|پیام ما| تولد یوزپلنگ‌ها در سایت تکثیر توران و مرگ دو نفر از آنها بعد از دو هفته هنوز در صدر اخبار محیط زیست کشور است. تا آنجا که دیروز در آستانه روز جهانی تنوع زیستی، فراکسیون محیط زیست و کمیسیون اصل 90 مجلس، نشستی با موضوع «بررسی مرگ توله‌یوزپلنگ‌های ایران» برگزار کردند و سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست، معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست در‌این‌باره صحبت کردند. این میان اما «نگاه سطحی» به موضوع یوزپلنگ‌ها به عنوان گونه‌ای در معرض انقراض و طرح اشتباه بعضی مسائل تخصصی باعث انتقاد شده است. چنان که دو کارشناس در گفت‌وگو با «پیام ما» می‌گویند در این جلسه که به دعوت رئیس فراکسیون محیط زیست بوده، جای کارشناسان متخصص خالی بوده و در عین حال حفظ زیستگاه‌های یوز مغفول مانده است.

مرتضی اسلامی دهکردی، عضو موسسه انجمن یوزپلنگ ایرانی در این نشست، تکثیر در اسارت یوز را ضروری دانست و عنوان کرد: «زیستگاه‌های یوز یا از دست رفته، یا در حال از دست رفتن است. در حالی که در زیستگاه توران فقط 12 فرد یوزپلنگ شناسایی شده، آینده یوز نامعلوم است. در این شرایط اگرچه همچنان امن‌سازی کوریدورها و افزایش تعداد محیط‌بانان باید در اولویت باشد اما این موضوع از اهمیت تکثیر در اسارت کم نمی‌کند.»
او در دفاع از این پروژه ادامه داد: «این پروژه سه فرد یوز به جمعیت فعلی اضافه کرد. این در حالی است که 9 سال در پردیسان اتفاقی نیفتاد. آنچه در توران انجام شد، کاری جسورانه و حرفه‌ای بود. اگر این یوزها در پردیسان بودند احتمال باروری و موفقیت آنها خیلی پایین بود.» اسلامی در ادامه با اشاره به چند تجربه جهانی، گفت که با روش تکثیر در اسارت گونه‌های در معرض انقراض، امکان بازگشت به طبیعت وجود دارد.

معماریان، دامپزشک حیات وحش: علوم دامپزشکی، از جمله علومی است که در خارج از کشور رشد کرده و بالیده و ما تقریبا تمام منابع اطلاعاتی و آموزشیمان از خارج است. باید از آنها که تجربه کاری بیشتری دارند استفاده کرد. استفاده از علم خارج واجب است و اگر استفاده نکنیم موفق نمی‌شویم. نمی‌توانیم از اول چرخ را اختراع کنیم، باید به تجربیات گذشته توجه کرد

