بیش از دو دهه از تصویب احداث تله‌کابین در گرگان، مرکز استان گلستان می‌گذرد، اما این طرح نه فقط به اجرا نرسید بلکه در یک کش‌وقوس طولانی، بارها مجوزهای آن لغو و دوباره تأیید شد. زمان تصویب این طرح 40 نقطه برای مکان‌یابی صحیح بررسی شد. از سال 1394 و اعلام رسمی اخذ مجوزهای لازم برای احداث این سازۀ گردشگری در ناهارخوران به‌عنوان معروفترین جاذبۀ گردشگری گلستان، تا امروز 27 فروردین 1402، این طرح چیزی بیش از مجادلۀ میان موافقان و مخالفان نبوده است. با وجود گذشت این زمان طولانی و داستان پرماجرای تقلب و تخلف در دریافت اخذ مجوز، برخی معتقدند که این استخوان لای زخمِ گردشگری استان، درمان دارد؛ دارویی که باید میان همان 40 نقطۀ 25 سال قبل جست‌وجو شود.

سال 1375 استان گلستان از مازندران جدا و گرگان به‌عنوان مرکز این استان انتخاب شد. همزمان با دایر شدن اداره‌هایی که استان‌شدن این منطقه را تثبیت می‌کرد، نخستین مسئولان استان طرح‌های بلندپروازانه‌ای برای توسعۀ این منطقه طراحی می‌کردند. طرح‌هایی که اجرای بسیاری از آنها اگر چه بیشتر با محوریت مرکز استان بود، اما چهرۀ این منطقه را که پیشتر به‌دلیل کمبود اعتبار، سیمایی کمتر توسعه‌یافته داشت دگرگون می‌کرد. تقریباً 10 سال از استان‌شدن گلستان می‌گذشت که در اسناد توسعۀ پنج‌سالۀ این استان، گردشگری به‌عنوان سومین محور توسعه تصویب شد. کمتر از دو سال بعد، یعنی در سال 1387 مدیران گلستان طرح جامع گردشگری ناهارخوران، بزرگترین طرح گردشگری این استان در آن زمان را تصویب کردند. تا پایان دهۀ 80 اما از این طرح فقط یک نام مانده بود: تله‌کابین گرگان.
آخرین تحولات چه بود؟
23 اسفند 1401 استاندار گلستان در نشست خبری با خبرنگاران محلی این استان اعلام کرد طرح تله‌کابین گرگان جزء لاینفک طرح جامع ناهارخوران است و باید اجرا شود.
محمدعلی زنگانه مخالفان اجرای این طرح در ناهارخوران را عده‌ای که اهل این استان نیستند و در دانشگاه و فضای مجازی به اسم دوستدار محیط زیست شناخته می‌شوند، معرفی کرد. به گفتۀ او این افراد فکر می‌کنند مسئولان دشمن محیط زیست هستند.

فرماندار اسبق گرگان: جلسه‌های مکرر با کارشناسان محیط زیست و گردشگری نشان می‌داد ناهارخوران مکان مناسبی برای احداث طرح نیست. دلایل کارشناسی زیادی، هم در حوزۀ اقتصاد، هم محیط زیست و هم گردشگری وجود داشت که نشان می‌داد معایب بیش از محاسن است

او حتی در اظهارنظری در مورد سازمان حفاظت محیط زیست کشور و اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان را نهادهایی معرفی کرد که در فضایی مسموم گیر کرده‌اند. زنگانه به صراحت گفت: «ما پروژه را آغاز خواهیم کرد و مخالفان از مراجع قانونی پیگیر این ماجرا باشند.»
گفته‌هایی که بلافاصله با واکنش دادستان مرکز گلستان مواجه شد. دادستان گرگان در گفت‌وگویی با وب‌سایت خبری «سلامت‌نیوز» اعلام کرد که طرح احداث تله‌کابین در ناهارخوران، ارزیابی اثرات محیط زیستی ندارد و تا زمان انجام این بررسی و اجرای قانونی این مصوبه اجازۀ اجرای آن را نمی‌دهد.
شورای‌عالی معماری و شهرسازی، مرجع ذی‌صلاح تصویب و اعطای مجوز شروع عملیات ساخت این طرح، پیشتر و پس از افشای تخلف در اعلام مساحت حقیقی سطح اشغال طرح به این شورا، مصوبۀ تیر 1400 خود مبنی بر بلامانع بودن احداث را پس گرفت و مِهر همان سال مقرر کرد: «طرح تله‌کابین جنگل ناهارخوران گرگان مشمول ارزیابی محیط زیستی شناخته شده است و برای اجرا باید پس از انجام این مطالعات موافقت کمیتۀ ارزیابی سازمان محیط زیست کشور را اخذ کند.»
