سازوکار اجرایی برنامه پیشگیری از خودکشی در دانشگاهها به درستی اعمال نمیشود
امید رنگ باخت
علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی: هر زمان که پیچیدگیهای اقتصادی و معضلات اجتماعی افزایش پیدا کرده، میزان افکار خودکشی نیز بین دانشجویان شدت گرفته است
![امید رنگ باخت](https://payamema.ir/pubfiles/2022/12/-۶-7-jpg.webp)
۲۶ آذر ۱۴۰۱، ۹:۰۰
زهرا جلیلیان، دانشجوی دکترای مهندسی برق، شنبه دوازده آذر خودش را از طبقه اول دانشکده فنی دانشگاه تهران پایین انداخت. مدتی بعد از این اتفاق کارکنان خوابگاه دانشجویی واحد برادران دانشگاه علامه طباطبایی با جسد یک دانشجوی رشته حقوق مواجه شدند. مسئولان دانشگاهها در توصیف هر کدام از این رخدادها از واژه اقدام «خود آسیبرسان» استفاده کردند. درباره دلایل این اقدامات خود آسیبرسان اما روایتها متعدد است. در این گزارش ضمن بررسی این موضوع از ابعاد مختلف با علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی درباره عوامل و برنامههای پیشگیری از خودکشی بین دانشجویان صحبت کردیم.
رسانهها دلیل خودکشی زهرا جلیلیان را اختلاف دانشجو و استاد بر سر اضافه شدن یک نام در مقاله دانشجو عنوان کردند. البته شبکه شرق در توضیحاتی به نقل از دو دانشجوی همکلاسی زهرا جلیلیان عنوان کرده که موضوعی شخصی علت اختلاف دانشجو و استاد بوده است. روایتها درباره دانشجوی دوم اما اندکی متفاوت است. صحبتهای تایید نشدهای که به اختلاف این دانشجو با مسئولان بر سر خوابگاه اشاره میکنند. یک دانشجوی دانشگاه علامه در گفتوگو با روزنامه «پیام ما» میگوید برخی تایید میکنند که این دانشجو در نمازخانه میخوابیده. روزنامه «پیام ما» البته صحت این گفته را نمیتواند تایید یا تکذیب کند. این گفتهها درحالی عنوان شده که معاون دانشجویی دانشگاه علامه تاکید کرده که دانشجوی متوفی از امکانات خوابگاهی نیز بهرهمند بوده است. معاون دانشجویی تاکید دارد که این دانشجو پیش از این و از سال ۱۳۹۷ به علت برخی مسائل از جمله افکار خودآسیبرسان تحت نظر مرکز مشاوره دانشگاه علامه بود و دارو مصرف میکرد که تمام مستندات آن موجود است.
این موضوع با واکنش بعضی دانشجویان روبهرو شده است. یکی از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی که تمایلی به عنوان شدن نامش در گزارش ندارد، میگوید گفتن این موضوع اصل محرمانگی مرکز مشاوره دانشگاه را زیر سوال برده است. اما بر اساس اطلاعاتی که در کانال تلگرامی دانشجویان دانشگاه علامه آمده است، برادر متوفی روایت دانشگاه علامه طباطبایی درباره نحوه فوت برادر را نپذیرفته و در یک استوری اینستاگرامی نوشته است: «اعلام قتل مشکوک برادرم به عنوان ساختگی خودکشی قبل از اعلام علت حادثه توسط مراجع قانونی را به شدت محکوم کرده و تا روشن شدن تمامی حقایق و ابهامات موجود حق پیگیری را برای خانواده و خود از تمامی مراجع محفوظ میدانم.»
روزنامه ایران ارگان رسمی دولت هم روایت دیگری درباره این اتفاق دارد و به نقل از محمد شهریاری، سرپرست امور جنایی تهران نوشته که این دانشجو به زندگی خود پایان داده و در بازرسی از جیبهای این پسر هم دستنوشتهای خطاب به مادرش یافت شده است.
