هر چه آمار سفر در کشور افزایش پیدا می‌کند، کمبود فضای اقامتی به‌ویژه در شهرهایی که آمار هتل‌ در آنها کمتر است، بیشتر خود را نشان می‌دهد و کارشناسان معتقدند ظرفیت ویژۀ کشور در این حوزه مغفول مانده است؛ تبدیل خانه‌های تاریخی به هتل‌ که در سایر کشورها مورد توجه قرار گرفته. ایران با توجه به پیشینۀ خود، تعداد قابل‌توجهی بنای تاریخی دارد که هریک از آنها می‌توانند برای اقامت گردشگران مورد استفاده قرار گیرد؛ اتفاقی که چند سال پیش در بومگردی‌ها تجربه شد و با وجود اینکه در ابتدا امید چندانی به موفقیتشان نبود، حالا به یکی از مهمترین نقاط گردشگری کشور بدل شده‌اند.

تجربۀ تبدیل خانه‌های تاریخی به هتل‌ در ایران جدید نیست، اما گستردگی چندانی هم ندارد. به نظر می‌رسد یزدی‌ها با ایجاد سه هتل در خانه‌های تاریخی بیشترین تجربه در این حوزه را داشته باشند. اولین هتل خشتی جهان یک خانۀ تاریخی در یزد بود که با 23 اتاق و 55 تخت آمادۀ پذیرایی شد. هتل سنتی «خانۀ رشتیان» یادگار سه دورۀ تاریخی زندیه، قاجار و پهلوی در بافت سنتی یزد نیز به یکی از هتل‌های تاریخی جذاب حوالی میدان امیرچخماق تبدیل شده است. در اصفهان نیز خانۀ تاریخی دورۀ صفویان با معماری اصیل ایرانی به‌عنوان یکی از زیباترین هتل‌های اصفهان شناخته می‌شود، یا در کاشان هتل سنتی خانۀ منوچهری یکی از نمونه‌های موفق در این حوزه به شمار می‌رود که گنجینۀ معماری ایرانی آن از دوران صفوی به جامانده است.

یک کارشناس: خانه‌های تاریخی عمدتاً درآمدی ندارند که برای نگهداری آنها هزینه شود و به همین دلیل دچار آسیب می‌شوند. اگر این خانه‌ها برای اقامت استفاده شوند، هم به حفظ آنها کمک می‌کند و هم سرانۀ اقامتگاهی در حوزۀ گردشگری را افزایش می‌دهد

سرمایه‌گذاری زودبازده
بررسی‌ها نشان می‌دهد مدت‌هاست تمرکز گردشگری از شمال به سایر مناطق سرایت کرده، اما کمبود هتل و اقامتگاه‌های استاندارد در این مناطق به‌عنوان چالشی جدی مطرح است. در مرکز کشور و قزوین هم به تازگی استاندار قزوین اعلام کرده 30 خانۀ تاریخی ظرفیت تبدیل به هتل را دارند که با سرمایه‌ای حدود 10 میلیارد تومان بازسازی و تغییر کاربری در آنها محقق خواهد شد. «محمدمهدی اعلایی» با بیان این مطلب در نشست شورای گفت‌وگوی بخش خصوصی و دولت که چند روز پیش در قزوین برگزار شد، محقق شدن این شرایط را منجر به اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی در استان عنوان کرد و گفت: «با وجود فرصت‌های متنوع سرمایه‌گذاری در گردشگری و ظرفیت‌های بالای قزوین در این بخش هنوز در این حوزه به توفیق چندانی دست پیدا نکرده‌ایم. فعالان صنعت قزوین با توجه به ظرفیت‌های بالای استان در بخش گردشگری و توجیه اقتصادی مناسب باید نیم‌نگاهی نیز به سرمایه‌گذاری در این بخش داشته باشند. فعالان اقتصادی بزرگ‌ که تعداد آنها در قزوین کم نیست، می‌توانند در پروژه‌های گردشگری که از توجیه اقتصادی مناسب و بازگشت سرمایه در مدت کوتاه برخوردار است، مشارکت کنند.»‌

تجربۀ تبدیل خانه‌های تاریخی به هتل‌ در ایران جدید نیست، اما گستردگی چندانی هم ندارد. به نظر می‌رسد یزدی‌ها با ایجاد سه هتل در خانه‌های تاریخی بیشترین تجربه در این حوزه را داشته باشند