ارزیابی در حال انجام است یا نه؟
در پیگیری «پیام ‌ما»، معاون عمرانی هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان می‌گوید نه در جریان اتفاقات پیشین است، نه در جریان تخلفات. «سید مهدی مهیایی» اعلام می‌کند که طرح با لحاظ‌ شدن همۀ موازین محیط زیستی اجرا می‌شود و در وسعت مصوب مشکل قانونی ندارد، اما وسعت و جزئیات طرح را اعلام نمی‌کند. اداره‌کل محیط زیست گلستان انجام یا شروع طرح ارزیابی اثرات محیط زیستی را تأیید نمی‌کند، اما مهیایی می‌گوید: «ارزیابی اثرات محیط زیستی تله‌کابین در حال انجام است.»

یک کارشناس جغرافیای گردشگری: در مورد احداث یک تله‌کابین شما می‌دانید که بارگذاری جمعیتی به‌ویژه در پیک‌های سفر زیاد می‌شود. طبیعی هم هست چون در وهلۀ نخست نیاز دارید که برای سرمایه‌گذاری بزرگی که انجام داده‌اید، بازگشت سرمایه را تضمین کنید. یعنی ذات این طرح گردشگری انبوه است

شهردار گرگان پاسخ تماس‌های تلفنی «پیام ‌ما» را نمی‌دهد و مدیر روابط عمومی این دستگاه نیز می‌گوید: «در جریان جزئیات آخرین تحولات و پیشینۀ طرح نیست و باید پس از بررسی و گفت‌وگو با شهردار موارد را اعلام کند.» هرچند شهرداری گرگان در اجرای این طرح سابقه دارد، اما سابقه‌اش چندان درخشان نیست.
ماجرای تلاش و تخلف
تابستان 1400 شهرداری گرگان دست به اقدامی عجیب زد. شهرداری‌های مناطق شهر گرگان در مبادی ورودی از مراجعه‌کنندگان می‌خواستند برای حمایت از اجرای طرح تله‌کابین ناهارخوران پای طوماری را امضا کنند؛ امضایی که به‌گفتۀ مدیر روابط‌عمومی شهرداری گرگان فقط با مشارکت و همکاری شهرداری جمع‌آوری شد و شهرداری خود بانی آن نبوده است.
«آرش پولادیان» مدیر وقت روابط عمومی شهرداری گرگان در گفت‌وگویی با همشهری اعلام کرده بود: «گروهی به شهرداری مراجعه کردند و خواستند با همکاری شهرداری برای جلب رضایت شورای‌عالی معماری و شهرسازی طوماری از سوی مردم تهیه کنند و درخواست کردند این کار را در ساختمان شهرداری‌ها انجام دهند و شهرداری فقط موافقت کرد، اما این اقدام از سوی شهرداری نبود.
شهرداری گرگان مدعی بود که نه آن افراد را می‌شناسند و نه می‌دانند از کدام تشکل یا نهاد مردمی بودند، فقط می‌دانند که جمع‌کنندگان امضا از تشکلی مردمی بودند و شهرداری با این مطالبۀ مردمی همکاری کرده است. همان تابستان شورای‌عالی معماری و شهرسازی تمام مجوزهای صادرشده برای طرح را به‌دلیل تقلب در اعلام مساحت و کوچک‌سازی طرح لغو کرد. رئیس کمیسیون گردشگری شورای شهر گرگان اعلام کرده بود: «موارد طرح‌شده در شورای‌عالی شهرسازی، ابطال همۀ مجوزها و پاسخگویی مدیران صادرکننده در برابر مراجع نظارتی است.»
علی‌اکبر بصیرنیا در واکنش به این اتفاق به همشهری توضیح داده بود: «رویکرد حاکم بر شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور به تله‌کابین گرگان مطلوب نیست. قرار بود عملیات اجرایی تله‎کابین گرگان در زمینی به مساحت ۱۰هزار و ۵۰۰متر مربع اجرایی شود که در کنار آن ساخت یک مجموعۀ فروشگاهی، پارکینگ و سالن همایش نیز پیش‎بینی شده بود، اما اکنون همۀ مجوزها لغو شده است. تمام افرادی که ۱۴مجوز این طرح را صادر کرده‌اند باید به‌دلیل کوچک‌سازی طرح به بازرسی مراجعه کنند؛ زیرا ابعاد طرح به‌صورت غیرواقعی مطرح شده بود. باوجوداین، با نمایندگان استان برای پیگیری مجوز دوبارۀ اجرای طرح رایزنی می‌کنیم.»
در آخرین خبر منتشرشده در رسانه‌ها، کوچک‌سازی طرح به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان نسبت داده شد، اما بررسی «پیام‌ ما» از مستندات و گفته‌های منابع آگاه دولتی نشان می‌دهد مسئول اصلی این تخلف، شهرداری و شورای شهر وقت گرگان هستند.
مشکل کجاست؟
از زمان توسعۀ گردشگری در محور ناهارخوران که به شکل سنتی تفرجگاه گرگانی‌ها بود، موضوع بارگذاری بیش از توان اکولوژیک منطقه بر این جنگل مطرح شد. موضوعی که با تکمیل آسفالت جاده زیارت، روستایی در امتداد جاده، دسترسی به ناهارخوران شدت گرفت. با تغییر الگوی ساخت خانه‌های روستایی و توسعۀ روستا به ساخت ویلا و تبدیل شدن زیارت به روستایی گردشگری با اراضی مرغوب، قیمت زمین‌های روستایی منطقه مانند اراضی «کفترخسه» و سایر روستاهای بالادست افزایش چشمگیری پیدا کرد. این موضوع ناهارخوران و اراضی بالادست جنگلی را به‌عنوان گزینۀ جدی توسعۀ گردشگری مطرح کرد؛ چرا که می‌توانست تولید ثروت کند. این نکته محل اختلاف برای تصویب ساخت تله‌کابین در ناهارخوران شد. یعنی آنچه موضوع بحث است، نه احداث تله کابین بلکه جانمایی آن است که به ظن مخالفان دلیل اصلی آن اراضی بالادست است، نه نگاه کارشناسانه و جانمایی صحیح. از سوی دیگر ناهارخوران گرگان تحت تولیت شهرداری است، اما سایر مناطق پیشنهادی که سال‌هاست حذف شده‌اند، در شمول مدیریت شهرداری قرار نمی‌گیرند.
مزدک دربیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر محیط زیست بهمن سال گذشته دراین‌باره به «پیام ما» گفت: «در سال‌های اخیر ما دیدیم که قبل از گرفتن مجوز تله‌کابین، زمین‌های پیرامونی محل احداث آن، به قیمت‌های گزاف و البته به‌صورت غیرقانونی و در برخی موارد هم قانونی، خرید و فروش می‌شد. اصرار بعضی مسئولان شهری بر اجرای این طرح در جنگل ناهارخوران نیز یا به این علت است که آنها از پیشینۀ این طرح و پیامدهای مختلف آن اعم از مسائل محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی اطلاعی ندارند و یا منافعشان در گرو اجرای پروژۀ تله‌کابین در جنگل ناهارخوران است. بعضی‌ها هم به بهانۀ حل مشکل ترافیک محور ناهارخوران، به دنبال مجوز برای احداث جاده‌های جدید در جنگل هستند.»
این پژوهشگر محیط زیست در ادامه با تأکید بر اینکه شعارهایی که در زمینۀ توسعۀ گردشگری به‌عنوان علت استقرار تله‌کابین در جنگل ناهارخوران داده می‎شود واقعی نیست، افزود: «بارگذاری پروژه‎‌هایی به بهانۀ گردشگری، از جمله طرح تله‌کابین در ناهارخوران، بیشتر برای انحراف اذهان عمومی از سرمایه گذاری‌هایی است که روی زمین‌های منطقه شده است و می‌تواند جذابیت‌های بسیاری به منطقه اضافه کند که منجر به ارزش‌افزودۀ بورس زمین‌ها شود. باتوجه‌به مشخصات فنی این تله‌کابین، من فکر نمی‌کنم بحث گردشگری منطقه که بعضی شعارش را می‌دهند، مطرح باشد.»
راه‌حل فراموش شده
با وجود همۀ اتفاق‌های رخداده و کشاکش لغو و اجرای این طرح که برای سال‌های متوالی ادامه دارد، بسیاری از شهروندان گرگان و گلستان از احداث تله‌کابین در مرکز استان استقبال می‌کنند. یک کارشناس جغرافیای گردشگری درگفت‌وگو با «پیام‌ ما» تأکید می‌کند که نه می‌شود از خواست مردم گذشت و نه می‌توان ابعاد اجرای این طرح را آنقدر پیچاند تا به کلافی سردرگم تبدیل شود.
