مجموعه گنج علی خان
حمام، بازار، مسجد، مدرسه و ضرابخانه

مجموعه گنجعلیخان کرمان، مجموعه عام المنفعه ای است که همزمان با شکوفایی اقتصاد عصر صفوی در سالهای 1007 تا 1029 هجری قمری به سعی «گنجعلیخان» حاکم وقت کرمان ساخته شد و به همت پسرش «علیمردان خان» تکمیل گردیده است. این مجموعه هنوز هم مرکزیت خود را در هسته شهر حفظ کرده و از شاهکارهای معماری و مجموعه ای عالی از آثار باشکوه دوره صفویه محســــوب می شود. در بنای آن از وجـــود هنرمندانی چون «سلطان محمد معمار یزدی» و «علیرضا عباسی» خطاط مشهور، استفاده شده است.
این مجموعه شامل میدانی است که مرکز تجمع مردم، برگزاری مراسم جشن و عزا، ابلاغ اعلانات حکومتی، معرکه گیری مرشدان و شعبده بازان بوده است. این محوطه به ابعاد 50 × 100 متر و به مساحت 500 متر مربع می باشد که سه طرف آن بازارهای زیبای مسقف قراردارد و در طرف دیگر آن حجره های تجاری واقع شده اند. ضرابخانه در شمال، حمام در جنوب، کاروانسرا یا مدرسه و مسجد در شرق، آب انبار در غرب و دو چهارسوق زیبا در شمال غرب و جنوب غرب میدان قرار گرفته اند.
دروازه شرقی میدان گنجعلیخان به بازار بــزرگ گشوده می شود که روبروی آن حمام گنجعلیخان که به «حمام خان» معروف است، قرار دارد. این حمام که تا نیم قرن پیش دایر بوده، یکی از زیباترین و قدیمی ترین حمام های ایران است که در اوایل قرن یازدهم هجری قمری به فرمان «گنجعلیخان» ساخته شده و با نام موزه مردم شناسی، پرجاذبه ترین نقطه توریستی شهر کرمان محسوب می شود.
حمام گنجعلی خان؛ کرمان
مرمت این حمام از سال 1347 آغاز گردید و پس از تعمیرات لازم و تغییراتی که در آن داده شد به گنجینه مردم شناسی گنجعلیخان تبدیل گردید و درحال حاضر با حدود 1000 متر مربع، فضایی کم نظیر را به معرض نمایش می گذارد.
حمام گنج علی خان؛ کرمان
دراین موزه دیدنی به کمک مجسمه های مومی بسیار زیبا و اشیاء و وسایل گوناگون، آداب و سنن اصیل و گاه فراموش شده به نمایش گذاشته شده است. برای دیدار از گنجینه به یاد ماندنی مردم شناسی گنجعلیخان از نظر آنوبانینی باید از سردر زیبای آن شروع کرد. جایی که آجرهای ساده و نیلی، حاشیه ای از سنگ مرمر، نقاشیهای زیبای سردر و مقرنس بندی زیبا نمای بیرونی سردر حمام را در جلوه ای زیبا و با شکوه به نمایش می گذارد و هر رهگذری را به درون فرا می خواند. بر سردر حمام که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد.
«کسی نداده نشان در جهان چنین حمام» سال 1020 هجری قمری
سردر حمام چنان زیباست که هماهنگی کامل خود را با بازار پرشکوه و دیگر بناهای مجموعه گنجعلیخان به تمام معنا حفظ کرده. بر سقف پرشکوه سردر و در میان نقاشی های زیبای آن نام «استاد سلطان محمد معمار یزدی» که طراح و معمار همه بناهای گنجعلیخان است به چشم می خورد.
سنگ زمان؛ حمام گنجعلی خان؛ کرمان
این حمام مجموعه ای از تلفیق هنرمعماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضای مناسب است. در این حمام همه فضاها به بلوری تراش خورده می مانند و همچون جواهری نفیس جلوه می کنند. نور فضاهای حمام به طریقی استاندارد از سقف تهیه شده، به نحوی که نورگیرها معمولا در مرکـــز یا دورادور سقف ها جای گرفته اند و کاملا با هندسه سقف هماهنگی پیداکرده اند. این حمام بنایی است بدیع با کاشی کاری ها، نقاشی ها، گچ بری ها، مقرنس کاری ها، حجاری ها و کاربندی های زیبا.
حمام گنجعلیخان از چند بخش کلی: سردر ورودی، رختکن، گرمخانه، حاکم نشین و نظافت خانه تشکیل گردیده است.
چهارسوق
چهارسوق بزرگ گنجعلیخان محل تقاطع بازارهای شمالی، جنوبی و شرقی-غربی است. نمای داخلی آن پس از بازسازی سقف فرو ریخته توسط میرزا شکرا… که با نقاشیهای رنگ و روغن در دوره قاجاریه تزئین شده، پوشش و چهره مردم این دوره را به نمایش می گذارد. سقف چهارسوق، بلندترین و بزرگترین سقف بازار به شمار می آید و به سبک باشکوهی بنا شده است. چهارسوق مسگری نیز در گوشه شمال غربی میدان واقع شده، بازارهای مسگری غربی و شمال میدان را به هم پیوند می دهد.
بازار گنجعلیخان
بازارهای گنجعلیخان نشانی از میراث اقتصادی اجداد چهارصد سال قبل ما می باشد که جایگاه پیوند مشتری و مغازه دار شهری و روستایی، بالاشهری و پائین شهری و خریدار و فروشنده می باشد و از دیرباز قدرتی شکست ناپذیر، علیه سلاطین جبار بوده است. صدای پای رهگذران، گفتگوی مشتریان و فروشندگان و صدای چکش مسگران، همچون نوای دلنشین موسیقی، نوازشگر گوش هر شنونده مشتاقی است که آرزوی سفر به عصر شکوفای صفوی را دارد. زیرا هنوز هم ادویه و سوغاتی های عصر صفوی نظیر پسته، حنا، زیره، کتیرا، قاووت، قالی و… در آن یافت می شود. این بازار هم از نظر کالبد و هم از نظر کارکرد سرآمد همه بازارهای کرمان می باشد و در تلفیقی بی نظیر با سایر عناصر این مجموعه، نمونه کاملی از «معماری ارگانیک» را به نمایش می گذارد.
مدرسه
این بنا در سال 1007 هجری قمری، در شرق میدان به ابعاد 23 × 5/31 متر (با 725 متر مربع زیربنا) در دو طبقه ساخته شده. کتیبه های آن به خط استاد علیرضا عباسی، خطاط مشهور عصر صفوی نوشته شده است. کاشیکاری نمای داخلی و بیرونی مدرسه از نوع معرق و معقلی است و کاربندیهای زیبا، مقرض بندیهای منقوش، گچبریها و نقاشیهای دیدنی، مکمل تزئینات آن می باشد.
وجود حجره هایی به سبک مدارس مذهبی، سبک معماری، کتیبه سنگی وقف نامه و وجود یک قاب کاشیکاری در ضلع شرقی مدرسه که بر روی آن حدیث شریف «انامدینه العلم و علی بابها» نقش بسته است و نیز اسماء متبرکه و آیات قرآنی موجود در این بنا، حکایت از مدرسه بودن آن، در گذشته دارد.
مسجد سال 1007 هجری قمری
«مسجد یا نمازخانه گنجعلیخان» در شمال شرقی میدان و همجوار با مدرسه، قرار گرفته است. فضای داخلی این مسجد کوچک به ابعاد 25/5 × 5 متر و مساحت 5/27 متر مربع می باشد. این مسجد گنجینه ای از تزئینات معماری اسلامی دوره صفوی، نظیر گچبری، کاشیکاری، خطاطی، مقــرنس کاری، کاربندی، حجاری و نقاشیهای زیبا می باشد. کتیبه پاکار سقف به خط «شهاب الدین کرمانی»، خطاط عصر صفوی است که سوره مبارکه جمعه را با یک رنگ (خط و زمینه) نگاشته است.
ضرابخانه
این گنجینه دیدنی در شمال میدان واقع شده، بادگیر زیبای مجموعه ابراهیم خان بر بالای آن از داخل میدان، قابل دیدن است. نمای داخلی این بنا، با گنبدی بزرگ و هشت ضلعی، شامل چهار ایوان و سه اتاق در گوشه ها است. این مکان در گذشته محل ضرب سکه های رایج بوده و اکنون به گنجینه سکه تبدیل شده است. از خاکبرداری کف آن، سکه های صفوی و قدیمی به دســــت آمده که کارکرد آن را تائید می کند.
آب انبار علیمردان خان 1029 هجری قمری
آب انبار در غرب میدان واقع شده و از طریق پلکانی سنگن به پائین (پای آب) راه دارد. طول مخزن 5/19، عرض آن 10 و ارتفاع آن 9 متر می باشد و با حجم 2000 متر مکعب قادر به تامین آب مصرفی بخشی از شهر بوده مخزن از طریق آب قنات پر می شده است. سردر این بنا دارای مقرنس زیبای منقوش و کتیبه های سنگی حکاکی شده آن به خط نستعلیق می باشد.
همه این بنا ها شاهکار هایی هستند که بخشی از تاریخ این مرز و بوم را در خود جای داده اند و باید مورد توجه هر ایرانگردی قرار گیرد.