«کمبر» توله‌خرس سیاه آسیایی گم شده است و مسئولان اداره کل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان هم نمی‌گویند کجاست. تصاویر او که توله‌ای نر است نیمه خرداد امسال برای اولین بار در حالی در منطقه «حفاظت شده باهوکلات» سیستان‌وبلوچستان منتشر شد که گردنش با طنابی به درخت بسته شده بود. اداره کل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان اعلام کرد که توله را چوپانی پیدا کرده به سازمان تحویل داده است. تیرماه خبر آمد که خرس از محل نگهداری‌اش در اداره محیط زیست گریخته و آتش‌نشانی توانست او را زنده‌گیری کند. حالا بعد از چند ماه دوباره خبری از توله‌خرس نیست و فعالان حوزه می‌گویند تماس‌هایشان برای اطلاع از وضعیتش بی‌نتیجه بوده است. رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان هم «پیام ما» را به روابط عمومی و مدیر کل این اداره ارجاع می‌دهد اما حتی آنها هم جوابی نمی‌دهند. این وضعیت در حالی است که از خرداد پارسال تاکنون، پنج توله‌خرس سیاه آسیایی کشف شده‌ که از نگاه فعالان حوزه حیات وحش اخبار درباره وضعیت آنها به صورت قطره‌چکانی و با مخفی‌کاری‌های فراوان منتشر می‌شود و معلوم نیست مقصد نهایی این توله‌ها کجا بوده است.

15 خرداد امسال ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد گردن یک توله‌خرس سیاه بلوچی با طناب به درخت بسته شده و حیوان تقلا می‌کند. نامش را «کمبر» گذاشتند؛ یعنی نادر و کمیاب. خرس نر سه‌ماهه، با این شرایط در منطقه حفاظت‌شده باهوکلات در جنوب غربی شهرستان‌های «راسک» و «قصرقند» پیدا شد. پنج روز بعد از انتشار این ویدیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سیستان‌وبلوچستان در خبری اعلام کرد که این توله‌خرس توسط یک چوپان با «حالت بیمار و ناتوان» دیده شده و از مادرش هم خبری نبوده است و چوپان «به قصد کمک» او را از منطقه خارج کرده و به محیط زیست تحویل داده است. علی کشمیری، فعال حوزه حیات وحش که از ابتدا وضعیت کمبر را پیگیری کرده به «پیام‌ما» می‌گوید که ابتدا قرار بود این توله‌خرس به مرکز تیمار پارک «کلاه‌قاضی» اصفهان برده شود اما این انتقال به دلایل مختلف انجام نشده است. «ظاهراً این مرکز از انتقال کمبر به آنجا سر باز زده و در اداره محیط زیست سیستان‌وبلوچستان تحت مراقبت قرار گرفت.»

علاوه بر کمبر که شرایطش مبهم است، چهار توله‌خرس دیگر که تنها در طول یک سال کشف شده‌اند هم وضعیت چندان مساعدی ندارند

