صنایع‌دستی در سه دسته تعریف می‌شود؛ مواد اولیه، تولید و بازار فروش. این حوزه، ۱۸ گروه کالایی مصوب و ۲۹۹ رشته کالایی هم دارد که در هر رشته ده‌ها تا صدها محصول تولید می‌شود. یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هم در حوزه صنایع‌دستی مشغول به کار هستند که بیش از ۵۰۰ هزار نفرشان در حوزهٔ تولید و همان ۲۹۹ رشته کالایی فعالیت می‌کنند و گفته می‌شود بیشترین مشکل فعالان این حوزه در بخش بازار و فروش است. گرچه استارتاپ‌های صنایع‌دستی به‌عنوان راه‌حل رفع معضلات بازار فروش مطرح هستند،‏ اما فعالان این بخش هم برای تداوم کارشان مشکلات زیادی دارند و مسیرشان چندان هم بی‌ چالش نیست. با وجود مشکلات متعدد اینترنت در ایران از جمله سرعت محدود، فیلترینگ، پهنای باند و… اصلی‌ترین بستر کاری استارتاپ‌ها دچار چالش بزرگی است. در این باره «سیدمرتضی نقیبی»، مدیرعامل استارتاپ «چونک»، چندی پیش به روزنامهٔ «ابتکار» گفته است: «در حوزهٔ فروش آنلاین مشکلاتی وجود دارد که اغلب برای همهٔ استارتاپ‌ها مشترک است و فقط مربوط به صنایع‌دستی نیست. استارتاپ‌های فروش آنلاین در حوزهٔ پرداخت، حمل‌ونقل و ارسال داخلی، ارسال و پرداخت‌های بین‌‌المللی با چالش روبه‌رو هستند.»

یک فعال استارتاپی: در حوزهٔ فروش آنلاین مشکلاتی وجود دارد که اغلب برای همهٔ استارتاپ‌ها مشترک است و فقط مربوط به صنایع‌دستی نیست. استارتاپ‌های فروش آنلاین در حوزهٔ پرداخت، حمل‌ونقل و ارسال داخلی، ارسال و پرداخت‌های بین‌‌المللی با چالش روبه‌رو هستند.

مدیرعامل استارت‌آپ «شیک دوچ» هم مشکل دیگر را دخالت‌های دولت‌مردان دربارهٔ استارتاپ‌ها عنوان کرده و در این باره به «دانشجو» گفته است: «ما تلاش می‌کنیم کسب‌وکار محلی را در یک محیط مدرن پیش ببریم. می‌دانیم در داخل تیممان این ظرفیت وجود دارد و همهٔ کار‌ها را خودمان انجام می‌دهیم، اما بعضی مسئولان می‌آیند و می‌گویند دولت می‌خواهند کمک کنند، درحالی هیچ کمکی نمی‌توانند به ما کنند و باعث می‌شوند کسب‌وکار‌مان شکست بخورد. به‌جای کمک ما را درگیر وام می‌کنند، به‌طوری‌که مجبوریم برای گرفتن یک وام یک سال از این ارگان به آن ارگان و از این سازمان به آن سازمان برویم و چند ضامن پیدا کنیم و به‌جای توسعهٔ کسب‌وکار باید نگران این باشیم که چگونه فلان مدیر و رئیس را راضی کنیم که وام ما را بدهند.»‌
«عبدالوهاب رئیسی‌دانا» همچنین بیمه، مالیات و بروکراسی‌های اداری را دیگر چالش استارتاپ‌ها عنوان کرده است و اینکه اگر تسهیل‌گری در این باره وجود داشته باشد، یا برای صدور مجوز‌ها روند کار کوتاه‌تر شود، مشکلات فعالان این حوزه هم کمتر خواهد شد: «دستگاه‌های تصمیم‌گیرنده باید توجه داشته باشند که در کشور ظرفیت ایجاد اشتغال و کارآفرینی وجود دارد و با کاهش پروسه‌های اداری به‌راحتی می‌توان از این توانمندی برای توسعهٔ ایران بهره برد.»
