|پیام ما| سایه تخریب در حالی بر بافت شیراز سنگینی می‌کند که با وجود نامه‌نگاری‌ها با وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یا حتی رئیس‌جمهور هنوز اقدام قاطعی برای جلوگیری از آن صورت نگرفته و استانداری فارس همچنان در حال خرید خانه‌های تاریخی برای توسعه طرحی به نام بین‌الحرمین است.
«می‌شود آسمان خراش‌ها را تخریب و عین همان را ساخت ولی برای مسجد شاه اصفهان دوباره نمی‌توان آن هنرمند و سازنده را پیدا کرد که کاشی و آن اجزا را پدید بیاورد». این بخشی از دیدگاه غلامحسین معماریان، استاد معماری دانشگاه علم و صنعت است. او صرفا نگران محله و زادگاه پدری خود نیست. او به وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نامه‌نوشته و تخریب بافت تاریخی شیراز را در قالب نامه‌ای دیگر به رییس‌جمهور پیگیری کرده است تا از هویت ایران دفاع کند: «اگر در این برهه جلوی تخریب شیراز را نگیریم می‌شود الگوی تخریب برای شهرهای دیگر. هر کسی با اصولی زندگی می‌کند. شخصا به این نتیجه رسیدم سکوت در این مقطع تاریخی خیانت است.»
معماریان تاکید می‌کند:«شیوه تخریب دور حرم‌ها، شیوه عربستانی است. عربستان هم با مکه و مدینه همین کار را کرده است. حتی به خانه حضرت رسول (ص) هم رحم نکرده‌اند و آن را تخریب کردند و به جای آن کتابخانه کوچکی ساختند. مدینه دور تا دورش هتل و قبرستان بقیع است. این شیوه‌ای است که در عربستان انجام شده در ایران هم دارد همین کار انجام می‌شود.» خلاصه‌ای از گفت‌وگوی «پیام ما» با غلامحسین معماریان که با همراهی محمد مهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز انجام شده، پیش روی شماست.

جناب آقای معماریان، شما چندی قبل نامه دومتان که در آن درباره بافت تاریخی شیراز هشدار داده بودید را برای مسئولان کشور فرستادید، چه خطری احساس کردید که نامه دوم را نوشتید؟
نامه اول احساس خطری بود که نه فقط من بلکه خیلی‌ها آن را احساس کردند و تصمیم گرفتیم به رئیس جمهوری نامه بنویسیم. ۱۸۰ استاد و متخصص آن را تهیه کردند. ۵۵ نفر از دانشگاه علم و صنعت و چند دانشگاه دیگر این کار را برعهده گرفتیم. بعد از سفر استانی رئیس جمهوری بحث بافت دوباره مطرح شد. تاریخچه‌ تخریب در شیراز به دولت احمدی‌نژاد بازمی‌گردد. خیابان ۹دی و طرح ۵۷ هکتاری آن زمان مطرح شد، زمان دولت روحانی به دلیل اینکه مدیران ارشد از بین افراد دانشگاهی و متخصص بودند موضوع را مسکوت کردند. در واقع این طرح را در سال ۹۴ و ۹۶ داشتیم که من نامه‌اش را سال ۹۶ دیدم و سال ۹۴ ابلاغ شده بود.
از آنچه در شهر شیراز گذشته یا اینک می‌گذرد چه توصیفی دارید؟
از لحاظ تاریخی تخریب دهه ۷۰ را داریم. حدود ۸ هکتار تخریب کردند. یا تخریب دهه ۸۰ در شیراز سه هکتار خراب کردند. تخریب اویل ۹۰ و اواخر ۸۰ که خیابان ۹ دی و پیرامون شاهچراغ را کشیدند. بعد از اینکه سفر استانی اتفاق افتاد آقای ضرغامی ما را به جلسه پیشکسوتان میراث دعوت کرد که من یک نامه با مضمون اینکه از تخریب بافت‌ها دست بردارید به ایشان دادم.