۲۳ آذر اما سایت شهرآرا، رسانه وابسته به شهرداری مشهد، خبر اقدام به خودکشی یک دانشجوی علوم پایه دانشگاه آزاد مشهد را منتشر کرد. طبق گفتههای این سایت دانشجو بعد از بیان مباحث سیاسی از کلاس خارج و شعارهایی سر میدهد و بعد از آن اقدام به خودکشی میکند. کاربران مجازی البته روایت دیگری منتشر کردند، بر اساس روایت یکی از کاربران توییتر که روزنامه «پیام ما» نمیتواند درستی یا نادرستی آن را تایید کند، این دانشجو بعد از بحث با استاد، برای دفاع از خود شعارهای اعتراضی سر میدهد و بعد هم اقدام به خودکشی میکند.
آمارها چه میگویند؟
آخرین آمار خودکشی در کشور اما مربوط به دادههای سالنامه مرکز آمار ایران است. بر اساس دادههای این سالنامه در سال ۱۳۸۵، 2 هزار و 981 خودکشی در کشور ثبت شده است. در سال ۹۰، 3 هزار و 541، در سال ۹۵، 3 هزار و 778، در سال ۹۶، 3 هزار و 930، در سال ۹۸، 4 هزار و 156 و در سال ۹۹ هم آمار 4 هزار و 813 اقدام به خودکشی در این سالنامه آمده است. این یعنی از میانه دهه هشتاد تا سال ۹۹، آمار خودکشی در ایران روند افزایشی داشته است. در جهان اما اوضاع متفاوت است، بر اساس اطلاعات سایت our world in data در سال ۲۰۰۶ حدود ۸۱۴ هزار و در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۵۹ هزار مورد. البته در سالهای میانی این روند افزایشهایی هم داشته است اما با توجه به اینکه جمعیت جهان در این بازه رشد ۱۶.۵ درصدی داشته، میتوان گفت به طور میانگین در این سالها تعداد خودکشیهای ثبت شده در جهان حدود ۶.۷۵ درصد کاهش داشته است. در سالهای اخیر البته پژوهشهای آماری در داخل کشور با تمرکز بر موضوع خودکشی دانشجویان صورت گرفته است. یک پژوهش که در سال ۸۹ در مجله روانپزشکی و روانشناسی کشور در این باره منتشر شده است، نشان میدهد که در بازه زمانی سالهای ۸۲ و ۸۷ مجموعا ۳۳۷ مورد خودکشی و بیشتر در فصل تابستان و محل سکونت افراد رخ میدهد. این مطالعه نشان میداد که تنها ۳۸.۵ درصد از دانشجویانی که خودکشی کرده بودند سابقه مراجعه به روانپزشک را داشتند که این مراجعه میتواند از سردرد و میگرن یا اختلالات خلقی را دربرگیرد.
سرنوشت برنامه جامع پیشگیری از خودکشی در دانشگاهها
اسفند سال ۹۷ ویرایش سوم برنامه جامع پیشگیری و مداخله در خودکشی در محیطهای دانشگاهی منتشر شد، برنامهای پیشگیرانه و مداخلهای که تلاش میکرد تا فرآیندهای مورد نیاز مداخلهای حمایتی، قانونی و اداری لازم در موارد افکار، تهدید و اقدام به خودکشی را توضیح دهد.
در مقدمهی این برنامه جامع، گریزی به اطلاعات حاصل از «موج سوم طرح ملی سیمای زندگی دانشجویی» زده شده بود. موجی که تایید میکرد، حدود ۷۱ درصد از دانشجویان ایرانی به خودکشی فکر میکنند.
نکته محوری و مهم برای بهکارگیری این برنامه تشکیل «کمیته مداخله در بحران خودکشی» است. تشکیل این کمیته اولین گام برای مدیریت، طرحریزی و در نهایت دستیابی به اهداف تعیین شده است. کمیته مداخله در بحران خودکشی که این برنامه ایجاد آن را به دانشگاهیان گوشزد کرده است، اعضایی نظیر معاون دانشجویی، رئیس مرکز مشاوره، یک متخصص و … دارد.