رنج گردشگری سلامت از کمبود هتل
نه‌ فقط در حوزۀ گردشگری که در گردشگری و توریسم سلامت هم کمبود هتل به‌عنوان یک چالش جدی مطرح است. برخی کارشناسان می‌گویند با وجود ظرفیت مناسب ایران در حوزۀ توریسم سلامت، خانه‌های تاریخی می‌تواند منجر توسعۀ گردشگری علاوه‌بر توریسم سلامت شود و اقامت در خانه‌های تاریخی به‌عنوان جایگزین هتل در این باره مؤثر است.
رئیس شورای سیاستگذاری مرکز توسعۀ گردشگری سلامت کشورهای اسلامی نیز کمبود هتل در حوزۀ گردشگری سلامت را یکی از مشکلات جدی این حوزه عنوان می‌کند و به «ایلنا» می‌گوید: «اقدامات ایران در گردشگری سلامت به نتیجۀ مطلوب نرسیده است و برخی کشورها از جمله ترکیه در این زمینه از ما پیشی گرفته‌اند. اگر این روند به همین صورت پیش برود، ما زعامت مرکز توسعۀ گردشگری اسلامی را در بین کشورهای اسلامی از دست می‌دهیم.»
«مهدی کریمی» ادامه می‌دهد: «کشوری که گردشگری درمان را راه‌اندازی می‌کند، باید دارای یکسری امکانات باشد. ما در کشورمان زیرساخت‌های لازم را نداریم. به‌عنوان مثال حدود ۲۷۰۰ هتل کمبود است و اگر قرار باشد فردی برای درمان به کشور ما مراجعه کند، همراهش باید در کجا اقامت داشته باشد؟ سرمایه‌گذاری در این بخش عین سود است، اما هیچ‌توجهی به آن نمی‌شود. ما براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ باید در این سال تمام این قله‌ها را فتح کنیم، اما نه‌ تنها فتح نکرده‌ایم بلکه در ابتدای این قله هم نیستیم، زیرا مجریان ما براساس مفاد سند پیش نرفته‌اند.»‌
یک تفاوت مهم
استفاده از ظرفیت خانه‌های تاریخی برای افزایش سرانۀ اقامتگاه‌های گردشگری و جایگزینی هتل‌ها را یک کارشناس حوزۀ گردشگری و هتل‌داری نیز تأیید می‌کند، اما معتقد است در این باره باید یک نکتۀ مهم هم مورد توجه قرار بگیرد.
«محمد قانعی» به «پیام ما» می‌گوید: «در برخی کلانشهرها مثل مشهد یا حتی تهران، آمار هتل‌ها و مسافرخانه آنقدر زیاد است که تبدیل یک خانۀ تاریخی به‌عنوان جایگزین هتل چندان موفق نخواهد بود، اما بسیاری از شهرهای کشور سرانۀ فضای اقامتگاهی مناسب مثل هتل چندان قابل‌توجه نیست و با بررسی این کمبودها می‌توان خانه‌های تاریخی این مناطق را به محلی استاندارد برای اقامتگاه تبدیل کرد.»
قانعی دربارۀ مزایای تبدیل این خانه‌های تاریخی به هتل یا مراکز اقامتی می‌گوید: «این خانه‌ها عمدتاً در معرض دید نیست و کسی از آنها استفاده نمی‌کند، یا اصلاً از وجودشان باخبر نیستند؛ در‌حالی‌که به‌دلیل جاذبه‌های تاریخی مناسب ظرفیت بسیار مناسبی برای جذب گردشگر دارند. از سوی دیگر این خانه‌ها عمدتاً درآمدی هم ندارند که برای نگهداری آنها هزینه شود و به همین دلیل دچار آسیب می‌شوند. با توجه به اینکه سازمان میراث‌فرهنگی هم برای نگهداری این بناها کمکی نمی‌کند، اگر در این مسیر قرار بگیرند، هم به حفظ‌شان کمک خواهد کرد و هم سرانۀ اقامتگاهی در حوزۀ گردشگری را افزایش می‌دهد.»
این فعال حوزۀ هتل‌داری به تجربۀ موفق دیگر کشورها از ظرفیت خانه‌های تاریخی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «خانه‌های تاریخی عمدتاً برای گردشگران فرهنگی و تورهای اروپایی جذابیت‌های زیادی دارند. نقش و نگارها و طراحی باقیمانده در این خانه برای این گردشگران همیشه اهمیت دارد. این مسئله در بسیاری از کشورهای دیگر هم وجود دارد و از اماکن اقامتی با سابقۀ تاریخی استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال در ترکیه این مسئله بسیار رایج است و در کنار اقامت در هتل، خانه‌های تاریخی این کشور هم جذابیت‌های زیادی برای گردشگران دارد.»
تجربۀ موفق بومگردی
شاید برخی تصور کنند با وجود مشکلات گردشگری در کشور و کاهش قدرت اقتصادی مردم، تبدیل این خانه‌های تاریخی به هتل یا اقامتگاه‌های مشابه چندان سودآور نباشد، اما قانعی معتقد است تجربۀ موفق بومگردی‌ها را در کشور داشته‌ایم.
این کارشناس در توضیح بیشتر می‌گوید: «این خانه‌های تاریخی ظرفیت جذب توریست دارند. بومگردی‌ها هم در ابتدای اجرا به‌عنوان طرحی که شاید موفق نشود، مطرح بود؛ اما حالا مورد توجه قرار گرفته است و گردشگران زیادی این اماکن را برای اقامت در روستاها انتخاب می‌کنند.»
این فعال حوزۀ گردشگری دربارۀ اینکه چه نهادی در این باره می‌تواند منجر به توسعه و بهره‌برداری از این ظرفیت شود، بیان می‌کند: «قطعاً میراث در این زمینه سرمایه‌گذاری نخواهد کرد و به بخش خصوصی واگذار می‌شود. در این باره مسئولان می‌توانند تسهیلاتی برای پرداخت وام به بخش خصوصی در نظر بگیرند تا صرف مرمت و ترمیم این خانه‌های تاریخی شود و جذابیت‌های آنها را افزایش دهد.»
***
اغلب شهرهای ایران خانه‌های تاریخی‌ای را در دل خود جای داده‌اند که بسیاری از آنها با مرمت و بازسازی به حیات خود ادامه می‌دهند و حتی برخی از آنها به ‌عنوان هتل در اختیار مسافران و مهمانان قرار می‌گیرند، اما در این‌باره یک برنامۀ مدون برای ورود سرمایه‌گذاران نیاز است تا منجر به رونق فعالیت در این حوزه شود. این درحالی‌است که برخی شهرها از جمله قزوین و کرمان به‌دلیل جاذبه‌های شاخص تاریخی و گردشگری، با کمبود جدی هتل مواجه هستند و نگاه جدی به تغییر کاربری خانه‌های تاریخی در این شهرها و استفاده از آنها به‌عنوان هتل می‌تواند به یکی از شاخص‌های گردشگری در این مناطق تبدیل شود.

