امروزه در جهان، چوب به‌عنوان یکی از مهمترین مواد مصرفی در صنایع، کارگاه‌ها و ساخت‌وساز محسوب می‌شود. هرچقدر جامعه‌ای صنعتی و پیشرفته‌تر باشد، به همان نسبت هم میزان مصرف چوب و کاغذ در آن بیشتر است. بالعکس هر چقدر جامعه‌ای در فقر و عقب‌‌ماندگی باشد، به همان نسبت هم مصرف چوب و فراورده‌های چوبی در آن کمتر است. این قاعده حتی در بین خانواده‌های فقیر و غنی نیز به وضوح مشاهده می‌شود.

کشور‌های پیشرفته و صنعتی جهان با توجه به تهیه و اجرای طرح‌های جنگلداری موفق به افزایش کمی ‌و کیفی جنگل‌های خود شده‌اند. این کشور‌ها توانسته‌اند طی عملیات جنگلداری و جنگل‌شناسی، میزان رشد سالانهٔ منابع جنگلی خود را به چندین برابر رشد سالانهٔ جنگل‌های طبیعی دست‌نخورده افزایش دهند. 

تهیه و اجرای طرح جنگلداری و تولید سالانهٔ میلیون‌ها مترمکعب چوب به‌عنوان مادهٔ اولیهٔ صنایع سلولزی و کارگاه‌ها سبب رونق اقتصاد، ایجاد اشتغال و کاهش و از میان بردن فقر در این کشورها شده است.

 

کشور ایران با داشتن بیش از ۱۴.۵ میلیون هکتار جنگل و عرصه‌های جنگلی از پتانسیل‌های متنوع و بالایی برخوردار است که می‌توان با از قوه به فعل درآوردن آنها تغییرات عمده‌ای در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی را ایجاد کند. برای رسیدن به این هدف دو راه متصور است:

۱- تمام عوامل تخریب از میان برداشته و از جنگل‌ها حفاظت شود. در کنار آن بدون هیچ اقدام فنی اجازه داد این جنگل‌ها پس از ده‌ها و شاید صدها سال به‌تدریج به جنگل‌های طبیعی دست‌نخورده تبدیل شوند.    

این امر با توجه به حضور جمعیت گسترده‌ای از دامداران و فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری کاری بس دشوار است و عملاً موجب پیر شدن جنگل، از بین رفتن تدریجی زادآوری طبیعی، فقر تنوع گونه‌ای و غیره می‌شود. به‌علاوه اجرای این سیاست در سطح گسترده هیچ‌گاه قادر به رساندن جنگل به اوج تکامل و رویش خود نخواهد شد. 

 

۲- ضرورت دارد همانند سایر کشورهای جهان و با استفاده از دانش روز و نیز با دخالت‌های صحیح جنگل‌شناسی وضعیت کمی ‌و کیفی جنگل‌ها را بهبود بخشید. در این دیدگاه تمام مسائل اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی لحاظ خواهد شد؛ از جمله مساحتی از جنگل کمتر دست‌خورده به همان صورت باقی خواهد ماند تا امکان مشاهدهٔ سیر طبیعی تحول جنگل فراهم باشد.  

متأسفانه قانون مصوب برنامهٔ ششم توسعه، بهره‌برداری صنعتی را علت تخریب جنگل دانسته و بدون پشتوانهٔ علمی توقف هرگونه بهره‌برداری چوبی را در دستورکار قرار داده است. توقف فعالیت طرح‌ها، قضاوتی عجولانه بود و اخیراً معاون امور جنگل سازمان بر اشتباه بودن توقف همهٔ فعالیت‌ها تأکید کرده است.

 

بدیهی است شناخت عوامل اصلی تخریب جنگل‌ها امری ضروری است و تا زمانی‌که این علل به‌درستی بررسی و شناخته نشود، راه‌های جلوگیری و از بین برداشتن آن نیز با مشکلات و سردرگمی‌ مواجه خواهد شد. این عوامل عبارت است از: تخریب جنگل و تغییر کاربری آن، بهره‌برداری‌های سنتی و غیرعلمی، استفادهٔ چراگاهی از جنگل در تمام طول سال، دفن و دپوی زباله در جنگل، قاچاق چوب و دیگر کالاهای جنگل، آتش‌سوزی و شیوع آفات و بیماری‌ها! 

