موج گرمای بی‌سابقه و زودرس کشورهای خاورمیانه را می‌سوزاندسال بدون بهار خاورمیانهتحقیقات نشان می‌دهد که حتی اگر کشورها بتوانند افزایش دمای جهان را تا ۱.۵درجه سانتی‌گراد محدود کنند موج گرما در سراسر آسیا احتمالا به مشکلی متداول تبدیل می‌شود

یاسمن طاهریان

خبرنگار جهان

1401/01/31

هنوز تابستان شروع نشده و موج گرما خاورمیانه را در بر گرفته. از همین ۲۰ روز پیش، هند، پاکستان، کشورهای آسیای مرکزی و از جمله ایران اپیزودهایی از موج گرما را تجربه کردند. شهروندان ساکن مناطق وسیعی از هند و پاکستان وقتی که دمای هوا از ۴۳ درجه سانتی‌گراد عبور کرد، زیر هر نوع سایه‌ای که پیدا می‌کردند نفس‌نفس می‌زدند. باد خشکی که از سمت کویر می‌وزید دشت‌های اطراف رودهای سند و گنگ را خشک کرده بود. دمای دهلی در یازدهم آوریل به ۴۲.۶ درجه سانتی‌گراد رسید که از میانگین دمای هوای این شهر ۷ درجه سانتی‌گراد بالاتر است. عصر آن روز وقتی مردم از خانه‌هایشان خارج شدند فقط درباره یک موضوع صحبت می‌کردند:‌ هیچکس موج گرمای به این زودی را به یاد نداشت. عده کمی به یاد داشتند که کمابیش ۴۰ روز قبل از تابستان چنین گرمایی رخ داده است.

آسیای مرکزی که از دریای خزر در غرب شروع و به چین و مغولستان در شرق آسیا می‌رسد، ایران و افغانستان را از سمت جنوب در بر می‌گیرد و شمال آن به روسیه می‌رسد. مردم این مناطق که این موقع سال به آب و هوای خنک‌تری عادت دارند شاهد رسیدن دمای هوا به ۳۰درجه سانتی‌گراد بودند.
تبخیر ابرهای باران‌زا
پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد دمای این مناطق کمی کاهش پیدا می‌کند اما درباره موج گرما در اطراف مرز هند و پاکستان هشدار می‌دهد. چندین ابر باران‌زایی که از طرف دریای خزر می‌آمدند وقتی به کوهپایه‌های هیمالیا رسیدند، تبخیر شدند.
موج گرمای کراچی که بزرگترین شهر پاکستان و دوازدهمین شهر بزرگ دنیاست، دشت‌های پاکستان را داغ کرده. ماه گذشته،‌ زمانی که موج گرمای بی‌سابقه‌ای پاکستان را فرا گرفت، خیلی‌ها ۲۰۲۲ را سال بدون بهار خطاب کردند. دمای هوا در ماه مارس در برخی از شهرهای پاکستان رکورد زد تا جایی که روز ۲۷ و ۲۸ این ماه دمای هوا به ۲۵.۵ درجه سانتی‌گراد رسید.
موج گرمای بیشتر در پاکستان
رسانه‌های محلی پاکستان گزارش داده‌اند که موج گرمای زودرس منجر به وقوع آتش‌سوزی‌های بیشتر در مزارع کشاورزی پاکستان و هند شده؛ آن هم درست زمانی که محصولات زمستانی باید کشت شوند؛ در کشوری که به شدت دچار کم‌آبی شده، مقامات پاکستانی نگران تبخیر روزافزون ذخایر آبی هستند.
اوایل امسال هیات بین دولتی تغییر اقلیم در سازمان ملل هشدار داد که تبعات تغییر اقلیم باعث می‌شود تا پاکستان احتمالا درگیر موج گرمای طولانی‌تر و شدیدتری شود حتی اگر گرمایش زمین به ۱.۵ تا ۲ درجه سانتی‌گراد محدود شود. در این شرایط چیزی که دیده نمی‌شود برنامه‌ای شفاف و واضح از طرف وزارتخانه‌های دولتی است.
قرار بود بهار باشد
کشورهای آسیای مرکزی در حالی وارد فصل بهار شدند که دمای هوا در ازبکستان به ۳۰ تا ۳۳ درجه رسید. این میزان دما نسبت به میانگین این کشور در ماه آوریل ۸ تا ۱۰ درجه بیشتر است. زمانی که دمای هوا به ۳۶.۶ درجه سانتی‌گراد رسید تمام رکوردهای دمای هوا در عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان زده شد.
موج گرما در مناطقی که به آن عادت ندارند، با شدت بیشتری رخ می‌دهد. موج گرمایی که سال ۲۰۲۱ در قزاقستان رخ داد باعث تلف شدن بیش از هزار راس دام شد. دامداران حتی برای سیر کردن دام خود غذای کافی نداشتند.
موج گرما، آشکارترین اثر تغییر اقلیم
دانشمندان موج گرما را یکی از اولین و آشکارترین اثرات تغییر اقلیم می‌دانند. وقوع موج گرمای زودرس امسال زمانی رخ می‌دهد که میانگین دمای جهانی ۱.۱۷ درجه سانتی‌گراد نسبت به دمای هوا در سال ۱۸۵۰ افزایش یافته. سال ۲۰۱۵ دولت‌های جهان معاهده پاریس را امضا کردند تا این افزایش دما را تا ۲ درجه سانتی‌گراد نگه‌دارند. اما ایجاد نشدن تحولی بزرگ در صنایع سوخت‌های فسیلی و کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای نشان می‌دهد که تا سال ۲۱۰۰ افزایش دمای جهان به ۲.۷ درجه سانتی‌گراد برسد.
اوایل اسفند سال گذشته نیز برخی از شهرهای جنوبی ایران از جمله خوزستان، اهواز، آبادان و خرمشهر گرمای زودرس را تجربه کردند. افزایش دمایی که سابقه‌دار است اما خشکسالی شرایط آن را شدیدتر کرده است.
تحقیقات نشان می‌دهد که حتی اگر کشورها بتوانند افزایش دمای جهان را تا ۱.۵درجه سانتی‌گراد محدود کنند موج گرما در سراسر آسیا احتمالا به مشکلی متداول تبدیل می‌شود.
اثر افزایش گرما بر فعالیت انسان
دمای حبابِ تر، دمایی است که ترکیب گرما و رطوبت را بیان می‌کند. دمایی که تاثیر بیشتری روی انسان دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که اگر دمای حباب تر به ۳۲ درجه سانتی‌گراد برسد بر کارایی انسان تاثیر می‌گذارد. ۳۵ درجه سانتی‌گراد نهایت دمایی است که انسان در آن دوام می‌آورد. بخش‌هایی از جنوب آسیا هم‌اکنون با این شرایط دمایی در کشمکش‌اند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که کشورهای جنوب آسیا در سنجش هواشناسی خود از این سیستم استفاده نمی‌کنند.
اهمیت هشدارهای زودهنگام
به گزارش وب‌سایت تحلیل اطلاعات Indrastra، در وبیناری که ۶ آوریل درباره مقاومت در موج گرما برگزار شد، کارشناسان بر هشدارهای زودهنگام و برنامه‌های عملیاتی موج گرما برای پیش‌گیری از وقوع فجایع انسانی تاکید کردند. تغییر اقلیم، موج گرمای زودهنگام را افزایش داده و خطراتی را برای سلامت انسان و محیط زیست به‌وجود آورده است.
گرما کشنده است اما قابل پیشگیری
گرما کشنده است. اما لزومی ندارد این فاجعه رخ دهد. با سیستم‌های هشداردهنده زودهنگام و واکنش‌های هماهنگ‌شده می‌توان از جان افراد آسیب‌پذیر مراقبت کرد. شورای دفاع از منابع ملی هند برنامه عملیاتی را در احمدآباد واقع در غرب هندوستان توسعه داده که حالا در تمام شهرهای هند و کراچی نیز اجرا می‌شود.
افزایش موج گرما در خاورمیانه باعث شده تا وقوع گرد و غبار نیز بیشتر شود. عربستان، امارات، عراق، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و ایران بیشتر از همه درگیر آب و هوای غبارآلود شده‌اند. مقامات ایران می‌گویند که باید با کمک کشورهای همسایه بتوانیم به تفاهم‌نامه‌هایی برسیم که اجرایی باشند. علی محمد طهماسبی، رئیس ستاد مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست پیش‌تر اعلام کرده بود که دیپلماسی گرد و غبار با مسائل اقتصادی و اجتماعی گره خورده و برای مهار آن کشورهای همسایه نیز باید مصمم‌تر عمل کنند.
آگاهی‌بخشی و تغییر شیوه زندگی
کیم نولتون، دانشمند و استاد دانشگاه کلمبیا می‌گوید که مقاومت در برابر تغییر اقلیم این است که از مردم بخواهید طرز تفکر خود را تغییر دهند و به گرمای شدید و دیگر چالش‌های اقلیمی به عنوان چالش‌های سلامت و قابل حل نگاه کنند. کارشناسان می‌گویند سیاست‌های قوی برای مقابله با موج گرما باید شامل هشدارهای زودهنگام، آگاهی‌بخشی، به‌کارگیری استراتژی‌هایی که موجب افزایش آگاهی می‌شوند و اقدامات هدفمند برای رسیدگی به افراد آسیب‌پذیر باشد. کارشناسان می‌گویند که تمام برنامه‌های کلان عملیاتی باید برای محله‌ها و مناطق مختلف تطبیق داده شوند. تطبیق استراتژی‌های کلی با نیازهای محله‌ها و مناطق مختلف بیشتر از هر زمان دیگری مهم و حیاتی است.