این همه ماجرا نبود. هفتم تیرماه بار دیگر خبری درباره کمبر منتشر و گفته شد این توله از قفسش فرار کرده و به ساختمان قوه‌قضائیه رفته است و در نهایت توسط آتش‌نشانی زنده‌گیری شده. توله‌خرس این بار هم بعد از زنده‌گیری به اداره کل محیط زیست تحویل داده شد. «در این مدت بارها پیگیر وضعیت این توله از محیط زیست سیستان‌وبلوچستان بودیم و پاسخ هم می‌دادند اما در روزهای اخیر هیچ تماسی از سوی ما پاسخ داده نشده است و فعالان منطقه هم از او بی‌خبر هستند. همین بی‌جواب ماندن و بی‌خبری ما را نگران کرده و باعث شده سناریوهایی درباره سرنوشت او متصور شویم. یکی از سناریوها این است که مانند دفعه قبل فرار کرده، دیگری این است که ربوده شده و سومین سناریو هم این است که بدون اطلاع در طبیعت رها شده است.»
او می‌گوید رهاسازی بدون آموزش و کار علمی، ممکن نیست و بی‌پاسخ گذاشتن افکار عمومی در این زمینه عاملی بوده تا آنها بیش از پیش نگران وضعیت کمبر باشند.
ام‌البنین محمدپور، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان در پاسخ به وضعیت کمبر به «پیام‌ما» می‌گوید: «روابط عمومی و مدیریت مجموعه باید پاسخگو باشند و اگر نیاز باشد به بخش ما ارجاع دهند.» و روابط عمومی اداره کل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان با وجود تماس‌های مکرر در این زمینه پاسخگو نبود. پیگیری‌ها از معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در تهران هم بی‌نتیجه است. گویا مسئولان تصمیم گرفته‌اند درباره گم شدن خرسی که توجه افکار عمومی را جلب کرده توضیحی ندهند و سکوت کنند.
داستان خرس‌های دیگر
اردیبهشت ماه هم یک توله‌خرس دیگر در گوشه خیابانی در هرمزگان پیدا شد. نامی برای او گذاشته نشد و انتشار تصاویر او با مسئول یک باغ وحش در کرج بود که وجود این توله‌خرس را خبری کرد. «مرتضی آریانژاد»، مدیر «موسسه حامیان حیات وحش هرموز» که سال‌ها بر روی خرس سیاه آسیایی تحقیق کرده، حالا به «پیام‌ما» می‌گوید از وضعیت آن توله‌خرس هم اطلاع دقیقی ندارد و با وجود پیگیری‌های بسیار نتیجه نگرفته است. «استان هرمزگان غربی‌ترین پراکندگی خرس سیاه در ایران و جهان را دارد. شهرستان رودان که در غربی‌ترین نقطه هرمزگان قرار گرفته، یکی از زیستگاه‌های این گونه به حساب می‌آید. در ۴۰ سال اخیر ۸۰ درصد زیستگاه‌های خرس سیاه در رودان به واسطه احداث معادن تخریب شده‌اند ضمن اینکه در ۲۰ درصد زیستگاه باقی مانده هم شاهد پیشروی باغ‌ها هستیم. خرس سیاه آسیایی در فهرست گونه‌های در معرض انقراض قرار دارد اما برای کسی مهم نیست. سازمان محیط زیست هم ما را غریبه می‌داند و برای حفاظت از آن برنامه‌های منسجم و دقیقی اجرا نمی‌شود و فعالان با هزینه شخصی مشغول به کارند.»

اردیبهشت‌ماه هم یک توله‌خرس دیگر در گوشه خیابانی در هرمزگان پیدا شد. نامی برای او گذاشته نشد و انتشار تصاویرش با مسئول یک باغ وحش در کرج بود که وجود این توله‌خرس را خبری کرد. مدیر «موسسه حامیان حیات وحش هرموز» می‌گوید از وضعیت آن توله‌خرس هم اطلاع دقیقی ندارد

