تبلیغات آژانس‌های مسافرتی پیشنهاد سفر اقساطی است؛ از ۵ میلیون تا ۱۵۰ میلیون تومان بدون محدودیت در مقصد. در صفحهٔ اصلی یک آژانس مسافرتی برای تسهیلات سفر نوشته شده است: «تا سقف ۵۰ میلیون تومان وام با یک چک ۱۰ ماهه برای کل مبلغ سفر با بازپرداخت سه تا یک ماهه، ۲.۵ درصد…» برای خانواده‌ها هم این مبلغ با دو چک دو برابر پرداخت می‌شود. در یک کانال تلگرامی مشابه همین مضمون با شرایطی متفاوت منتشر شده است که «بدون ضامن (با چک صیادی یا سفتهٔ الکترونیک) با اقساط بلندمدت ۶ تا ۱۸ ماهه (به انتخاب شما) در کمتر از هفت روز ۵ تا ۱۵۰ میلیون تومان وام سفر دریافت کنید.» برخی آژانس‌ها پیش‌پرداخت می‌گیرند، اما پیش‌پرداخت آنقدری نیست که مسافران توان پرداختنش برای یک سفر چند نفره را نداشته باشند: «با ۲۰ درصد پیش‌پرداخت، وام ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومانی دریافت و با خیال راحت سفر کنید». البته این آژانس‌ها در توضیح تکمیلی عنوان کرده‌اند که این پیش‌پرداخت برای مسافرانی که بار دوم با آنها سفر می‌کنند، حذف می‌شود.
پیگیری‌ از آژانس‌ها اما نشان می‌دهد پرداخت همین تسهیلات هم منجر به رونق گردشگری قابل انتظار برای آنها نشده است. «سیامک عزیز»، عضو هیئت‌مدیرهٔ انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران هم این موضوع را تأیید می‌کند، اما به گفتهٔ او راهکار رونق در این حوزه تثبیت نرخ سفرهاست. عزیز در این باره به «مهر» گفته است: «سفرهای خارج از کشور کمتر از گذشته شده، چون مردم تورهایی که می‌توانستند با ۱۰ میلیون تومان بخرند را باید حالا با ۱۰۰ میلیون تومان خریداری کنند. در سفرهای داخلی هم مردم ترجیح می‌دهند سفر شخصی بروند و چادر بزنند. بنابراین، سفر رسمی که از طریق دفاتر مسافرتی انجام شود رو به نزول است.»‌

فعال گردشگری: ایرانی‌ها عمدتاً مردم سفردوستی هستند، این اتفاق در تعطیلات رسمی که در تقویم وجود دارد و به روزهای پایانی هفته می‌رسد، به‌خوبی قابل مشاهده است که همه بار سفر به شهرهای شمالی را می‌بندند و به‌نوعی سفر ارزان برای خودشان برنامه‌ریزی می‌کنند. اما با همین شرایط هم سفر رفتن دیگر جزو اولویت‌های زندگی مردم نیست؛ چون نمی‌توانند بودجهٔ آن را تأمین کنند

خانم «کلانی» در یکی از آژانس‌هایی که تورهای گردشگری را با قیمت‌های اقساطی عرضه می‌کنند، کار می‌کند. او در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «عمده مسافران ما نه برای سفرهای داخلی که برای سفرهای خارجی از این تسهیلات استفاده می‌کنند. گاهی هم برخی تورهای جزایر جنوبی کشور مشتری‌هایی دارد که با تسهیلات تا سقف ۳۰ میلیون تومانی انجام می‌شود. البته تورهای داخلی که برگزار می‌کنیم عمدتاً بر پایهٔ سفرهای هوایی است، اما آنقدر بلیت هواپیما گران شده است که مردم تمایل کمتری به سفر دارند.»
او دربارهٔ شرایط پرداخت این تسهیلات می‌گوید: «برای سفرهای داخلی ۳۰ میلیون و سفرهای خارجی ۱۰۰ میلیون وام در نظر گرفته شده است، نیازی به ضامن نیست و تنها یک چک صیادی به نام خودشان یا اقوام درجه یک نیاز است. به انتخاب خود مسافران هم اقساط ۶ تا ۱۲ ماهه تنظیم می‌شود. البته به‌طور کلی سفر اقساطی در فرهنگ گردشگری ما جای چندانی ندارد. مردم ما به‌طور کلی اگر هزینهٔ سفر را نداشته باشند، رغبتی به انجام آن ندارند. می‌توان انتظار داشت که کم‌کم این اتفاق گستردگی بیشتری پیدا کند، اما افزایش هزینه‌های زندگی رغبت به سفرهای طولانی را کم کرده است و مردم ترجیح می‌دهند سفرهای کوتاه و ارزان بروند؛ سفرهایی که هزینهٔ هتل و پرواز نداشته باشد.»
