستم آموزش کشور قرار دارد، بسیار دلسرد کننده است! جهت استحضار ایشان، تحقیقات علمی مختلفی پیرامون آثار سوء قرار گرفتن در معرض آلودگی برای کودکان و نوجوانان به انجام رسیده است و جای این پرسش را باقی می‌گذارد که آیا دولت و مقامات آموزش‌وپرورش با علم به این مطلب، ارزشی برای سلامت و عافیت کودکان این مرز و بوم قائل نیستند؟! در سال جاری چندین مرتبه در هنگامهٔ آلودگی، مدارس برقرار بودند و گزارش‌های مکرری از ایجاد مشکلات جسمی شامل ضعف و بی‌حالی، سردرد و سرفه و مشکلات تنفسی و… برای دانش‌آموزان واصل شده است. آیا مسئولان آموزش‌وپرورش اطلاع دارند که بر اساس مطالعات، آلودگی هوا علاوه بر اینکه خود تهدیدی برای ابتلا به بیماری‌ها و امراض مختلف به‌شمار می‌رود، یکی از عوامل افزایش بیماری‌هایی مانند آنفلوانزا و کرونا است؟ از ابتدای امسال بسیاری از دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان چندین مرتبه گرفتار بیماری‌های این‌چنینی شده‌اند و مشکلات سلامتی و هزینه‌های مالی مضاعفی بر دوش خانواده‌ها تحمیل شده است، حال آنکه دریغ از ذره‌ای ابراز نگرانی و دغدغه و همدلی از سوی مسئولان گرامی. 

سوم اینکه اگر منظور از سخنان آقای وزیر، تعطیل‌نشدن آموزش حضوری در زمان آلودگی در سراسر جهان باشد، باید مشخص کنند ادعای اعجاب‌انگیز ایشان با استناد به کدام تحقیق یا تحقیقات و مبتنی بر کدام جامعهٔ آماری مشتمل بر کشورهای مختلفِ جهان صورت پذیرفته است؟ جهت اطلاع ایشان، با جست‌وجو در اینترنت و ملاحظهٔ منابع مختلف و همچنین مشاهدهٔ سایت‌های پایش وضعیت آلودگی هوا در جهان نکات دیگری دریافت می‌شود. 

 

بسیاری از کشورهای توسعه‌یافتهٔ اروپایی، آمریکایی، اسکاندیناوی، آسیای شرقی، اقیانوسیه و حتی برخی کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس و… اساساً یا مشکل آلودگی هوا را مدیریت و حل کرده‌اند یا اینکه با درجات خفیف‌تر و به‌صورت مقطعی ممکن است با آن مواجه باشند. بنابراین قاعدتاً این «هیچ کجای دنیا» که مستند وزیر است، باید در بین کشورهایی چون، هند، پاکستان، چین، مکزیک، کرهٔ شمالی، مغولستان، نیجریه و… باشد؛ که خوب اگر چنین است باید به حضورشان عرض شود که در همین کشورها و دیگر کشورهایی که با معضل آلودگی هوا دست به گریبان بوده‌اند، نمونه‌های بسیاری می‌بینیم که سیاست تعطیلی مدارس در هنگام آلودگی هوا طی سال‌های اخیر وجود داشته است. 

 

در سال گذشته، مدارس سراسر جهان در تایلند، مالزی، مکزیک و آمریکا، کلاس‌های درس خود را در روزهای بد هوا لغو کردند. آلودگی هوا به واقع آثار وحشتناکی را برای دانش‌آموزان در پی دارد. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید در سطح جهان بیش از ۹۰ درصد از کودکان زیر ۱۵ سال هوایی تنفس می‌کنند که سلامت آنها را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. کودکان و نوجوانان به ویژه مستعد ابتلا هستند، زیرا ریه‌های آنها هنوز در حال رشد است و تنفس آنان سریعتر از بزرگسالان انجام می‌پذیرد، بنابراین آلاینده‌های بیشتری را نسبت به وزن بدن خود جذب می‌کنند. (اکونومیست ۲۰۱۹)

 

وزارت آموزش مکزیک به‌دلیل محاصرهٔ آلودگی هوا، مدارس را در پایتخت و مناطق اطراف آن برای یک روز تعطیل کرد. (لس آنجلس تایمز ۲۰۱۹)

 

طبق سیاست موجود در کوالالامپور (مالزی)، مدارس باید تمام فعالیت‌های خارج از محیط بسته را زمانی که شاخص آلودگی هوا به ۱۰۰ می‌رسد، متوقف کنند و زمانی که شاخص به عدد ۲۰۰ رسید، تعطیل شوند. (دیپلمات ۲۰۲۳)