ضوابط تغییر کاربری خانه‌های تاریخی

تبدیل شدن خانه‌های تاریخی به هتل ضوابط خاصی دارد که به گفته رئیس جامعه هتل‌داران ایران، چندان سخت نیست، اما باید این خانه‌ها خودشان را با چنین ضوابطی تطبیق دهند.
«جمشید حمزه‌زاده» در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «در این بخش ما سه حوزه هتل، هتل بوتیک و هتل آپارتمان داریم که هر یک ضوابط خاص خودشان را دارند. هر خانه تاریخی نمی‌تواند به هتل تبدیل شود، مگر اینکه ضوابط را دارا باشد. اگر خانه‌های تاریخی با ضوابط این سه بخش تطبیق داشته باشند، قطعا ما هم از ورود آنها استقبال می‌کنیم.»
میزان استقبال از تبدیل شدن خانه‌های تاریخی به هتل را در یک بخش بیشتر می‌داند و در این باره توضیح می‌دهد: «درباره خانه‌های تاریخی بیشترین استقبال، هتل بوتیک است؛ هتل‌های جمع‌وجوری که تجهیزات و طراحی آنها سنتی است و عمده تجهیزات‌شان هم صنایع دستی هستند.»
این مسئول با بیان اینکه این خانه‌های تاریخی بیشتر در شاهراه‌های گردشگری کشور تغییر کاربری اقامتگاهی می‌دهند، عنوان می‌کند: «در بخش گردشگری کمبود هتل وجود دارد و در صورتی که مطابقت و استانداردهای لازم وجود داشته باشد، ظرفیت خانه‌های تاریخی هم می‌تواند تا حدودی این کمبودها را رفع کند. البته بیشتر خانه‌های تاریخی که تاکنون تغییر کاربری داده‌اند در قالب اقامتگاه‌های سنتی فعال هستند و بیشترشان در شهرهای مثل کاشان، یزد، تبریز و اصفهان و دیگر شهرهای تاریخی کشور دیده می‌شوند.»