شیوه تخریب دور حرم‌ها، شیوه عربستانی است. عربستان هم با مکه و مدینه همین کار را کرده است. در حد خانه حضرت رسول هم رحم نکرده‌اند و آن را تخریب کردند و به جای آن کتابخانه کوچکی ساختند. مدینه دور تا دورش هتل و قبرستان بقیع است. این شیوه‌ای است که در عربستان انجام شده در ایران هم دارد همین کار انجام می‌شود

در شهرهای بزرگ هیچ بافتی باقی نمانده است. به غیر از یزد که مسئولانش تاثیرگذار بودند و مانع تخریب بافت تاریخی شدند. در حال حاضر از ۶ هزار خانه قاجاری در شیراز تنها ۶۰۰ خانه باقی مانده است یعنی می‌توان گفت ۱۰درصد از خانه‌های تاریخی باقی مانده است که همین 10 درصد را هم نمی‌خواهند حفظ کنند.
در مجموع ما چند نامه به مسئولان دادیم. نامه‌ای که من به آقای ضرغامی دادم و نامه دیگر نیز از طرف سردبیران ۶ مجله علمی و پژوهشی به رئیس جمهوری نوشته شده ‌بود که بنده و آقای کلانتری رفتیم ریاست جمهوری ثبتش کردیم و بعد هم رسانه‌ای شد. سومین نامه را حدود سه چهار صفحه با استناد نوشتم که خوشبختانه رسانه‌ای شد و تاثیر خودش را گذاشت و مقداری عقب‌نشینی کردند. بعد از آن استاندار و اداره‌کل میراث فرهنگی اعلام کردند چیزی تخریب نمی‌شود و مسکوت ماند. اما دوباره این روند آغاز شده و اخیرا شخصی در شیراز با ما تماس گرفت و گفت خانه روبرویی ما را در بافت تاریخی شرق شاهچراغ خریدند. من از شنیدن این حرف تعجب کردم. وقتی طرحی برای نگهداری یا تخریبش ندارند در نتیجه بودجه هم مصوب نمی‌شود. طبق سوالی که خبرنگار روزنامه «پیام ما» در نشست خبری وزیر در ارتباط با تخریب از آقای ضرغامی پرسید، آخرین اظهارنظرشان در تاریخ اول خرداد امسال بوده است.در این اظهار نظر ایشان گفت مواضع ما مواضع حوزه پژوهشگاه است، نامه‌هایی که به‌دست ما رسیده سه روز بعد از این است. مواضع رئیس پژوهشگاه این است که صراحتا هیچ طرحی مصوب نشده است. آنچه در حال اجرا بوده باید برود کمیسیون ماده ۵ و بعد شوری عالی شهر‌سازی و تصویب شود.
صحبت ما خطاب به استاندار این بوده است که اگر طرحی تصویب نشده پس چرا دارید خانه‌ها را می‌خرید؟ برای ترمیم یا تخریب و در کل طرحی که وجود دارد خرید انجام می‌شود. سوال این است طرحی دارید که این خریدها را براساس آن انجام می‌دهید؟ ما فکر می‌کنیم قطعا یک طرح دارند. می‌گویم قطعا چون پول دارند خرج می‌کنند.
سوالی که ما از استاندار و مسئولان شهر کردیم را آقای ضرغامی پاسخ داده است. یعنی طبق استدلال ایشان‌: چون من پاسخ دادم نیازی نیست مسئولان دیگر پاسخگو باشند. دوما اگر تخریب شبانه اتفاق افتاد به ما اطلاع بدهید . یعنی تملیک که هیچی و چراغ سبز هم که تخریب شبانه است بعد بیایید به ما خبر دهید. مثلا تا الان ۳۵ هزار متر را تخریب کرده‌اند ۸تا خانه ثبتی را نابود کرده‌اند که هیچ اتفاقی نیفتاده است. سوال ما در این برهه زمانی از وزیر این است چرا نگذاشتید خود محلی‌ها بیایند این را پاسخ دهند؟
جناب آقای کلانتری در پویشی که شکل گرفت شما برای نجات بافت تاریخی، زحمات زیادی کشیدید. چه موانعی در طول این مدت بر سر راهتان بوده‌است؟ آیا جامعه محلی و نخبگان شهر شیراز این پویش را همراهی کرده‌اند‌؟
کلانتری: در مهر ۱۴۰۰ موضوع شیراز مطرح شد. موضوع بسیار حساس بود به این دلیل که تخریب صورت می‌گرفت. شهرداری تخریب می‌کرد، میراث در ظاهر محکوم می‌کرد و همراهی نمی‌کرد. ولی در موضوع شیراز ۱۴۰۰ آقای ضرغامی مصاحبه کرد و گفت بافت فرسوده بین‌الحرمین شیراز باعث آبروریزی ملی است. ضرغامی مصاحبه کرد که یک هئیت سه‌نفره قرار است راجع به دویست بنای تاریخی بازنگری کند؛ یک نماینده از استانداری، یک نماینده از شهرداری و یک نماینده از میراث فرهنگی. یعنی وزیر میراث فرهنگی که متولی این امر است خودش پیش‌قدم شود که یک طرح مخرب در بافت اجرا شود و از این اتفاق به بعد حجم مخالفت‌ها شروع شد.
بعد از این موضع‌گیری‌ها مخالفت‌ها شروع شد و ۱۸۰ استاد دانشگاه به رئیس‌جمهور نامه دادند اما انگار اتفاق خاصی نیفتاده بود نامه‌ای که آقای دکتر معماریان به وزیرمیراث داده بودند را برای من فرستادند. من نامه‌ را بدون اجازه آقای دکتر معماریان رسانه‌ای کردم که باعث شد این موضع‌گیری‌ها آغاز شود و کار وارد فاز رسانه‌ای شد.
جامعه محلی شیراز چقدر به پویش روی خوش نشان دادند و همراهی کردند؟
کلانتری: جامعه محلی شیراز هیچ واکنشی به این موضوع نشان نداد.حتی گروهی هم زده شد برای بافت تاریخی ولی دیدم صرفا یک سری عکس‌ها از بافت گذاشته می‌شود به عنوان زیبایی‌های بافت این‌که چه خطری دارد؟ هیچ حمایتی نبود و تنها صدای مخالف از تهران بلند بود برای همین تصمیم گرفتیم پویشی را از تهران شروع کنیم.
حوزه هنری که زیر مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی است با این حرکت نشان داد مخالف این توسعه است و این توسعه مورد تایید یک‌نهاد انقلابی نیست. الان رسیده‌ایم به طرحی که کمیسیون ماده ۵ استان در حال تصویب آن است.
آقای معماریان براساس تجربه‌تان فکر می‌کنید چه مداخله‌ای از سوی متولیان میراث فرهنگی می‌تواند از تخریب بیشتر بافت تاریخی شیراز پیشگیری کند؟
چیزی که من از آقای ضرغامی خواستم اعلام کند این بود که صراحتا بگوید ما طرح ۵۷ هکتاری را قبول نداریم. این طرح از پایه طرح غلطی است. بنابراین اولین کاری که باید بکنند این است که بگویند ما با مخربان نیستیم و طرحی را قبول داریم که خودمان انجام بدهیم متولی اصلی این داستان میراث است نه اداره راه و شهرسازی. اداره راه و شهرسازی قبلا دور مدرسه خان شیراز را خریداری کرده‌اند.
برای نمونه اداره راه و شهرسازی طلافروشی احداث کرده است آن هم در ۱۰ متری مدرسه ملاصدرا. ۸ هکتار را به مرکز خرید تبدیل کرده‌اند‌. تجربه ما تا الان نشان می‌دهد که مسئولان اجرایی فقط به تخریب فکر می‌کنند. اعتقاد من بر این است که عده‌ای این تفکر را دارند که بافت شیراز باید به محله سنگ سیاه تمام شود.
وزیر راه بعد از سفر استانی بیانیه‌ای دادند و گفتند تا دو هفته طرح‌هایی را که گروه‌ها و شرکت‌های مختلف برای توسعه حرم دارند، به ما اعلام کنند. میراث باید کاری کند و بگوید طرح مربوط به ۵۷ هکتار را قبول ندارد و حداقل این را ثبت کند. کار دیگر این است که میراث‌فرهنگی بگوید ما خودمان طرح داریم. در این طرح هم قرار نیست بیشتر از این توسعه‌ای که الان اتفاق افتاده، روی بدهد.
ما یک مسجد نو کنار شاهچراغ داریم که حیاطش ۲۰ هزار متر مربع است. خود شاهچراغ هم حدود ۲۰ هزار متر است که می‌شود چهل هزار متر این مسجد جامع داریم حداقل ۵ هزار متر است که می‌شود ۴۵ هزار متر. سه و نیم هکتار هم خراب کردند تا الان یعنی ۳۵ هزار متر هم دارند که می‌شود ۷۰ هزار متر. چه اتفاقی قرار است بین دو حرم اتفاق بیفتد؟ در اینجا قرار است چه کاری برای فرهنگ فارس روی دهد؟ یک مجموعه ساخته‌اند به عنوان بین‌الحرمین که ۸ هکتار است. این سازه ۸ هکتاری دسترسی مناسبی ندارد و کسی نمی‌تواند به آنجا برود بنابراین الان دنبال ایجاد راه دسترسی به آن هستند.
دلیل شما برای مخالفت این موضوع همین است یا نکات دیگری هم دارید؟
شاید آنچه در شیراز در حال تخریب است نزدیک خانه پدری من باشد و بگویید چون معماریان اصالتا شیرازی است پی این ماجراست. اگر در این برهه جلوی تخریب شیراز را نگیریم می‌شود الگوی تخریب برای شهرهای دیگر. هر کسی با اصولی زندگی می‌کند. شخصا به این نتیجه رسیدم سکوت در این مقطع تاریخی خیانت است. من در نامه هم نوشتم شیوه تخریب دور حرم‌ها، شیوه عربستانی است. عربستان هم با مکه و مدینه همین کار را کرده است. به خانه حضرت رسول (ص) هم رحم نکرده‌اند و آن را تخریب کردند و به جای آن کتابخانه کوچکی ساختند. مدینه دور تا دورش هتل و قبرستان بقیع است. این شیوه‌ای است که در عربستان انجام شده در ایران هم دارد همین کار انجام می‌شود.

این پیگیری‌ها یک جنبه دیگر هم دارد. تاریخ ثبت می‌کند که چه افرادی سکوت کردند و اتفاق ناگواری را نادیده گرفته‌اند. اسمشان به عنوان افراد بدنام در تاریخ باقی مانده و می‌ماند‌. موردی که من در آخر نامه‌هایم اشاره کرده‌ام این است این بافت‌ها باید استحکام‌بخشی شود. به‌جای اینکه فکر تخریب باشید فکر استحکام‌بخشی باشید و وام استحکام بخشی بدهید
اساسا چقدر بافت تاریخی در ایران باقی مانده است؟ بافت تاریخی چه مزیتی دارد و چرا باید حفظش کرد؟
روستاها و شهرهای مختلف ایران آن چیزی که تا اواخر قاجار باقی مانده است از دوران اسلامی است. ممکن است لایه‌های پیش از اسلام هم زیرش باشد. شهرهای ایران شهرهای دوره اسلامی هستند. در واقع کسی که بخواهد هویت خودش را بفهمد مراجعه می‌کند به تاریخش. تاریخ عینی هر کشوری را همین آثار می‌سازند که مهم‌ترینش بافت‌های تاریخی است. یک اجماع جهانی که پیدایشش حدود ۲۰۰ سال پیش است و از ۱۰۰ سال پیش خیلی برجسته شد این است که آثاری که ارزش تاریخی دارند باید حفظ شوند. علم مداخله آن را نیز تولید کردند که شامل حفاظت و مرمت می‌شود. بافت انعکاس دهنده‌ زندگی مردم یک کشور است. فرهنگ مردم کشور در بافت‌های تاریخی است. بنابراین نگاه به اینکه چرا بافت باید حفظ شود نگاه چرا باید تاریخ ثبت شود است. بعضی‌ها معتقدند تاریخ نباید ایستا باشد باید پویا باشد که خیلی بهره‌های علمی، فرهنگی دارد. اگر کسی بخواهد زندگی معنوی ایرانی‌ها را در گذشته به صورت عینی ببیند سراغ آثار تاریخی باقی مانده می‌رود. یونسکو اعلام کرده هر کشوری نه تنها این آثار متعلق به مردم و کشورش است بلکه این آثار متعلق به همه جهان است. چون دارد میراث جهانی را مطرح می‌کند‌. داشته‌های فرهنگی و تاریخی جزو سرمایه‌های ملی هر کشور محسوب می‌شود و قیمت هم ندارند زیرا اینها دیگر قابل تکرار نیستند. مثلا می‌شود آسمان خراش‌هارا تخریب و عین همان را ساخت ولی مسجد شاه اصفهان دوباره نمی‌توان آن هنرمند و سازنده را پیدا کرد که کاشی و آن اجزا را پدید بیاورد.
پیامدهای این تخریب و نگاه سوداگرانه در بافت‌های تاریخی ما چه‌ خواهد بود؟
اولین پیامد آن این است تمامی منابع عینی تاریخی را برای آیندگان از بین بردیم. برای آیندگان چیزی از هویت این سرزمین باقی نگذاشتیم. ما میراثی که گذشتگان برای ما گذاشتند که به دست آیندگان برسانیم را از بین برده‌ایم. آیندگان به ما می‌گویند «مغولان فرهنگی» ما تاریخ چند هزار ساله ایرانی را با این تخریب‌ها شخم زدیم و جای آنها ساختمان‌های بی‌ارزشی می‌بینید که ساختیم.
به این نکته هم توجه داشته باشید که آقایانی که دست به تخریب می‌زنند از شعارهای مذهبی و اسامی مذهبی استفاده کردند. مثلا می‌گفتند بین‌الحرمین. این استفاده ابزاری از مذهب است. چون عده‌ای روی این کلمات حساس هستند، از این کلمات استفاده می‌کردند شخصا به این نتیجه رسیدم اعلام کنیم که این‌ها کارهای تخریبی را به اسم نام‌های مذهبی انجام می‌دهند. برای چند نفر از مراجع از طرف قطب معماری اسلامی دانشگاه علم و صنعت نامه نوشتیم و درخواست کردیم که نظرشان را راجع‌به این قضایع بگویند، پاسخ‌های زیبایی گرفتیم حضرت آیت‌الله سبحانی فرمودند: انسان می‌تواند در مال خودش تصرف کند و اگر ویران کردن آثار باستانی امر غیرعقلانی شمرده شود نباید این کار را انجام دهد مگر در صورت اینکه ضرورت ایجاد کند. آثار باستانی نشانه تمدن کشور است. باید اصالت‌ها که نشانه تمدن است را در حد امکان حفظ کرد. به هر حال تلاش ما این است این آثار تاریخی حفظ شوند از جاهای مختلف و مراجع ، مجلس ، بزرگان اهل سیاست کمک می‌گیریم. برای اینکه نشان دهیم فرهنگ تخریب، فرهنگ خوبی نیست‌.