بعد از این اتفاقات تلخ در دانشگاههای کشور بسیاری در فضای مجازی از سرنوشت این برنامه جامع و اقدامات مشابهی که در دانشگاهها برای کاهش آمار خودکشی و فکر به خودکشی صورت گرفته است پرسیدند. محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران که چندی پیش در واکنش به رخداد ۱۲ آذر و اتفاق دیگری که چند روز بعد از آن این بار در دانشکده متالوژی این دانشگاه رخ داده بود و با مداخله مدیریت دانشگاه روبهرو شده بود، توضیحاتی درباره فشارهای روانی روی دانشجویان داد. او به ایلنا گفت: «شرایط مرتبط با شیوع بیماری کرونا و تعطیلی دو ساله آموزش حضوری دانشگاهها به این فشارهای روانی دامن زده است. وقتی کرونا به پایان رسید، شاهد تقاضاها و فشارهای روحی و روانی انباشته شدهای در جامعه دانشجویی بودیم که با بازگشایی حضوری دانشگاه یک جا تخلیه شدند و دانشگاهها نیز آمادگی کافی برای مواجهه با چنین شرایطی نداشتند که همه اینها منجر به تشدید تنش روانی در قیاس با شرایط عادی شد. دانشگاه تهران با محوریت مرکز مشاوره دانشگاه اقدام به ارزیابی کلی از وضعیت روحی همه دانشجویان کرد و بر اساس گزارشات و یا مراجعه مستقیم دانشجویان اقدام به تشکیل پرونده مشاوره کرد.» او البته بخش دیگری از مشکلات روحی و روانی دانشجویان را مربوط به جو این روزهای جامعه میداند: «این تنشها قطعا روی افزایش فشارهای روانی دانشجویان موثر بوده و در دو ماه اخیر هم اثر خود را گذاشته است.»
مقیمی معتقد است که میتوان بخشی از فشارهای وارده روی دانشجویان را مدیریت کرد: «ما متوجه شدیم که میتوانیم بخشی از این فشارها را مدیریت کنیم و بخش قابل مدیریت در داخل دانشگاه میتواند از طریق مشاوران خوبی که در دانشگاهها حضور دارند، مورد بررسی و بهبود قرار بگیرد. بخش دیگری از مشکلات روانی برخی دانشجویان مربوط به تعامل با سایر ذینفعان است که اگر تعامل درست برقرار شود میتواند برطرف شود.»
اما آیا این اقدامات کافی است؟ علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی در گفتوگو با روزنامه «پیام ما» از اثر شاخصهای اقتصادی و اجتماعی بر آمار اقدام به خودکشی در میان دانشجویان سخن گفت:
آقای شریفی یزدی، در سالهای مختلف اخبار خودکشی دانشجویان را شنیدهایم؛ آیا میتوان این موضوع را در قالب یک روند بررسی کرد که سلامت روان دانشجویان در خطر است؟
به طور طبیعی وقتی در یک جامعه میزان خودکشی از حد نرمالی بالاتر میرود، میتوان گفت که روند و فرایندی در حال شکلگیری است. اگر بنا باشد این موضوع را به بعد فردی تقلیل دهیم، خودکشی از اختلالات دو قطبی و شخصیت نتیجه میشود. همچنین اضطراب بالا نیز گاهی میتواند زمینه خودکشی را فراهم کند. اما از آنجایی که خودکشی در بستر جامعه صورت میگیرد پیش از اینکه یک موضوع فردی و روانی باشد، فراتر از آن یک موضوع جمعی است. همانطور که سالها پیش دورکیم جامعهشناس کلاسیک ثابت کرد که این پدیده نه تنها یک پدیده روانی صرف نیست بلکه از وضعیت جامعه متاثر و یک پدیده اجتماعی است. به این ترتیب مقتضیات اجتماعی سبب افزایش یا کاهش خودکشی خواهد شد. این روند درباره دانشجویان نیز صادق است. اگر جداول آماری را با هم مقایسه کنیم به راحتی میتوانیم ارتباط مستقیم بین میزان امید به زندگی و خودکشی افراد بهویژه دانشجویان را تمیز دهیم. تحقیقات نشان میدهند که رابطه مستقیمی بین معضلات اجتماعی و خودکشی دانشجویان وجود دارد.
همانطور که اشاره کردید خودکشی دومین عامل مرگ و میر بین دانشجویان شناخته میشود. علت این مسئله را چه میدانید؟
معمولا دانشجویانی که اقدام به خودکشی میکنند بیشتر از خانوادههای آشفته و یا از خانوادههای گسسته میآیند. به علاوه بسیاری از این افرادی که اقدام به این عمل میکنند، به نظر میآید که در دوره ماقبل تحصیلات دانشگاهی به شدت تحت فشار روحی و روانی برای درس، ارتباط، زندگی و… بودهاند که در دانشگاه این فشارها بیشتر نمود پیدا میکند. همچنین از عوامل دیگری که میتوان در این زمینه برشمرد فاصله گرفتن از مبدا زندگی و مهاجرتهای تحصیلی است. برخی از این افراد، کسانی هستند که مجبور به زندگی تنهایی در خوابگاهها در شهرهای دیگری میشوند که این مورد هم میتواند استرسزا باشد و تبدیل به عاملی برای این موضوع شود. اما یکی از اصلیترین و مهمترین عللی که در بررسی و علتیابی اقدام به خودکشی بین دانشجویان شناخته میشود، تاثیر معضلات اجتماعی و اقتصادی بر سلامت روان دانشجویان است.
