گردشگری بین‌المللی از زمان همه‌گیری کرونا در سال 2020 تا نوامبر 2021، به‌مدت 20 ماه تعطیل بود و در این زمان هیچ ویزای توریستی‌ای صادر نمی‌شد. با عبور از پیک پنجم کرونا از اواسط آبان 1400، صدور ویزای توریستی آغاز شد. این یعنی تقریباً تا ماه یازدهم 2021، گردشگر خارجی اجازۀ ورود به ایران نداشت.

ورود گردشگران خارجی به ایران ۴ برابر شد؛ این خبری است که «سازمان جهانی گردشگری» داده و اعلام کرده است ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ رشد ۳۱۵ درصدی داشته و ۴.۱ میلیون گردشگر در این سال به ایران سفر کردند. مقایسه آمار گردشگران ورودی به ایران در سال‌های اخیر نیز همین رشد را نسبت به دورۀ شیوع کرونا نشان می‌دهد، اما نباید فراموش کرد این آمار هنوز به دورۀ قبل از پاندمی نرسیده است.
طبق آماری که وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در سامانهۀ انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از «گردشگران ورودی به کشور طی سال‌های 1348 تا 1400» منتشر کرده بود، سال 1398 و پیش از پاندمی کرونا، هشت میلیون و 832 هزار و 50 گردشگر خارجی به ایران آمده بودند.

رشد ورود گردشگران خارجی به ایران در سال میلادی گذشته سه‌برابر رشد متوسط جهانی در این زمینه بوده است. باوجوداین، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و فقط 0.4 درصد است

رشد گردشگری خارجی در 2022
آمارهای منتشرشده از سوی سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد در سال میلادی گذشته یعنی 2022 که اتفاقاً «ساری» میزبان گردشگری کشورهای عضو «اکو» – سازمان همکاری اقتصادی- بود، 963 میلیون سفر گردشگری خارجی در جهان انجام و رشد 111 درصدی نسبت به سال قبل از آن داشته است. در سال 2021 بیش از 450 میلیون سفر گردشگری خارجی در جهان انجام شده بود که براین‌اساس، در سال 2022 تعداد سفرهای گردشگری خارجی 513 میلیون سفر نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است.
این درحالی‌است که در سال 2020 در پی شیوع ویروس کرونا شاهد افت 72 درصدی این سفرها بودیم و با فروکش کردن این بیماری تعداد سفرهای گردشگری خارجی در سال 2021 رشد چهار درصدی را تجربه کرد و در سال 2022 نیز در این زمینه شاهد رشد 111 درصدی بودیم.
جایگاه ایران در سفرهای خارجی
سازمان جهانی گردشگری همچنین در گزارش خود، از رشد قابل توجه ورود گردشگران خارجی به ایران در سال 2022 خبر داده است. در این سال 4.1 میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده است که این رقم نسبت به سال قبل از آن 315 درصد رشد داشته؛ یعنی بیش از چهار برابر. در سال 2021 فقط 990 میلیون سفر گردشگری خارجی به مقصد ایران انجام شده بود.

طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال 1404 رشد یابد؛ به‌گونه‌ای که در سال 1404 سالانه نزدیک به 30میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند

رشد ورود گردشگران خارجی به ایران در سال میلادی گذشته سه برابر رشد متوسط جهانی در این زمینه بوده است. باوجوداین، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال 2022 فقط 0.4 درصد به مقصد ایران انجام شده.
رشد 315 درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران در سال 2022 درحالی‌است که طی سال 2020 با شیوع کرونا شاهد افت 83 درصدی و در سال 2021 نیز شاهد افت حدود 30 درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران بودیم.
کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال 2022 نیز بیش از 66 میلیون سفر بود که این رقم با رشد 163 درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است. سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه حدود شش درصد برآورد شده است.
گذشتۀ گردشگری خارجی
رشد چهار برابری گردشگری خارجی در ایران درحالی اتفاق می‌افتد که آمار فعلی با وجود رشد 315 درصدی هنوز به دورۀ پیش از پاندمی نرسیده است. بررسی آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که در سامانۀ انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از «گردشگران ورودی به کشور طی سال‌های 1348 تا 1400» منتشر شده است، نشان می‌دهد‌ ایران تا اواخر دهۀ هفتاد کمتر از یک میلیون گردشگری خارجی داشت، اما با رشد این صنعت،‌ آمار ورود گردشگران خارجی به ایران از اواخر دهۀ هفتاد به بیش از یک میلیون نفر در سال و در دهۀ نود به بیش از چهار میلیون نفر در سال رسید. بیشترین آمار در همۀ این سال‌ها، به سال 1398 و درست پیش از شروع پاندمی کرونا در جهان تعلق دارد. در این سال 8,832,050 نفر به ایران سفر کردند. اما در اواخر همین سال شیوع ویروس کرونا در جهان و ممنوعیت‌های سفر موجب افت دوبارۀ گردشگری خارجی در ایران به تبع جهان شد.
سال 1399 ایران میزبان 558,039 گردشگر خارجی و سال 1400، 1,758,290 گردشگر خارجی بود و حالا این عدد در سال گذشته میلادی به بیش از چهار میلیون نفر رسیده است.
وب‌سایت سازمان جهانی گردشگری نیز این آمار را در سال‌های میلادی از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۹ میلادی با شیب ملایمی، صعودی توصیف کرده بود که در سال ۲۰۱۹، همزمان با تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و وقایع آبان 1398 و بعد از آن شیوع کرونا، با ورود ۲ میلیون گردشگر بین‌المللی به ایران، با سقوط چشمگیری همراه بود.
طبق این آمار، در سال ۲۰۱۹ شاخص گردشگری ایران روی عدد 9,107 بوده است، اما در سال ۲۰۲۰ این عدد با کاهش شدید به 1,550 نزول پیدا کرد و در سال ۲۰۲۱ هم با کاهشی دیگر عدد ۸۵۵ را نشان می‌دهد.
سهم ایران
اما نکتۀ مهمی که نباید فراموش کرد؛ نه تنها آمار جدید اعلام‌شده نصف آمار گردشگری خارجی ایران پیش از دورۀ پاندمی است، بلکه این عدد و ارقام حتی به افق گردشگری ایران نزدیک هم نشده. طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال 1404 رشد یابد. به‌گونه‌ای که در سال 1404 سالانه نزدیک به 30 میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند.
این درحالی‌است که سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک و فقط 0.4 درصد از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال 2022 به مقصد ایران انجام شده است.
در گزارش منتشرشده در شورای جهانی سفر و گردشگری، میزان درآمدهای حاصل از ورود گردشگران بین‌المللی به ایران نیز در سال 2021، حدود 2.5 میلیارد دلار برآورد شده است. در سال 2020 هم کل هزینۀ گردشگران خارجی در ایران با افت 81.6 درصدی مواجه شده و به 1.9 میلیارد دلار رسیده بود.