به گفته او پیدا شدن ۵ توله‌خرس سیاه آسیایی در مدت یک سال بسیار عجیب است و مشخص نیست این توله‌ها قرار بوده به کجا برده شوند؟ مقصد آنها کجا بوده و حالا که پیدا شده‌اند چرا شرایط درستی برای آنها وجود ندارد؟ «ما جلساتی با مسئولان سازمان محیط زیست داشتیم. اما بسیاری از موارد محرمانه است و به ما اطلاع نمی‌دهند. بارها درباره رهاسازی اصولی صحبت کردیم و گفتیم با وجود این توله‌ها وقت آن است که تحقیقات درباره رهاسازی را عملی کنیم اما هیچ اتفاقی نیفتاد.» او از تجربه کشورهای دیگر می‌گوید؛ از رهاسازی توله‌خرس‌هایی که حتی در اسارت به دنیا آمده‌اند اما در شرایط درست امکان رهاسازی آنها فراهم شده است. «در آمریکا این اتفاق رخ داده و با پژوهشگران آنجا هم ارتباط گرفتیم اما اراده‌ای برای حفاظت وجود ندارد. کار کردن بر روی خرس سخت است. در یک دهه گذشته ما حدود ۱۲ غار را پایش کردیم که محل زندگی آنهاست. هرچند در هرمزگان تعارضات به نسبت سیستان‌وبلوچستان یا کرمان کمتر است اما سال گذشته در رودان یک خرس را که به گله نزدیک شده بود با همکاری اداره کل استان زنده‌گیری کرده و در منطقه دورتر رها کردیم.»
گلایه دیگر آریانژاد از راه نیفتادن مرکز بازپروری برای خرس‌هاست که قرار بود در سیرجان کرمان راه‌اندازی شود. هرچند پیش از این غلامرضا ابدالی، سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌‌وحش به «پیام‌ما» گفته بود: «بعد از رایزنی‌های فراوان در «گهرپارک» سیرجان این مرکز راه‌اندازی می‌شود. در این مرکز که پارک حیات وحش است برای گونه‌های مختلف برنامه‌ریزی و طراحی انجام شده و ما از مدیران مجموعه درخواست کردیم فضایی اختصاصی برای خرس سیاه در نظر بگیرند.» از زمان دقیق راه‌اندازی خبری نیامد و کشمیری هم می‌گوید شنیده‌ها حاکی از آن بودند که شرکت صنعتی و معدنی گل گهر قرار است به این مجموعه کمک کند. «آماری از تعداد خرس‌های سیاه آسیایی وجود ندارد» آریایی‌نژاد هم می‌گوید آمارگیری از خرس‌ها بسیار سخت است و فقط با اسکن از روی سینه آنها می‌توان شناسایی‌شان کرد؛ مانند یوز و حیواناتی از این دست که از طریق خال‌هایشان شناسایی می‌شوند این امکان وجود ندارد.
سه توله‌خرس در پردیسان
«لالین» توله‌خرس سیاه بلوچی سیزدهم خرداد پارسال تحت استرس و تنش شدید در حالی از قاچاقچیان کشف شد که روی سر و صورتش زخم‌های متعدد و روی گردنش موریختگی ناشی از طناب به چشم می‌خورد. همان زمان با هماهنگی یگان حفاظت اداره کل اصفهان از شهرستان «نائین» به اصفهان منتقل شد و ابتدا در مرکز بازپروری حیات وحش کلاه‌قاضی نگهداری شد. او بعدها به پارک پردیسان تهران منتقل شد و در حال حاضر هم در همانجا نگهداری می‌شود. آریانژاد می‌گوید باید فکری برای رهاسازی لالین می‌کردند اما این اتفاق نیفتاد. «لالین حیوان دستی (اهلی) شده و دیگر امکان برگشت به طبیعت را ندارد. نباید این اتفاق می‌افتاد.» او نخستین توله‌خرسی بود که در کشف‌های سریالی از پارسال تاکنون به دست آمده است اما در کنار او دو توله‌خرس دیگر هم در پردیسان هستند. دو خرس سیاه بلوچی که همراه لالین در پارک پردیسان نگهداری می‌شوند، همان دو توله‌خرسی هستند که روز جمعه، ۱۹ خرداد امسال در یک اتوبوس مسافربری کشف شدند. آن روز قربانعلی قربانی، فرمانده انتظامی گناباد به ایرنا گفته بود که ماموران انتظامی در ایستگاه ایست و بازرسی شهید سالاری این دو توله‌خرس را کشف کرده و به نیروهای یگان حفاظت محیط زیست تحویل داده‌اند. در این ماجرا اتوبوس توقیف و یک نفر دستگیر و بعد از تکمیل پرونده به مراجع قضایی معرفی شد. در آن روز محمد یوسف‌نژاد، رئیس اداره حفاظت محیط زیست گناباد گفته بود که این توله‌ها «طی هماهنگی با پرسنل محیط زیست سیستان‌وبلوچستان در حال انتقال به زادگاه خود در این استان (خراسان رضوی) هستند». کشمیری تایید می‌کند که این خرس‌ها، ابتدا به باغ وحش «چاه‌نیمه» منتقل شده و بعد به دلیل زخمی بودن فک و دهان یکی از آنها به پردیسان برده شده‌اند.
حالا در شرایطی از وضعیت «کمبر» اطلاعی در دست نیست که اداره کل محیط زیست استان سیستان‌وبلوچستان دراین‌باره صحبتی نمی‌کند. علاوه بر کمبر که شرایطش مبهم است، چهار توله‌خرس دیگر که تنها در طول یک سال کشف شده‌اند هم وضعیت چندان مساعدی ندارند. از سوی دیگر فعالان این حیات وحش معتقدند جدا از توله‌های کشف‌شده‌، احتمال آنکه توله‌های دیگری به راحتی قاچاق شده باشند وجود دارد. با این حال هنوز خبری از مرکز بازپروری نیست و اینطور به‌نظر می‌رسد که خرس سیاه آسیایی به‌عنوان گونه‌ای در معرض خطر، اهمیتی برای متولیان محیط زیست کشور ندارد.