به معضلات اجتماعی و اقتصادی به عنوان یک عامل مهم اشاره کردید، لطفا بگویید از بعد اجتماعی چه مسائلی بیشتر باعث تشدید افکار خودکشی و یا اقدام به این فعل میشود؟
هر زمان که رونق اقتصادی در کنار کاهش میزان تورم و بیکاری در کشور وجود داشته، آمار خودکشی بین دانشجویان نیز کاهش پیدا کرده است. در مقابل هر زمان که پیچیدگیهای اقتصادی و معضلات اجتماعی افزایش پیدا کرده، میزان افکار خودکشی نیز بین دانشجویان شدت گرفته است. مهمترین موضوع در این بحث، امید به آینده است. به این معنی که چند درصد از دانشجویان ما به آینده خود در زندگی خوشبین و امیدوار هستند و یا اینکه چند درصد آنها امید دارند که بتوانند در آینده در رشتهای که تحصیل کردهاند، شغل متناسبی پیدا کنند و مشغول به فعالیت شوند و چند درصد آنها معتقدند که میتوانند درآمد خوبی از شغلها مرتبط با رشته خود داشته باشند و نیازهای خود را برطرف کنند. همچنین بخشی از مشکل به شکستهای عاطفی و ترس از دست دادن روابط بازمیگردد. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که باید ببینیم تا چه میزان توانستهایم مهارتهای زندگی را به جوانانمان آموزش دهیم که چطور انتخابهایی در زندگی داشته باشند و چگونه مهارت حل مسئله داشته باشند. اما هسته مرکزی شرایط فعلی ما در دو بعد بسیار اثرگذار است. یکی دستیابی به جایگاه اقتصادی مناسب است و دیگری دستیابی به آزادیهای اجتماعی و مدنی و سبک زندگی است که در اعتراضات اخیر هم در دانشگاهها به چشم آمده است. با وجود اینکه دانشجویان در حرکت اخیر خواستههای مدنی خود را مطرح کردند، بارها مواجهه و واکنشی تنگنظرانه را در مقابل دریافت کردهاند. این نوع مقابله سبب میشود که دانشجو احساس کند که دیده و درک نمیشود. به این ترتیب اگر نتواند تغییری ایجاد کند، این فشار را به درون خود هدایت میکند و راهکار را متاسفانه در حذف فیزیکی خود میداند.
بر اساس صحبتهای شما اگر بخواهید برنامههای پیشگیری از خودکشی را آسیبشناسی کنید، چه مشکلاتی را بر آنها مترتب میدانید؟
مراکز مشاوره وزارت علوم و بهداشت در حال انجام فعالیتهایی در این زمینه برای دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی هستند اما موضوع این است که چقدر این فعالیتها، اثربخش و کافی است. لازم به ذکر است که این فعالیتها در حد خود اثرگذار هستند اما به هیچ وجه کفایت نمیکند. زیرا رفع بخشی از این معضلات از حوزه فعالیت این دو نهاد خارج است. به بیان دیگر تا زمانی که دلایل اصلی خودکشی دانشجویان شناسایی و رفع نشود، هر برنامهای منجر به شکست است. زیرا مهمترین عامل خودکشی در دانشگاههای ما معضلات اجتماعی و اقتصادی مثل حل مسئله تورم، ایجاد اشتغال، گذر از انزوای بینالمللی و… است و رفع آنها در توان وزارت علوم و بهداشت نیست بلکه یک امر کلان است که باید تحت نظر متولیان کشوری حل شود. اما کاری که برای کنترل این وضعیت میتوان کرد این است که به شکل ضربتی غربالگری را جدی بگیریم. به بیان دیگر باید از دوران دبستان تا دبیرستان مرتب این فرایند غربالگری را ادامه دهیم و در بدو ورود به دانشگاه هم این پرونده بررسی شود تا کسانی که در معرض اقدام به خودکشی هستند، شناسایی شوند و تحت نظر روان درمان قرار بگیرند.