«علی‌اصغر شالبافیان» معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی هم در گفت‌وگو با «مهر» اعلام کرده بود که «در ۹ ماه نخست 1401 بیش از سه میلیون گردشگر وارد کشور شده‌اند که حدود ۱۴ درصد این گردشگران بازدیدکنندۀ یک‌روزه بودند.» به‌عبارتی ۴۲۰ هزار نفر از گردشگرانی که در این 9 ماه به ایران آمدند، اقامتی نداشتند و عملاً درآمد آنچنانی به‌همراه نیاوردند.
از بین گردشگران خارجی، عراقی‌‌ها در رتبۀ اول و پس از آن گردشگران ترکیه، پاکستان، جمهوری آذربایجان و کویت در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. سایر کشورها نیز سهم ۲۹ درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌‌اند. آن‌طور که آمارهای سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶ (آخرین سالی که این اطلاعات در اختیار آن‌ها قرار گرفته است)، ۹۹/۷ درصد از مسافران ورودی با اهداف شخصی و ۰.۰۳ درصد با مقاصد تجاری و کسب‌وکار به ایران سفر کرده‌اند که بنابر اظهار کارشناسان، بیشترین سهم اهداف شخصی را می‌توان گردشگری فرهنگی و تاریخی دانست.
خارجی‌ها چرا به ایران می‌آیند؟
معاونت گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، سال گذشته اعلام کرده بود که گردشگران عراقی، ترکیه‌ای، افغانستانی و پاکستانی بیشترین تعداد گردشگران ورودی به کشور هستند که این گردشگران بیشتر با هدف زیارت و درمان به ایران می‌آیند. اما علاوه بر‌ این گردشگران، افراد دیگری هم ایران را برای سفر انتخاب می‌کنند. «مهران مظفری طباطبایی»، رئیس انجمن صنفی راهنمایان گردشگری کرمان که مدرس حوزۀ گردشگری هم هست، گردشگران خارجی ورودی به ایران را به غیر از درمان و زیارت، در گروه گردشگران تاریخی و فرهنگی دسته‌بندی می‌کند و به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «این گروه از گردشگران افرادی هستند که خوب سفر می‌کنند، سفر را می‌شناسند و پیش از سفر دربارۀ آن مطالعه و تحقیق می‌کنند، نقاط مختلفی از دنیا را دیده‌اند و عموماً هم میانسال به بالا هستند.»
به گفتۀ او، گردشگران تاریخی و فرهنگی کاری به قوانین ایران از جمله حجاب ندارند و به این فکر نمی‌کنند که آیا می‌توانند خدماتی که در کشورهای دیگر می‌گیرند را داشته باشند یا خیر؛ برای آن‌ها تاریخ و فرهنگ مهم است و از آنجایی که ایران در این زمینه و همچنین در حوزۀ بناهای تاریخی، حرفی برای گفتن دارد در برنامۀ سفرشان قرار می‌گیرد.
نکتۀ بعدی که این کارشناس و مدرس گردشگری به آن اشاره می‌کند کاهش ارزش پول ایران در مقابل پول کشورهای دیگر است که‌ می‌تواند برای گردشگران اقتصادی که برای سفر حساب و کتاب هزینه‌ای دارند، یک مزیت باشد.
او توضیح می‌دهد: «مثلاً ایران و یونان جزو کشورهای تاریخی هستند که باید دید، اما وقتی از نظر هزینه بررسی شوند، سفر به ایران مقرون‌ به‌‌صرفه‌تر است و یک مزیت برای گروهی است که به هزینه‌ها توجه می‌کنند؛ هرچند این ارزانی در مقابل ارزهای خارجی برای من ایرانی ممکن است فشار اقتصادی را به‌همراه داشته باشد.»
**
آمار و ارقام مربوط به گردشگری خارجی و تعیین چشم‌اندازهای دست‌نیافتنی در شرایطی منتشر می‌شود که علاوه‌بر دیدگاه‌هایی مبنی‌بر ورود جاسوس‌های اطلاعاتی همراه با گردشگران، حالا پلمب مراکز گردشگری به بهانۀ حجاب هم این موضوع را با چالش روبه‌رو کرده است. پیش از این «عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با روزنامۀ «شرق» به این موضوع اشاره کرده و گفته بود که «با ورود گردشگران به ایران ممکن است ۱۰۰ جاسوس هم وارد کشور شوند، اما قرار نیست به خاطر ترس از ورود جاسوس، آن‌قدر سخت بگیریم که کسی نتواند وارد کشور شود.» این دیدگاه، آن هم از سوی متولی گردشگری، نشان می‌دهد سخت‌گیری‌ها برای ورود گردشگران خارجی و به تبع‌ آن رشد صنعت گردشگری، درآمدزایی و جایگزینی آن به‌جای فروش نفت، حداقل برای چشم‌انداز کوتاه‌مدت یک رؤیاست.