بندر «فاو» در عراق یک سال زودتر از اعلام قبلی و در سال 2024 با ظرفیت هفت و نیم میلیون کانتینر 20 فوت افتتاح می‌شود. یعنی بیشتر از ظرفیت بندر شهید رجایی ایران به عنوان بزرگترین و مجهزترین بندر کشور. کارشناسان حمل‌ونقل معتقدند اگر توسعه بنادر ایران رقم می‌خورد منطقه هیچ نیازی به بندر جدید فاو نداشت اما حالا، فاو ترافیک دریایی منطقه را به خودش جلب می‌کند و بنادر جنوبی کشور، به ویژه «شهید رجایی» را به انزوا می‌برد.

کمتر کسی فکرش را می‌کرد که در تعلل اجرای طرح‌های حمل‌و نقل و توسعه زیرساختی این حوزه، ایران که جغرافیایش موهبت غیرقابل رقابت کریدوری حمل کالا از شرق به غرب را به او بخشید بود، جایش را به عراق دهد. حتی اگر کسی می‌توانست از دست دادن فرصت‌های طلایی ایران را پیش بینی کند، برآورد اینکه یک منطقه باتلاقی بتواند روزی بارانداز «کانتینر» منطقه شود، ممکن نبود. با این همه به نظر همه این اتفاقات در شرف وقوع است. پروژه بندر «فاو» در عراق که از سال 2022 کلید خورد، با سرعت در حال تکمیل است.
به گفته کارشناسان حمل‌ونقل، توسعه پروژه بزرگ بندر «الفاو» و «کانال خشک» و تکمیل زیرساخت‌های حمل و نقل این پروژه عنوان رکن اساسی اقتصاد عراق یه حساب می‌آید و در صورت تعلل ایران و تداوم تحریم‌ها فرصت حمل و نقل را نه فقط از ایران خواهد ربود بلکه حتی می‌تواند با بندری مانند «جبل علی» رقابت کند.

با افتتاح این بندر در عراق مسیر انتقال کالا از بنادر مهم شرقی جهان یعنی «شانگهای» و «گوانگژو» در چین، «بوسان کره جنوبی، «هنگ کنگ»، «موندرا»و «مومبای» هند از فاو در دسترس خواهد بود

افتتاح پیش از موعد
اخبار منتشر شده از سوی کشور عراق از این طرح و همچنین آنچه سرمایه گذاران خارجی آن را تایید می‌کنند، بندر فاو این ظرفیت را دارد که ترافیک حمل‌ونقل دریایی را از اروپای شمالی، مرکزی و جنوبی به کشور عراق منتقل کند. علت اینکه این بندر می‌تواند چنین اهمیتی در منطقه و جهان پیدا کند به این نکته برمی‌گردد که این بندر در نقطه‌ای کلیدی واقع شده که با توسعه همزمان شبکه ریلی و جاده‌ای در عراق و اتصال این مسیرها به سوریه و ترکیه می‌تواند بهترین مسیر برای تجارت شرق به غرب باشد. نکته اینجاست که در صورت توسعه و تکمیل این بندر، الفاو می تواند تبدیل به یکی از بزرگترین ترمینال‌های کانتینری در جهان شود و در رده بنادر بزرگ جهان قرار بگیرد.
نوامبر سال ۲۰۲۲ دولت عراق با همکاری دو وزارتخانه فاینانس و برنامه‌ریزی بودجه احداث این بندر و انجام عملیات عمرانی طی دو سال در این منطقه به میزان ۵۰۰ میلیون دلار را تصویب کردند. طراحی این پروژه بیش از ۶ میلیارد دلاری بر عهده بر عهده یک شرکت ایتالیایی قرار گرفت. پروژه در ابتدا قرار بود که انتهای سال ۲۰۲۵ به بهره برداری برسد، اما وزارت حمل و نقل عراق اعلام کرد احتمالا این پروژه یک سال زودتر و در انتهای سال ۲۰۲۴ افتتاح خواهد شد.

به زودی و پس از تکمیل بندر الفاو عراق، هند برای احداث ریل یا حمل جاده‌ای عراق به ترکیه و سپس کشور گرجستان مذاکره می‌کند و مسیر خود به روسیه را هموارتر خواهد کرد