 

چه باید کرد؟  

با توجه به تغییراقلیم و ضرورت کاهش گازکربنیک از یک طرف و نیاز فزاینده به مصرف چوب در داخل کشور از طرف دیگر، اتخاذ تدابیری مناسب به‌منظور افزایش سطح کمی‌ و بهبود وضعیت کیفی جنگل‌ها الزامی‌است. اگرچه نهال‌کاری و ایجاد جنگل‌های جدید از طریق توسعهٔ جنگل در زمین‌های مناسب برای درازمدت اقدامی‌ پسندیده است، اما اولویت در پرورش جنگل‌های موجود از طریق دخالت‌های فنی و بالا بردن میزان رویش سالانهٔ جنگل‌هاست. افزایش رشد سالانهٔ جنگل‌ها به‌معنی افزایش جذب بیشتر گازکربنیک هوا و متعادل شدن درجه حرارت هوا است.

به‌عنوان مثال کشور کوچک اتریش به‌عنوان یکی از ثروتمندترین کشور‌های اروپایی، دومین منبع ارز خارجی خود را از طریق بهره‌برداری‌های صنعتی از ۴.۵ میلیون هکتار جنگل کشور تأمین می‌کند. متوسط رشد سالانهٔ جنگل‌های این کشور رقمی‌ بالغ‌بر ۱۳ مترمکعب در سال است. درحالی‌که این رقم برای جنگل‌های شمال حدود چهار مترمکعب است؛ آن‌هم در شرایطی که دورهٔ رویش در شمال ایران طولانی‌تر و آب‌وهوای آن مساعدتر است.

 

این ویژگی تنها منحصر به کشور اتریش نیست بلکه شامل اکثر کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی نیز می‌شود.

حتی میزان رویش جنگل‌های خارج از شمال مانند زاگرس و ارسباران را نیز می‌توان با اولویت دادن به جنگلداری، رفع عوامل تخریب و انجام عملیات جنگل‌شناسی از نیم تا یک مترمکعب در هکتار در شرایط کنونی به چندبرابر رساند. متوسط میزان بارندگی‌های سالانه در سلسله‌جبال زاگرس و ارسباران رقمی‌ حدود ۴۰۰ الی ۵۰۰ میلی‌متر در سال است؛ این میزان بارندگی با توجه به نوع گونه‌های جنگلی و جوامع جنگلی آنها در مناطق مختلف برای رشد و توسعهٔ جنگل کافی است.

 

برداشت بخشی از افزایش رویش سالانهٔ جنگل‌ها تحت‌عنوان بهره‌برداری‌های دوره‌ای، آن‌هم از طریق اجرای صحیح طرح‌های جنگلداری، هیچ‌گاه موجب نابودی جنگل‌ها نخواهند شد. برداشت هر درخت از جنگل با توجه به علم جنگل‌شناسی اقتصادی نزدیک به طبیعت، همزمان اهداف متعددی را به‌دنبال خواهد داشت. حجم درخت برداشت‌شده پس از گذشت یک مدت زمان محدود و مشخص (دورهٔ گردش) مجدداً تولید و حجم موجود سر پای جنگل به حالت اول ارتقا پیدا می‌کند و از آن بالاتر خواهد رفت.

 

به زبان ساده فقط بخشی از مقدار تولید سالانه برداشت می‌شود و موجودی جنگل تا نهایت ظرفیت خود افزایش خواهد یافت. به‌علاوه جنگل شاداب‌تر می‌شود و وضع آن هر بار پس از برداشت دوره‌ای بهتر می‌شود. 

جنگلداری، پرورش جنگل و مدیریت اصولی در کشورهای پیشرفته صنعتی امری کاملاً عادی و قابل‌پذیرش به‌شمار می‌رود؛ زیرا هم سلامت و موجودیت جنگل محفوظ می‌ماند و هم چرخ اقتصاد به گردش درمی‌آید.