تحول در تولید، فروش و آموزش
صنایع‌دستی بی‌شک جزء محصولات مهم و دارای ارزش‌افزودهٔ کشور به‌شمار می‌رود‏، اما به دلیل چالش‌های متعدد، ورود بخش خصوصی به‌ویژه صاحبان کسب‌وکارهای خلاق به این حوزه ارزشمند با رغبت کمتری صورت می‌گیرد.
این نکته را «فرزاد اوجانی»، مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی، نیز تأیید می‌کند. او در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «زمانی که صحبت از استارتاپ‌ها می‌شود، بخش‌های مختلفی از آن مطرح است که حوزهٔ صنایع‌دستی یکی از این بخش‌هاست. استارتاپ‌های مختلفی در حوزهٔ تولید، فروش و آموزش صنایع‌دستی در حال فعالیت هستند و هر یک براساس سرعت و کارآفرینی که مدنظرشان است، می‌توانند این بخش‌های سه‌گانه را متحول کنند و فعالیت‌های خوبی انجام دهند. شرکت‌هایی که تحت عنوان استارتاپ‌ها به این موضوع ورود کرده‌اند، توانسته‌اند در حوزه‌ٔ کسب‌وکار و تولید کمک کنند.»

مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی: دو مشکل بزرگ در این حوزه وجود دارد؛ اول اینکه صنایع‌دستی به‌عنوان محصول کاربردی شناخته نمی‌شود. مشکل دوم هم ضعف در بخش‌های خصوصی است. ایجاد کردن بخش‌های خصوصی توانمند اهمیت زیادی دارد. آنها باید در قالب بنگاه اقتصادی و کسب‌وکار به این حوزه ورود کنند

به گفتهٔ اوجانی، فعالیت استارتاپ‌ها در بخش فروش تا این لحظه به فروش مجازی و توسعه‌ٔ آن معطوف بوده است و در حوزهٔ تولید هم ابداع سبک‌ها و تکنیک‌های مختلف و صنایع‌دستی. این مسئول دربارهٔ آمار استارتاپ‌های فعال در حوزهٔ صنایع‌دستی و اینکه آیا فعالیت این صنایع خلاق متناسب با ظرفیت‌های موجود صورت گرفته است، می‌گوید:‌ «مجوز برای استارتاپ‌ها، صنایع خلاق و افرادی که به‌عنوان کارآفرین و نوآور در این حوزه کار می‌کنند، از سوی معاونت علمی-راهبردی ریاست‌جمهوری صادر می‌شود و به همین دلیل آماری در این باره در اختیار نداریم. دربارهٔ ظرفیت‌ها نکتهٔ مهم نیاز بازار است که ورود بخش‌های مختلف فعال به یک واحد اقتصادی و هنری و تشکیل چنین بنگاه‌هایی را رقم می‌زند. قطعاً در حوزه‌ای مثل فرهنگ و هنر براساس میزان نیازی که در بخش‌های تولید، کسب‌وکار و آموزش وجود دارد، حضور استارتاپ‌ها می‌تواند مؤثر باشد.»‌
جایگاه تجارت بین‌الملل خوب نیست
نکتهٔ مهم دربارهٔ استارتاپ‌ها علاوه‌بر رونق فعالیت در حوزهٔ داخلی، معرفی این ظرفیت در بازار جهانی است. مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی دربارهٔ اینکه تا چه میزان استارتاپ‌های ایرانی این حوزه توانسته‌اند ظرفیت صنایع‌دستی را به بازارهای جهانی سوق دهند، توضیح می‌دهد: «اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این مسئله نگاه کنیم، جایگاه بین‌المللی صنایع‌دستی از نظر تعدد کالا خوب است، اما از نظر کسب‌وکار و تجارت، نه. علت این است که ما به‌عنوان دولت باید تمام تلاش‌مان را بکنیم تا بخش خصوصی برای پویاتر شدن به‌سمت این محصول درآمدزا ترغیب و تشویق شود. اینکه بخش خصوصی بداند صنایع‌دستی هم می‌تواند در سبد محصولات غیرنفتی کشور جای خود را باز کند و گسترده شود، برای سرمایه‌گذاری در این حوزه تمایل بیشتری خواهد داشت.»