عوامل تغییر فرهنگ سفر
گرانی و نبود بلیت و حتی کرونا هم موجب شده است که فرهنگ سفر مردم تغییر کند و به‌نوعی گزینهٔ آخر آنها شود. حتی اگر میل به سفر تابستانی هم باشد، در فاصلهٔ کمتر از یک ماه به پایان تابستان، سایت‌های فروش بلیت‌های داخلی و خارجی برای یک ماه آینده، نه بلیت‌ هوایی دارند و نه بلیت زمینی. «امید رسولی» فعال حوزهٔ گردشگری در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «بسیاری از سفرها تحت‌تأثیر گرانی بلیت قرار گرفته‌اند. بلیت‌های ارزان هم برای سفرهای زمینی با اتوبوس و قطار است که همان‌ها هم پیش‌فروش و به‌سرعت تمام می‌شوند. برخی آژانس‌ها هم گاهی اکثر بلیت‌ها را خریداری می‌کنند و مسافران باید همان بلیت‌ها را با قیمت گران‌تر از آژانس‌ها خریداری کنند، این اتفاق هم منجر به کاهش میل سفر در مردم می‌شود.»

«بدون ضامن (با چک صیادی یا سفتهٔ الکترونیک) با اقساط بلندمدت ۶ تا ۱۸ ماهه (به انتخاب شما) در کمتر از هفت روز ۵ تا ۱۵۰ میلیون تومان وام سفر دریافت کنید.» برخی آژانس‌ها پیش‌پرداخت می‌گیرند، اما پیش‌پرداخت آنقدری نیست که مسافران توان پرداختنش برای یک سفر چندنفره را نداشته باشند، اما پیگیری‌ از آژانس‌ها اما نشان می‌دهد پرداخت همین تسهیلات هم منجر به رونق گردشگری قابل انتظار برای آنها نشده است

او با بیان اینکه چنین عواملی باعث شده است بسیاری از سفرها حتی در همین تابستان با خودروهای شخصی انجام شود و آمارها هم این رشد را ۴۰ تا ۵۰ درصد نشان می‌دهد، عنوان می‌کند: «بسیاری از سفرهایی که اکنون شاهد هستیم، با خودروهای شخصی انجام می‌شود و عجیب‌تر این‌که هتل‌ها هم چندان مورد علاقه نیستند و رونق تورهای کوتاه‌‌مدت به مناطق و شهرهای اطراف تهران با اتوبوس از سفرهای هوایی به مناطق دورتر و اقامت در چادر یا کمپ‌های گردشگری از هتل‌ها بیشتر است.»
رسولی ادامه می‌دهد: «ایرانی‌ها عمدتاً مردم سفردوستی هستند، این اتفاق در تعطیلات رسمی که در تقویم وجود دارد و به روزهای پایانی هفته می‌رسد، به‌خوبی قابل مشاهده است که همه بار سفر به شهرهای شمالی را می‌بندند و به‌نوعی سفر ارزان برای خودشان برنامه‌ریزی می‌کنند. اما با همین شرایط هم سفر رفتن دیگر جزو اولویت‌های زندگی مردم نیست؛ چون نمی‌توانند بودجهٔ آن را تأمین کنند. در این باره قرار بود که وام سفر یا تسهیلات قرض‌الحسنه از سوی برخی بانک‌ها به مردم پرداخت شود، اما خبری از آن نیست و شاید اگر این وعده محقق می‌شد، کمی در رونق سفرها تأثیر داشت.»
این نکته را «جمشید حمزه‌زاده»، رئیس جامعهٔ حرفه‌ای هتلداران ایران هم تأیید می‌کند. او در این باره به «مهر» گفته است: «اقامت در هتل‌های کشور در نوروز ۱۴۰۲ نسبت به نوروز ۱۴۰۱ با کاهش ۱۳ درصدی همراه بود و اکثر استان‌ها هم این کاهش اقامت را داشتند. البته وقتی می‌گویم روند اقامت در هتل‌های کشور کاهشی است، به این معنا نیست که میزان سفر در کشور کاهش داشته، بلکه میزان اقامت مسافران در هتل‌ها کاهش یافته و آمار مسافران اقامتگاه‌های بومگردی، مهمانپذیرها، حتی چادرها و کمپ‌ها و افرادی که در خانهٔ اقوام اقامت می‌کنند، افزایش یافته است.»
به گفتهٔ حمزه‌زاده، وضعیت اقتصادی و معیشت مردم مهمترین عامل در این روند است و هر اندازه توان مالی مردم کمتر شود، مستقیماً بر هتل‌ها تأثیر می‌گذارد.