در حال حاضر هم تست سلامت روان در دانشگاهها وجود دارد اما دانشجویان آن را جدی نمیگیرند.
ایراد بر دانشجو نیست نباید تقصیر را گردن دانشجو انداخت زیرا این روشهای غربالگری ماست که نقصان دارد. غربالگری باید به نحوی باشد که از دوران پیش از ورود به دانشگاه، پرونده سلامت روان و جسم را برای فرد ایجاد کند تا فرد زمانی که وارد دانشگاه شد، این پرونده را در کنار سایر مدارک خود به دانشگاه ارائه دهد. این غربالگری باید به شکلی باشد که واقعا پس از شناسایی اقدامات لازم انجام شود و نه این که در حد یک تست باقی بماند. همچنین با وجود این که این تستها بسیار مهم است، اما هرگز جای مصاحبه را نمیگیرد. پس ضروری است که اقدامات لازم غربالگری به نحو جدی دنبال شود و مصاحبههای بالینی از سوی متخصصان انجام شود.
به نظر شما با توجه به اینکه متاسفانه اخیراً در برخی دانشگاهها، دانشجویانی جان خود را از این طریق از دست دادهاند، دانشگاهها چطور میتوانند در بحران خودکشی مداخله کنند تا از شیوع و تقلید آن بین سایر دانشجویان جلوگیری کند؟
نقشه راه دانشگاه این است که در اولین اقدام، حلقه ارتباطی دانشجویانی که از این طریق جان خود را از دست داده، به شکل دقیق تحت نظر قرار بگیرد. این افراد باید تحت نظر و درمان بالینی میانمدت گرفته شوند، گفتوگو کنند و در کلاسها و جلسات بحث و گفتوگو شرکت کنند. گاهی یکی از دلایل خودکشی دانشجویان این است که فقط میخواهد توجهی را جلب کنند و دیده شوند و نه این که الزاما از زندگی بریده باشند. از این رو جلسات گفت و شنود آزاد به شکلی که دانشجویان بتوانند حرف خود را بزنند بسیار مفید است. همچنین لازم است جلسات توجیهی که درس زندگی باشد برای سایر دانشجویان برگزار شود و راجع به عوامل و اشکالات خودکشی و اختلالات شخصیتی و رفتاری و… صحبت کرد و آنها را با موضوعات خودشناسی و روانشناسی آشنا و آگاه کرد. به این ترتیب میتوان به شکل قابل ملاحظهای این اقدامات را کاهش داد.
برچسب ها:
امید، خودکشی، دانشجو، دانشکده فنی دانشگاه تهران، زهرا جلیلیان
مطالب مرتبط
![ارزیابی روانی کادر درمان ضمانت اجرا ندارد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/خودکشی-پرستاران.jpg)
«شهناز نوحی» روانشناس، در گفتوگو با «پیام ما»:
ارزیابی روانی کادر درمان ضمانت اجرا ندارد
![مهاجران متهم شیوع بیماریها نیستند](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/مهاجرین-افغان.jpg)
تاکید دو فعال اجتماعی بر لزوم به رسمیت شناختن مهاجران و اجرای برنامهٔ غربالگری
مهاجران متهم شیوع بیماریها نیستند
![مرگهای تکراری](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-2.jpg)
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
![نگاههای منتظر به معدن فروریخته](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-شازند.jpg)
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
![صدای جمهور آمد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-15.jpg)
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
![واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/باشگاه-اندیشمندان.jpg)
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
![معمای آتشفشان «تفتان»](https://payamema.ir/pubfiles/2024/05/دیجیتال-9.jpg)
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
![بارش برف و باران امروز ادامه دارد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/برف-jpg.webp)
بارش برف و باران امروز ادامه دارد
![انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/دیجیتال-4-jpg.webp)
۲۲ استان کشور تا پایان هفته بارش برف و باران سنگین را تجربه میکنند
انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان
![اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران](https://payamema.ir/pubfiles/2023/12/photo1702386552-jpeg.webp)
گزارش «پیام ما» از نشست بررسی کاربرد فناوریهای نوین در صنایع خلاق
اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید