ماهواره ایرانی خیام در حالی روز گذشته با یک پرتابگر روسی و از یک پایگاه فضایی واقع در قزاقستان با موفقیت پرتاب شد که به‌رغم برخی شایعات در خصوص کاربردهای نظامی این ماهواره، حوزه فعالیت آن مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در حوزه‌های مختلف کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها، مدیریت حوادث غیرمترقبه خواهد بود و اطلاعات آن صرفاً در اختیار ایران قرار می‌گیرد.

«خیام» در مدار نهایی‌اش آرام گرفت. ماهواره‌ای ایرانی که ساعت ۱۰ و ۲۲ دقیقه صبح دیروز توسط ماهواره بر سایوز روسیه، از ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان به فضا پرتاب شد. ماهواره‌ای که مالکیتش بنابر اعلام سازمان فضایی کشور، برخلاف آن‌چه طی روزهای گذشته شایعه شد، در اختیار ایران است. ماهواره‌ای با سنجنده‌های دقیق در طیف‌های گوناگون که زیرساختی مناسب است برای هوشمندسازی بخش‌های گوناگون مختلف. حال آن‌که «ارتقا بهره‌وری در حوزه کشاورزی»، «پایش دقیق منابع آبی کشور»، «مدیریت مخاطرات طبیعی»، «پایش تغییرات کاربری»، «ساخت‌وسازهای غیرمجاز و مقابله با جنگل‌خواری»، «پایش مخاطرات محیط‌زیستی»، «پایش معادن و اکتشافات معدنی» و پایش مرزهای کشور و مواردی از این دست، دیگر کاربردهای این ماهواره اعلام شده است.
سازمان فضایی ایران، ضمن توسعه توانمندی‌های داخلی در حوزه ساخت و پرتاب ماهواره‌های مورد نیاز کشور و توسعه ایستگاه‌های زمینی مربوطه، نیازهای فعلی کشور در حوزه تامین داده‌های ماهواره‌ای را از طریق همکاری‌های پیشرفته علمی و فناورانه با کشورهای پیشرو در صنعت فضایی جهان ادامه خواهد داد تا علاوه بر تامین نیازمندی‌های کشور، با انتقال دانش و تجربه، مسیر بومی‌سازی فناوری فضایی در داخل کشور را تسریع کند.

آن‌طور که سازمان فضایی ایران در اطلاعیه‌ای درباره مالکیت ماهواره خیام اعلام کرد، این ماهواره، یک ماهواره سنجش از دور و متعلق به ایران است و تمامی فرامین مربوط به کنترل و بهره‌برداری از این ماهواره، از روز اول و بلافاصله پس از پرتاب توسط کارشناسان ایرانی مستقر در پایگاه‌های فضایی متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خاک جمهوری اسلامی ایران انجام و صادر خواهد شد

اما هنوز چند ساعتی بیشتر از زمان پرتاب ماهواره خیام نگذشته بود که سازمان فضایی ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که این پرتاب با موفقیت انجام شده و روند انتقال آن از بلوک انتقال مداری به مدار نهایی این ماهواره که همان مدار ۵۰۰ کیلومتر باشد، انجام شده است.
سازمان فضایی ایران به اطلاع مردم شریف ایران و متخصصان کشور می رساند که ماهواره خیام یک ماهواره سنجش از دور با قابلیت تصویربرداری با دقت یک متر است. جمهوری اسلامی ایران هم اکنون توانایی طراحی و ساخت ماهواره های سنجشی با دقت تصویربرداری ۵ تا ۱۰ متر را دارد و حوزه فضایی کشور با عزم و اراده بسیار جدی در مسیر رسیدن به توانایی ساخت ماهواره‌های سنجشی با دقت‌های بهتر از یک متر قرار دارد و این مسیر با جدیت دنبال می شود. این سازمان همچنین اعلام کرد: «برنامه توسعه حامل‌های ماهواره (ماهواره‌بر) بومی نیز در چارچوب برنامه‌ای مدون و از پیش تعریف شده، با تکیه بر فناوری‌های بومی با جدیت و قوت در دولت سیزدهم در حال پیگیری است.» این در حالی بود که سال گذشته در جریان پرتاب ماهواره تماماً ایرانی «نور ۲» با ماهواره‌بر بومی «قاصد»، فناوری کاملاً بومی تزریق ماهواره‌های زیر ۵۰ کیلوگرم به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین مورد آزمون قرار گرفت و با موفقیت از پس این امتحان برآمد. حال بنابر برنامه‌ریزی‌هایی که در این راستا انجام گرفته، سازمان فضایی ایران تاکید کرده که این مسیر را ادامه خواهد داد. مسیری که سازمان فضایی می‌خواهد با پیمودن آن تا انتهای سال از دستاوردهای تازه خود رونمایی کند. این در حالی است که بر اساس این گزارش‌ها قرار است تا پایان سال جاری توانمندی تزریق ماهواره‌های تا ۱۰۰ کیلوگرم به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین تثبیت شود تا در ادامه و نهایتا تا پایان کار دولت سیزدهم، با توسعه فناوری بومی، تزریق ماهواره‌های چند صد کیلوگرمی محقق شود.
اما در حالی که پرتاب ماهواره خیام از زمانی که نخستین خبرها در این خصوص مخابره شد، با حاشیه‌ها و شایعه‌پراکنی‌هایی همراه بوده و هست و برخی ناظران با استناد به سفر اخیر رئیس‌جمهوری روسیه به ایران و گسترش تعاملات و همکاری‌های تهران-مسکو، مدعی شدند جمهوری اسلامی ابتدا به‌مدت نامعلوم چندماهه یا بیشتر، خیام را در اختیار روس‌ها قرار می‌دهد تا از داده‌های آن در جنگ با اوکراین بهره‌برداری کنند. ادعایی که البته هرگز سند و مدرکی در اثبات آن ارائه نشد و معلوم نبود اساساً چرا روس‌ها که از پیشرفته‌ترین قدرت‌های فضایی جهان هستند، باید منتظر استفاده‌ از داده‌های خیام بمانند. با این همه آن‌طور که سازمان فضایی ایران در اطلاعیه‌ای درباره مالکیت ماهواره خیام اعلام کرد، این ماهواره، یک ماهواره سنجش از دور و متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و تمامی فرامین مربوط به کنترل و بهره‌برداری از این ماهواره، از روز اول و بلافاصله پس از پرتاب توسط کارشناسان ایرانی مستقر در پایگاه‌های فضایی متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خاک جمهوری اسلامی ایران انجام و صادر خواهد شد. این سازمان با تاکید بر این‌که «مرکز کنترل عملیات ماهواره، ارسال فرامین و ایستگاه‌های اخذ داده‌های ماهواره‌ای ماهواره خیام تنها در خاک جمهوری اسلامی ایران و تحت مدیریت سازمان فضایی ایران است»، یادآور شد که «مهندسان و محققان ایرانی در آن مستقر هستند.» این سازمان تاکید کرد که «ارسال فرامین و دریافت اطلاعات از این ماهواره به‌تمامی بنابر الگوریتم رمزنگاری شده‌ای انجام می‌شود که پیش‌تر توسط محققان سازمان فضایی در آن تعبیه شده است.» سازمان فضایی ایران تصریح کرد: «در این فرآیند هیچ کشور دیگری امکان دسترسی به اطلاعات آن‌را نداشته و برخی شایعات درباره استفاده از تصاویر این ماهواره برای مقاصد نظامی سایر کشورها صحت ندارد.»
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با استقبال از همکاری مشترک فضایی ایران و روسیه، گفت: «هرچه روس‌ها از نگاه خاکریزی به‌سمت توسعه روابط راهبردی با ایران حرکت کنند، اتفاق مبارکی است و باید از آن استقبال کرد. در واقع ایران در مسیر توسعه روابط با دیگر کشورها، هر جا این نگاه را در دستور کار داشته باشد که با دور شدن از روابط تاکتیکی به‌سمت تعامل راهبردی گام بردارد، اتفاق مثبتی است.» حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در گفت‌وگو با «پیام ما» می‌گوید: «پس از سفر وزیر ارتباطات ایران به روسیه شاهد سطحی از تعامل و همکاری تهران-مسکو هستیم که می‌توان آن را از جمله روابط و همکاری‌های کم‌سابقه در سطح جهانی دانست.» این چهره سیاسی میانه‌رو که این سال‌ها به‌عنوان یکی از منتقدان برخی تعاملات جمهوری اسلامی و روسیه شناخته می‌شود، همچنین گفت: «به‌هرحال روسیه یکی از کشورهای پیش‌قراول فناوری فضایی است و ایران به‌عنوان یکی از کشورهای جوان و کم‌تجربه در بحث فناوری‌های فضایی می‌تواند از توان و دانش روس‌ها به‌عنوان گامی اساسی در مسیر پیشرفت خود استفاده کند.» فلاحت‌پیشه البته تحقق این مهم را مشروط به شرطی اساسی می‌داند و می‌گوید: «این همکاری فضایی تنها در شرایطی به سود ایران خواهد بود که این همکاری با انتقال فناوری و آزادی کامل ایران در استفاده از اطلاعات و دانش فضایی همراه باشد.»
فلاحت‌پیشه همکاری تهران-مسکو در پرتاب ماهواره خیام را از جمله تعاملات قابل‌دفاع دو کشور می‌داند و معتقد است «پرتاب ماهواره خیام توسط ماهواره‌بر سایوز روسیه و انتقال دانش فضایی روس‌ها به ایران می‌تواند دستاوردهای مهمی برای ایران به‌همراه داشته باشد.» در همین حال آن‌چه درباره حوزه و حیطه فعالیت این ماهواره ایرانی اعلام شده، بخشی از مهمترین مسائل و مشکلات اساسی کشور را دربرمی‌گیرد. آن‌طور که سازمان فضایی ایران اعلام کرده، حوزه فعالیت و اهداف جمهوری اسلامی از پرتاب این ماهواره، «صرفاً صلح‌آمیز و غیرنظامی» است. بنابر اعلام سازمان فضایی ایران، تصاویر ماهواره خیام، به‌مدت ۵ سال از زمان پرتاب و برای ارتقاء توانایی مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در حوزه‌های مختلف کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها، مدیریت حوادث غیرمترقبه و … استفاده می‌شود. این در حالی است که بنابر این اطلاعیه، نیروهای دفاعی کشور نیز برای رفع نیازهای خود، مسیرهای اختصاصی و منحصر به فرد خود را به‌لحاظ فنی و راهبردی پیگیری می‌کنند.
با این حال سازمان فضایی ایران در توضیح دلایل پذیرفتن این همکاری در پرتاب ماهواره خیام، اعلام کرد: «با توجه به وزن بیش از نیم تنی ماهواره خیام و نیز درصد بسیار بالای موفقیت پرتاب‌گر سایوز، پرتاب ماهواره خیام به روسیه واگذار شد.» این در حالی است که بنابر این اطلاعیه سازمان فضایی ایران، «زیرساخت‌های لازم جهت کنترل و بهره‌برداری از این ماهواره در پایگاه‌های فضایی متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تعبیه شده و از لحظه پرتاب، داده‌های فضایی حاصل از فعالیت این ماهواره تنها در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد.» جالب آن‌که مدیرکل بهره‌برداری و عملیات فضایی سازمان فضایی ایران بعدازظهر دیروز اعلام کرد: «اولین داده‌های تله‌متری ماهواره خیام در ساعت ۱۱ و ۵۲ دقیقه امروز سه‌شنبه ۱۸ مرداد در ایستگاه ماهدشت سازمان فضایی دریافت شد.» علیرضا نعیمی با بیان این‌که امکان برقراری ارتباط با این ماهواره ۴ نوبت در هر شبانه‌روز فراهم می‌شود، گفت: «۲ بار در حوالی ساعات ۱۰ تا ۱۳ روز و ۲ نوبت هم در شبانگاه در ساعات ۲۲ تا یک بامداد ارتباط خواهیم داشت که در این ارتباطات هم می‌توانیم ارسال داده داشته باشیم و هم دریافت داده.»