پیام محبی، دامپزشک و رئیس بیمارستان دامپزشکی ایران نیز در این نشست اشاره‌ی سازمان حفاظت محیط زیست به نبود دامپزشک حیات وحش را اشتباه دانست و گفت: «ما تخصص دامپزشکی حیات وحش نداریم بلکه تیمی متشکل از چندین تخصص یک گروه دامپزشکی حیات وحش می‌سازد. اصلا چنین تخصصی وجود ندارد.» او در ادامه اضافه کرد که ماماییِ گونه‌های چون کرگدن و گاو خیلی تفاوتی ندارد و مامایی یوزپلنگ و گربه هم فرقی ندارد. تمامی این موارد البته با انتقاداتی از سوی کارشناسنان همراه بوده است. علاوه بر این در حالی که تفاوت نگاه درباره فرمولاسیون شیر مورد نیاز توله‌یوزپلنگ‌ها و برندهای مختلف شیر در روزهای گذشته موضوع بحث میان دامپزشکان بوده، محبی اضافه کرد: «در دسترس‌ترین شیری که می‌شد به توله‌ها داد شیرخشک نوزاد انسان بود.»
از افراد متخصص در جلسه دعوت نشده بود
بعضی موارد مطرح شده در این نشست اما با انتقاداتی همراه بوده است. یکی از این منتقدان ایمان معماریان، دامپزشک حیات وحش بود که با نقد این جلسه به «پیام ما» گفت که اگر مجلس، به عنوان نمایندگان مردم، می‌خواهد بازخواستی از وضع پیش آمده داشته باشد، در ابتدا باید صلاحیت افرادی که به این جلسه دعوت کرده را به درستی و دقت بررسی می‌کرد. «بعضی از صحبت‌های مطرح شده در این جلسه مایه آبروریزی بود. اگر قرار است اشتباهات در آینده اصلاح شوند باید از افراد آگاه کمک گرفت. نه کسانی که درباره اصول اولیه ماجرا آگاهی ندارند. «کار تخصصی من دامپزشکی حیات وحش است اما در این جلسه به راحتی عنوان شد که رشته‌ای به نام دامپزشکی حیات وحش وجود ندارد. این رشته کاملا تخصصی است و اینکه در دانشکده‌های دامپزشکی ایران این رشته تدریس نمی‌شود دلیلی نیست برای اینکه بگوییم چنین رشته‌ای وجود ندارد. در دنیا رشته‌های تخصصی مانند دامپزشک دام‌های کوچک، دام‌های بزرگ‌، طیور، جراح و … وجود دارد. این نکته عجیبی است که یکی از افراد حاضر در این جلسه آن را گفت.»
نکته دیگری که معماریان بر آن تاکید کرد، استفاده از عنوان«نژاد» از سوی محبی برای یوزپلنگ بود. او می‌گوید: «نژاد صرفا برای حیوانات اهلی استفاده می‌شود. حیوانات حیات وحش گونه و زیرگونه دارند و این عجیب است که افرادی که ابتدایی‌ترین اصول را در این حوزه نمی‌دانند در چنین جلسه‌ای حاضر شده و نظر می‌دهند. این جلسه هیچ نتیجه‌ای به جز رفتن آبروی دامپزشکی ایران نداشت. در حوزه اکولوژی هم خطاهای فاحشی انجام گرفت که البته متخصصان این حوزه باید درباره‌اش صحبت کنند. اما در نهایت شاید باید گفت این جلسه نشان داد تا چه میزان وضع دامپزشکی و به شکل اختصاصی دامپزشکی حیات وحش در ایران خراب است و در نهایت از این جلسه هیچ بازخورد خوب و نتیجه خوبی هم نمی‌توان انتظار داشت.»
معماریان حرف‌هایش را اینطور ادامه می‌دهد: «نمی‌دانم کارشناسان این جلسه چطور انتخاب شدند. از بخش دولتی که از سمنان حضور داشتند اما در میان مشخص نیست که متخصصان بخش خصوصی برای حضور در این جلسه چطور انتخاب شده‌اند. این در حالی است که باید نظر افراد متخصص دانشگاهی هم شنیده می‌شد. ما افراد بسیاری در دانشگاه‌های مختلف داریم که اصلا حضور نداشتند. اینها کسانی بودند که می‌توانستند دقیق صحبت کنند، راهکار بدهند و در نهایت بازخواست کنند.»
او به بخش دیگری از صحبت‌های مطرح شده در این جلسه درباره استفاده از تجربه دامپزشکان خارجی هم اشاره می‌کند؛ پیام محبی در این بخش گفته بود که نباید از حضور خارجی‌ها استفاده کرد و آنها صرفا عاملی بردن اطلاعات داخل به خارجند. معماریان اما می‌گوید: «علوم دامپزشکی، از جمله علومی است که در خارج از کشور رشد کرده و بالیده و ما تقریبا تمام منابع اطلاعاتی و آموزشیمان از خارج است. باید از آنها که تجربه کاری بیشتری دارند استفاده کرد. استفاده از علم خارج واجب است و اگر استفاده نکنیم موفق نمی‌شویم. نمی‌توانیم از اول چرخ را اختراع کنیم، باید به تجربیات گذشته توجه کرد.»
این دامپزشک حیات وحش تاکید می‌کند که سازمان محیط زیست و مجلس، باید قبل از وقوع حادثه و بحران این پیگیری‌ها را انجام می‌دادند و حالا که هم که چنین وضعی رخ داده باید از افراد کاردرست و بلد استفاده کند.
حفاظت از یوزها به حاشیه رفته است
«شتری با بارش گم شده و ما به دنبال افسارش می‌گردیم.» این مثال را محمود قاسم پوری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره وضعیت فعلی حفاظت از یوزپلنگ می‌زند و به «پیام ما» می‌گوید: «چیزی که در‌این‌باره مغفول مانده حفظ کریدورهای حفاظت از یوز است. ما دو توله به این شکل را از دست دادیم اما بد نیست بدانیم در دو دهه گذشته بیش از صد توله متولد شده ولی درحال حاضر جمعیت ما بین 30 تا 35 یوزپلنگ است که تنها 10 درصد این جمعیت هم ماده هستند و تعدادی از استان‌های ما یوز ماده ندارد.»
او از سوی دیگر ورود مجلس به این حوزه را درست می‌داند اما اضافه می‌کند:‌ «افراد بدون بررسی و کارشناسی به این جلسه دعوت شده‌ بودند و مسائل به شکلی سطحی بررسی شد. ما بیش از هرچیز نشانه‌هایی از سهم‌خواهی را در این اتفاق می‌بینیم و در عین حال از کار مهم‌تر یعنی حفاظت زیستگاه دور شده‌ایم. این موضوع مهم است و افکار عمومی هم درگیر آن هستند اما چرا در این سال‌ها و حتی حالا از کارشناسان داخلی و خارجی که تعدادشان هم کم نیست و در گروه‌های مختلف حاضرند کمک گرفته نمی‌شود.»

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس: یوز در مناطق تپه ماهوری زندگی می‌کرد و این مناطق به دلیل پتانسیل بالایی که برای زندگی دام‌ها داشت، باعث شد تا قلمرویشان را تغییر دهند و به قلب کویر بروند و آنجا هم به دلیل نبود غذا جوندگان را شکار کنند و در بهترین حالت جبیرها نصیبشان شود. این بی‌غذایی در مواردی باعث شده یوز ماده حدود 250 کیلومتر جابجا شود. آیا در طول این فاصله امکان حفاظت وجود دارد؟ قطعا جواب خیر است

قاسم‌پوری می‌گوید باید فکری به حال حفاظت از یوز در زیستگاهش کرد. «وقتی زیستگاه در این حد در خطر است، تعداد محیط‌بانان کم است، دام‌های زیادی در منطقه می‌بینیم که به دلیل فشار معیشت در مناطق زیست یوز حضور دارند، تکرار این مشکلات سال‌هاست که زندگی این حیوان را با مشکل روبه‌رو کرده، در این شرایط خوب است که فراکسیون محیط زیست بر این مسائل هم تاکید کند و نگرانشان باشد.» او ادامه می‌دهد: «یوز در مناطق تپه ماهوری زندگی می‌کرد و این مناطق به دلیل پتانسیل بالایی که برای زندگی دام‌ها داشت، باعث شد تا یوزها قلمرویشان را تغییر دهند و به قلب کویر بروند و آنجا هم به دلیل نبود غذا جوندگان را شکار کنند و در بهترین حالت جبیرها نصیبشان شود. این بی‌غذایی در مواردی باعث شده یوز ماده حدود 250 کیلومتر جابجا شود. آیا در طول این فاصله امکان حفاظت وجود دارد؟ قطعا جواب خیر است.»
قاسم‌پوری بار دیگر تاکید می‌کند که با این شرایط شاید نتوان تا پایان این دهه روی همین تعداد هم کار کرد و این مشکلی است که باید حل شود. «نبود نگاه تخصصی و نگاهی که از سر دلسوزی نیست در این نشست حاکم بود. این در حالی است که دامپزشکان و اکولوژیست‌های بسیار توانایی در داخل و خارج کشور وجود دارند که مجلس می‌تواند با حضور آنها این راه را بهتر طی کند. شاید باید رویکرد سهم‌خواهی و مطرح شدن از بین برود و به این موارد جدی‌تری توجه شود.»