ترافیک دریایی به عراق می‌رود
«عیسی ملک‌محمودی پارچ»، کارشناس حمل‌ونقل بین‌المللی در مورد این بندر به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «علاوه بر آنچه فاو از توسعه اقتصادی برای کشور عراق به ارمغان می‌آورد، ضریب نفوذ ساسی آن را هم بالا خواهد برد. این بندر بعد از افتتاح بندر بسیار موفق و اقتصادی خواهد بود. چرا که دارای موقعیت استراتژیک است و دقیقا در نقطه اتصال شرق به غرب قرار دارد. این موقعیت در نزدیکی آبادان ما و منطقه‌ای که از دیدگاه ما دارای ارزش نبود، دقیقا ترافیک حمل‌دریایی را به سمت خودش جلب می‌کند. موضوع آنچه عراق به‌دست می‌اورد نیست بلکه آن چیزی است که ایران از دست می‌دهد. با افتتاح و بهره برداری فاو، بندر شهید رجایی بیش از پیش منزوی خواهد شد.»
او که پیش از تحریم‌ها نمایندگی دو شرکت کشتیرانی اروپایی را در ایران داشت توضیح می‌دهد: «هفت میلیون و نیم کانتینر ۲۰ فوتی در سال ظرفیت فاو پیش از توسعه خواهد بود. اگر این عدد را با «جبل علی» یکی از مهمترین بنادر منطقه ما مقایسه کنید متوجه نگرانی من خواهید شد. جبل علی امارات اکنون حدود ۱۹ میلیون کانتینر ۲۰ فوتی در سال ظرفیت دارد. بندر شهید رجایی سالانه 6 تا شش و نیم میلیون کانتینر 20 فوت ظرفیت دارد. این عدد برای بندر «حمد» قطر که یک بندر نوپاست حدود 7 و نیم میلیون کانتینر پایه است. این را در کنار این موضوع قرار دهید که فاو با به روز ترین تجهیزات ساخته خواهد شد.»
به گفته ملک‌محمودی، با افتتاح این بندر در عراق مسیر انتقال کالا از بنادر مهم شرقی جهان یعنی «شانگهای» و «گوانگژو» در چین، «بوسان کره جنوبی، «هنگ کنگ»، «موندرا»و «مومبای» هند از فاو در دسترس خواهد بود.
کریدور ایران جدی فرض نشد
حالا در شرایطی که به نظر ایران کریدور شرق به غرب را از دست داده است، کارشناسان حمل و نقل معتقدند که ما به زودی کریدور شمال به جنوب را هم از دست خواهیم داد. یکی از اعضای فدراسیون بین‌المللی حمل‌ونقل به «پیام ما» توضیح می‌دهد که اگر سرمایه‌گذاری ریلی در کشور انجام می شد و خطوط ریلی جنوب به شمال به سرانجام می‌رسید، اکنون ایران می‌توانست نقش کلیدی خود در کریدور شمال – جنوب و به ویژه در بحران اوکراین و روسیه ایفا کند: «هندوستان کالاهای خود را از مسیر دریایی دریای سرخ، کانال سوئز و سپس تنگه‌های بسفر و داردانل به دریای سیاه و سپس بنادر گرجستان به روسیه ارسال می کند. حتی از ایران برای ارسال گندم به افغانستان استفاده نمی‌کند و این کار را از طریق پاکستان انجام می‌دهد. به زودی و پس از تکمیل بندر الفاو عراق، هند به سادگی برای احداث ریل یا حمل جاده‌ای عراق به ترکیه و سپس کشورگرجستان مذاکره می‌کند و مسیر خود به روسیه را هموارتر خواهد کرد.»
به گفته «رضا سیاحی» هند پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، ۷۵ هزار تن گندم را از طریق بندر چابهار و سپس حمل ریلی زاهدان به افغانستان می‌فرستاد اما حالا رویه‌اش را تغییر داده است و از پاکستان ارسال می‌کند: « ما از کشوری صحبت می‌کنیم که قرار بود با سرمایه‌گذاری در چابهار و منطقه مکران، هم به ایران کمک کند تا ارسال کالا به روسیه را کوتاه کند و هم دسترسی خود به افغانستان را از مسیری غیر از پاکستان دنبال کند. اما متاسفانه مانند تمام 3 یا 4 دهه گذشته موضوع کریدوری ایران جدی فرض نشد و دولت برای آن برنامه‌های اصولی نداشت. توسعه مکران و چابهار به کمک هندوستان مشمول تحریم‌های امریکا نبود اما نه توسعه ریلی مناسبی داخل کشور وجود داشت و نه مشکلات و اختلافات با هند حل و فصل شد. همین حالا مسیری که هند کالا های خود را به روسیه می‌رساند از نظر بعد مسافت بیش از ۵ برابر بیشتر از مسیر کریدور جنوب – شمال از مسیر ایران است، اما از همان مسیر طولانی استفاده می‌کند. اکنون فاو حتی تمام برنامه‌های نیمه تمام ایران را هم نقش بر آب می‌کند.»
به نظر می‌رسد تکیه دولت بر درآمد ترانزیت و حمل‌ونقل کالا، برای کاهش تکیه بر درآمد نفتی، بیشتر در حد ادعا باقی مانده است. در این میان اما کشورهای دیگر دست روی دست نگذاشته‌اند و با توسعه زیرساخت‌ها و ساختارهای حمل‌ونقل بین‌المللی، فرصت کریدوری ایران را برای همیشه محدود می‌کنند.