سید همام عمادی‌راد توضیح می‌دهد:« احداث تله کابین در ناهارخوران، شبیه طرح گردشگری در آشوراده نیست که بگویید ورود گردشگران براساس ظرفیت بُرد و به میزان اندک خواهد بود. در مورد احداث یک تله‌کابین شما می‌دانید که بارگذاری جمعیتی به‌ویژه در پیک‌های سفر زیاد می‌شود. طبیعی هم هست چون در وهلۀ نخست نیاز دارید که برای سرمایه گذاری بزرگی که انجام داده‌اید بازگشت سرمایه را تضمین کنید. یعنی ذات این طرح گردشگری انبوه است.»
عمادی راد معتقد است آنچه به‌عنوان بارگذاری تأسیساتی و جمعیتی در این منطقه باید سنجیده شود، طبیعتاً مجموعه‌ای از ساختارهای وابسته به تله‌کابین هستند: «فروشگاه و رستوران و محل اقامت و ساختارها و سازه‌هایی مانند این‌ها نباید احداث شوند. می‌توان با عدد و رقم ثابت کرد که ناهارخوران توان چنین بارگذاری‌ای ندارد، اما آن را به همان طرح ارزیابی اثرات محیط زیستی می‌سپاریم. گرگان یک راه‌حل پیش رو دارد، مکان‌یابی تله‌کابین تغییر کند. حتی اختلاف دمایی اندک، ویژگی‌های ارتفاع و متنوع نبودن مناظر، دلایل ساده‌ای‌ است که در یک حساب سرانگشتی ناهارخوران را به‌عنوان آخرین گزینۀ مناسب تله‌کابین معرفی می‌کند. این را از نگاه بازدهی و توجیه اقتصادی می‌گویم، حتی اگر محیط زیست و مجاورت با جنگل‌های هیرکانی و هزاران فاکتور دیگر را در نظر نگیریم. من فکر می‌کنم اگر تمام سال‌هایی که دولت انرژی‌اش را صرف به نتیجه رساندن احداث تله‌کابین در ناهارخوران کرده است، صرف مطالعه بر امکان جانمایی دیگر می‌کرد احتمال قریب به یقین می‌توانست موفق‌تر عمل کند.»
گفتۀ این کارشناس را یکی از مدیران سابق گرگان تأیید می‌کند. سال 1397 و 98 موضوع تغییر مکان احداث تله‌کابین به میان آمد. فرماندار وقت گرگان از حامیان تغییر این طرح از ناهارخوران به «شصت‌کلا» یا «هزارپیچ» بود. مناطقی مرتفع در گرگان که به داشتن مناظر بدیع معروف است.
ابوالقاسم صفوی معتقد است مهمترین مزیت احداث تله‌کابین این شهر در منطقه‌ای غیر از ناهارخوران که مجاور بخش اعیان‌نشین شهر است، کمک به توزیع عادلانه‌تر ثروت به نفع اقشار ضعیف شهر و سرریز ثروت و ارزش به سمت محله‌های حاشیه‌نشینی است که درصورت تغییر جانمایی در مسیر تردد قرار می‌گیرند. او از تلاش برای متقاعدکردن شهرداری برای این تغییر تعریف می‌کند: «جلسه‌های مکرر با کارشناسان محیط زیست و گردشگری نشان می‌داد ناهارخوران مکان مناسبی برای احداث طرح نیست. دلایل کارشناسی زیادی هم در حوزۀ اقتصاد، هم محیط زیست و هم گردشگری وجود داشت که نشان می‌داد معایب بیش از محاسن است. مطالعه بر مناطق شصت‌کلا و هزارپیچ را شروع کردیم و جالب اینکه در شاخص‌های ارزیابی‌شده ترازها مثبت شد. حتی برای این مناطق سرمایه‌گذار هم آمد، ولی شهرداری به هیچ صراطی مستقیم نبود و درنهایت داستان به اینجا رسید که هنوز هم قدمی برای شهر برداشته نشده است. سرمایه‌گذار ما بعد از شکست در گلستان، در آذربایجان و دقیقاً در تله‌کابین سرمایه‌گذاری کرد و آن را به بهره‌برداری رساند.»
صفوی نیز فکر‌ می‌کند باوجود زمان ازدست‌رفته، برای تجدیدنظر دیر نیست. شاید آن‌طور که به نظر می‌رسد این گره فقط دورنمای کوری دارد و هنوز می‌توان از این کلاف، گره‌گشایی کرد. کافی است یک بار دیگر گزینه‌های فراموش‌شده روی میز بیاید؛ شاید نه گلستانی‌ها تله کابینشان را از دست بدهند و نه ناهارخوران بیش از این زیر فشار گردشگری گُرده بفشارد.