او دربارهٔ ضرورت رونق پرداخت تأثیر تسهیلات سفر هم بیان کرده است: «هر اندازه توان اقتصادی کارمند و طبقه متوسط جامعه بالاتر رود، توسعهٔ گردشگری و سود هتل‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند.»
پلتفرمی که به سرانجام نرسید
چندماه پیش بود که «روح‌الله حسین‌زاده»، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی توسعهٔ ایرانگردی و جهانگردی، اعلام کرد که «با هدف افزایش تمایل مردم و کارکنان دولت به سفر، پلتفرم ایران‌سفر راه‌اندازی شده است.» این پلتفرم در نمایشگاه گردشگری و صنایع‌دستی در بهمن ۱۴۰۱ رونمایی شد و قرار بود با همکاری بانک شهر به متقاضیان سفر وام بدهد. مبلغ وام هم ۳۰ میلیون تومان بود با سود و کارمزد ۴ درصد. وامی که البته نه پرداخت شد و نه دستور پرداخت آن به شبکهٔ بانکی ابلاغ، تا به سفرهای تابستانی امسال نرسد. اواسط تیر امسال هم حسین‌زاده دربارهٔ سرانجام این وام توضیحات دیگری ارائه کرد و گفت: «ایران‌بین قرار است جایگزین ایران‌سفر شود و به‌مدت سه ماه در صداوسیما و دیگر رسانه‌ها تبلیغ و بازاریابی شود. حدود ۳۶ هزار مقصد هم در این سامانه کامل بارگذاری و لایه‌های خدماتی آن نیز مشخص شده است.» او همچنین دربارهٔ تأخیر در به سرانجام رساندن این سامانه و وام سفر گفته بود که به هرحال کار سخت است و تا پشتوانه و زیرساخت آن مهیا نشود، راه‌اندازی این سایت مشکل خواهد بود: «با ۲۲ دستگاه تفاهمنامه بسته‌ شده است تا از وام خدمات سفر در قالب تسهیلاتی که از محل تبصره ۱۸ و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ما تعلق گرفته است، استفاده کنند. این پلتفرم سه‌ ماه تبلیغ و مارکتینگ می‌شود و احتمالاً تا شش-هفت ماه دیگر به‌طور رسمی رونمایی خواهد شد.» به تأکید این مسئول، تاکنون چنین زیرساختی وجود نداشته و هماهنگی و توافق با دستگاه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط و هلدینگ‌ها و بخش خصوصی خدمات‌دهنده زمان‌بر خواهد بود. او تأکید کرده است «هیچ‌یک از این زیرساخت‌ها این‌همه سال اتفاق نیفتاده و این درحالی‌است که دغدغهٔ وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همواره ارزان‌سازی سفر بوده و ما هم دنبال این هدف هستیم و می‌خواهیم تمام برنامه‌های ما منتهی به ارزان‌سازی سفر شود.»
***
ایدهٔ تسهیلات سفر با وجود اینکه می‌توانست منجر به رونق سفر در طبقهٔ متوسط جامعه و حتی گردشگری داخلی شود، همچنان مغفول مانده و در حال تغییر زیرساخت از یک پلتفرم به پلتفرمی دیگر است. آژانس‌های مسافرتی مدت‌هاست مسافران را با استفاده از همین ایده و تسهیلات خصوصی به سفر تشویق می‌کنند، اما نکتهٔ مهم این است که تمرکز این تسهیلات بیشتر بر سفرهای خارجی است. در همین روزها، «محمدسیروان گرامی‌پرور»، مدیر شعب بانک قرض‌الحسنه مهر ایران کرمانشاه، از کلید خوردن طرح کارت سفر برای این استان خبر داده و گفته است که «گردشگرانی که از طریق شرکت‌های گردشگری و در قالب تور، کرمانشاه را برای مقصد گردشگری انتخاب می کنند، تسهیلاتی در قالب کارت سفر ۱۰۰ میلیون تومانی دریافت می‌کنند.» به گفتهٔ این مسئول این طرح برای نخستین‌بار در کشور و به‌منظور ایجاد تحول در صنعت گردشگری این استان به مرحلهٔ اجرا گذاشته شده است و گردشگرانی که سفرکارت به‌نام خودشان صادر می‌شود، نیازی به آوردن ضامن ندارند و پس از استفاده از این تسهیلات می‌توانند در اقساط با کارمزد چهار درصد آن را بازپرداخت کنند. به نظر می‌رسید، اگر تسهیلات سفر حداقل از ابتدای تابستان امسال به متقاضیان سفر به‌عنوان تسهیلات کم‌سود و اقتصادی پرداخت می‌شد، می‌توانست در این روزهای پرفشار اقتصادی هزینه‌های یک سفر داخلی را رتق‌وفتق کند و منجر به رونق در این زیرمجموعه‌های مختلف گردشگری در کشور شود.