اوجانی با تأکید بر اینکه به‌زودی شرکت توسعهٔ (هولدینگ) صنایع‌دستی ایران با توان بخش خصوصی راه‌اندازی خواهد شد، ادامه می‌دهد: «صنایع‌دستی ارزش‌افزوده دارد و کشورهای خارجی می‌توانند این محصول صادراتی را به‌عنوان یک محصول وارداتی برای خودشان در نظر بگیرند و در نتیجه، شاهد توسعهٔ صادرات صنایع‌دستی کشور باشیم. رایزنی در این باره با افراد حقیقی و حقوقی در حال انجام است که هم به‌صورت بخشی (افرادی که در حوزهٔ صنایع‌دستی فعال هستند) و فرابخشی (افرادی که فعال این حوزه نیستند، اما نسبت به مزایا و ارزش‌افزوده آنها آگاه می‌شوند) این توسعه را شاهد باشیم.»
او معتقد است با راه‌اندازی این مرکز، یک اهرم مؤثر در توسعهٔ کسب‌وکار صنایع‌دستی به‌ویژه در حوزهٔ بین‌المللی ایجاد می‌شود و می‌تواند جایگاه صنایع‌دستی در جهان را ارتقا دهد.
۲ مشکل مهم صنایع‌دستی
مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی دربارهٔ اینکه چطور صنایع‌دستی با توجه به ظرفیت و تنوع مناسب به‌صورت گسترده مورد اقبال جهانی خواهد گرفت،‌ می‌گوید: «بازار صنایع‌دستی نه‌تنها در ایران که در کشورهای دیگر هم بسیار بزرگ است. حتی در خود کشورها هم فرهنگ ساکنان شرق و غرب آن با یکدیگر متفاوت است. با تأسیس هولدینگ صنایع‎دستی می‌توان همه کالاهای ایرانی را به عنوان کالای صادراتی با توجه به بازار نیاز و فرهنگ یک کشور در نظر گرفت. در این باره باید بررسی کرد که مثلاً مردم چین یا ایتالیا، سرامیک تولیدی گیلان یا اصفهان را می‌پسندند؟ بعد آنها را صادر کرد. قطعاً هر کالای صنایع‌دستی ظرفیت و پتانسیل ورود به بازار جهانی را دارد، اما باید بازارشان بررسی شود.»‌
این مسئول البته دربارهٔ مشکلات مطرح‌شده از سوی استارتاپ‌های فعال در این حوزه هم بیان می‌کند: «دو مشکل بزرگ در این حوزه وجود دارد؛ اول اینکه صنایع‌دستی به‌عنوان محصول کاربردی شناخته نمی‌شود. دلیلش این است که این محصولات در حوزه‌های مختلف و با مواد اولیه متنوع به خوبی معرفی نشده‌اند. تبلیغ و معرفی یک محصول بسیار اهمیت دارد و اکنون این اقدام در دستورکار معاونت قرار گرفته است. مشکل دوم هم ضعف در بخش‌های خصوصی است. ایجاد کردن بخش‌های خصوصی توانمند اهمیت زیادی دارد. آنها باید در قالب بنگاه اقتصادی و کسب‌وکار به این حوزه ورود کنند. البته ساختارهای توانمند در حوزهٔ صنایع‌دستی کم است و در این باره هم قرار است انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان تهران به‌عنوان یکی از ساختارها به‌زودی فعال شود.»
***
حمایت از استارتاپ‌های صنایع‌دستی می‌تواند راه‌حلی مناسبی برای رفع مشکلات بازاریابی، کارآفرینی و فروش در این حوزه باشد و حتی نگاه هنرمندان به ساخت صنایع‌دستی را تغییر دهد. با توجه به اینکه در ایران صنایع‌دستی تنوع قابل‌توجهی دارد، اما مشکلات متعدد موانع صادراتی را وسیع‌تر کرده، حمایت از استارتاپ‌ها می‌تواند این مشکلات را حتی با تغییر در نحوهٔ تولید رفع کند.