 

قانون سختگیرانه‌تر آلودگی هوا در سئول، مدارس را از برگزاری کلاس‌ها در فضای باز در شرایطی که سطح خطر آلودگی به طور جدی افزایش می‌یابد، ممنوع می‌کند. قانون اصلاح‌شده، مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان این شهر را شامل می‌شود. هرگاه برای PM۲.۵ (ذرات معلق با قطر کمتر از۲.۵ میکرون) ۷۶ میکروگرم در مترمکعب به‌مدت دو ساعت یا بیشتر ثبت شود، مدارس نمی‌توانند در محیط بیرونی، کلاس داشته باشند. رقمی که قبلاً این محدودیت را ایجاد کرده بود، ۹۰ میکروگرم بود. همچنین اگر برای PM۱۰ (ذرات معلق به قطر کمتر از ۱۰ میکرون) عدد ۱۸۰ میکروگرم بر مترمکعب برای دو ساعت یا بیشتر ثبت شود، به مدارس توصیه می‌شود ساعات عادی را کاهش دهند یا کلاس‌های روزانه را لغو کنند. (کره تایمز ۲۰۱۸)

 

دولت نپال تصمیم گرفت مدارس را به مدت چهار روز تعطیل کند زیرا آلودگی هوا به سطوح خطرناک رسیده است. به علت دود و مه، کیفیت هوا طی چند روز گذشته در کاتماندو و سایر شهرها بدتر شده است. (کاتماندو پست ۲۰۲۱)

 

شاخص کیفیت هوا در دهلی روز دوشنبه تقریباً ۴۵۰ بود که بیش از چهار برابر سطح سالم است. آلودگی هوا، مسئولان را بر آن داشته است تا محدودیت‌های رانندگی برای وسایل نقلیهٔ آلاینده اعمال کنند، مدارس را تعطیل کنند و پروژه‌های ساخت‌وساز را متوقف کنند. (سی‌ان‌بی‌سی ۲۰۲۳)

 

در ایالات متحده، شهر نیویورک و چندین شهر بزرگ در سراسر ایالات، دانش‌آموزان از فعالیت‌های خارج از خانه منع شدند. از آنجایی که دود ناشی از آتش‌سوزی‌های کانادا همچنان بخش‌هایی از شمال‌شرقی ایالات متحده را آلوده می‌کند و نگرانی‌هایی را در مورد تأثیر کیفیت هوا بر کودکان افزایش می‌دهد، بسیاری از مدارس، از واشنگتن دی‌سی تا کنتیکت، دانش‌آموزان را در خانه نگه داشتند. (نیویورک تایمز ۲۰۲۳)

دولت موقت در پنجاب اعلام کرد که تمامی موسسات آموزشی در روزهای جمعه (۲۴ نوامبر) و شنبه (۲۵ نوامبر) در شش بخش این استان به‌منظور مبارزه با آلودگی هوا تعطیل هستند. (فرانس ۲۴)

 

برخی مدارس در تورنتو به‌خاطر دود ناشی از آتش‌سوزی، کلاس‌ها را به شیوهٔ تحت‌نظر و غیرحضوری برگزار کردند. (سی‌بی‌سی ۲۰۲۳)

داده‌های مرتبط با مطالعات دانشگاه کوئین مریِ لندن در مورد بررسی قرارگرفتن کودکان در معرض آلودگی هوا در طول روز در مدرسه نشان می‌دهد کودکان زمانی که در مدرسه هستند به‌طور نامتناسبی در معرض دوزهای بالاتر آلودگی قرار می‌گیرند. (بیانیهٔ یونیسف)

 

باید اذعان داشت که در قلمرو حقوق کودک، حق بر سلامت مقدم بر حق بر آموزش تلقی می‌شود و حضوری بودن، صرفاً فرصتی برای آموزش با کیفیت است، نه اساس و جوهرهٔ این حق. در عصر فناوری و تحولات ناشی از آن چاره‌ای جز این نخواهد ماند که زیرساخت‌های فنی و فرهنگی آموزش مجازی تقویت شود تا به‌وقت ضرورت، به‌عنوان مکمل و جایگزین اهداف و برنامه‌های آموزشی بتوان از ظرفیت آن نیز بهره‌مند شد. باید از خود بپرسیم، چگونه هزینهٔ حضوری‌شدن آموزش که تهدید سلامت کودکان با قرارگرفتن مستقیم در معرض آلودگی و عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت ناشی از چنین وضعیتی است، با روح کنوانسیون حقوق کودک و معیارهای قانونی، اخلاقی و وجدانی سازگار است؟