مردم، راه کوه را بسته‌اند و می‌گویند اگر کوه همیجان، «معدن آهن» برایتان دارد؛ برای ما آب‌وهوای خوش و چشمه‌های ناب دارد. می‌گویند این کوه برایشان در قلب کویر نعمت آورده و 25 حلقه قنات را پرآب نگه داشته و حالا معدن کاری در کوهی که 35 روستا در سایه‌اش زندگی می‌گذرانند یعنی مرگ روستا و روستاییانی که قرن‌هاست در دل کویر و در نزدیکی یزد زنده مانده‌اند. صاحب معدن مدتی است که دوباره تجهیزاتش را آماده کرده و راهی کوه شده و محلی‌ها می‌پرسند چرا هیچ سازمانی پاسخگوی نابودی خاک و آب و هوا نیست و به چه قیمتی قرار است معدن در منطقه‌ای با این اهمیت به بهره‌برداری برسد؟

به همیجان می‌گویند «ماسوله کویر». روستا پله پله روی کوه چیده شده و مردمانش هم سال‌هاست در همجواری آرام با کویر زندگی می‌کنند و کویر با آن طبع سختش نتوانسته آنجا را اسیر خود کند. هنوز دامنه کوه همیجان پر است از چشمه و درختان بادام و گردو. از 10 سال قبل که زمزمه‌های استخراج از معدن آهن به میان آمد، جان همیجان و 34 روستای دیگر لرزید. شروع معدن‌کاری مساوی بود با از بین رفتن کوه، منابع آب و زمین. محلی‌ها راضی نشدند تا زمین و آب و هوایشان از بین برود و مقابل ساخت معدن ایستادند. «سال‌ها ایستادگی کردیم و نگذاشتیم این معدن به بهره‌برداری برسد. حالا دوباره ماشین‌آلات آورده‌اند و می‌خواهند از کوه سنگ آهن برداشت کنند. می‌دانید این یعنی چه؟ یعنی 35 روستا زندگیشان تمام می‌‌شود. آب‌های چشمه و قنات خشک می‌شود.» این را عباس اقبال، رئیس شورای شهر بهاباد به «پیام‌ما» می‌گوید. او عصبانی و ناراحت است و می‌پرسد چطور می‌شود ییلاقی چنین زیبا در قلب کویر را با برداشت از کوه به نابودی کشاند؟ «حوزه فعالیت معدن حدود چهار هزار هکتار است و این یعنی نابودی کل منطقه. این اتفاق در حالی است که همیجان روستای مقصد گردشگری در استان یزد است اما کسی به مسئله گردشگری و کسب درآمد از آن فکر نمی‌کند. فقط می‌خواهند منابع را برداشت کنند و آب و خاک و زمین را نابود.»
او از رفت و آمدهایشان به محیط زیست، منابع طبیعی، فرمانداری، آب منطقه‌ای و سایر ادارات می‌گوید و از اینکه مسئولان این سازمان‌ها هم گفته‌اند مجوز چنین کاری صادر نکرده‌اند «اغلب آنها هم در طول سالیان گذشته مخالف این اتفاق بودند اما می‌گویند دستور از جای دیگر آمده. مدیرکل منابع طبیعی به ما گفت از آنها استعلام نگرفته‌اند و وزارت صنعت معدن مجوز داده. از سوی دیگر فرمانداری می‌گفت خبر ندارد. این وضعیت واقعا عجیب است.»
دومین قنات یزد در معرض خشکی
فاصله معدن تا روستای همیجان و باقی روستاها چند کیلومتر بیشتر نیست و فاصله‌اش تا بهاباد هم حدود 10 کیلومتر است. همین فاصله کم تا روستا، یعنی مشخص نشدن حریم کار هم از جمله مشکلاتی است که روستاییان با این معدن دارند. مشکل اصلی اما نابودی چشمه‌ها و قنات‌هاست. آنطور که علی هوشمند از اهالی روستای همیجان و یکی از نمایندگان مردمی که به بهره‌برداری معدن معترضند به «پیام‌ما» می‌گوید «قنات اصلی بهاباد در ثانیه 50 لیتر آبدهی دارد و دومین قنات یزد از نظر تعداد حلقه‌های چاه است. چاه اصلی هم از دامنه همین کوه سرچشمه می‌گیرد. کوهی که قرار است کندن سنگ آهن، باعث نابودی‌اش شوند.» هوشمند از چشمه‌های جاری از کوه همیجان هم می‌گوید و از بیش از هشت کیلومتر دره سرسبزی که نگران ویرانی‌اش است. «اگر به نقشه بارندگی در استان یزد نگاه کنید، بیشترین میزان بارندگی در همین منطقه است. 10 سال قبل که شرکت آریان جنوب ایرانیان آمد به این منطقه و مجوز گرفت، ما می‌دانستیم اینجا را نابود می‌کنند و برای همین هم تاکنون ایستادگی کردیم و پس از این هم خواهیم ایستاد.»
او می‌گوید فشارها و تلاش‌های صاحب معدن در سال‌های گذشته بی‌نتیجه بوده و برای همین هم امسال با تهدید و تطمیع وارد شده و سعی کرده با خرج پول زیاد، زمین‌های بسیاری را بخرد اما پس از مدتی مردم متوجه این امر شدند و زمین‌هایشان را نفروختند «پیگیری ما از سازمان‌های مختلف نشان می‌دهد اغلب آنها مخالفند و می‌گویند معدن کار، موافقت‌های اصولی خود را از تهران گرفته. البته ما شنیدیم که سال گذشته شورای تامین استان هم موافق بازگشایی این معدن بوده و به نوعی چراغ سبز نشان داده است.»
تلاش‌هایی از مرکز برای بازگشایی معدن
سال 1393، آب منطقه‌ای مخالفت خودش را با بازگشایی این معدن اعلام کرد. همان زمان نامه‌ای از سوی آب منطقه‌ای منتشر شد که می‌گفت «اکتشاف شرکت آریان جنوب ایرانیان بدون استعلام از آب منطقه‌ای صادر شده است.» در ادامه آب منطقه‌ای کارشناسی به منطقه می‌فرستد و اعلام می‌شود راه‌اندازی این معدن حدود 10 چشمه رها شده از کوه همیجان و حدود 25 حلقه قنات را نابود می‌کند. قنات ده‌درویش، صادق آباد، جنگل، عباس‌آباد، ده قله، درخت کوه، زراشک و …. از جمله این موارد بودند.
بهمن‌ماه سال گذشته هم جواد منصوری، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان یزد درباره بهره‌برداری این معدن گفت «محدوده اکتشاف معدن وسعت زیادی داشته و شرکت آب منطقه‌ای در سال 93 با توجه به قرارگیری 35 چشمه و قنات در آن محدوده و جهت رعایت حریم کیفی و کمی این منابع آبی اکتشاف معدن همیجان را مردود دانسته است، این معدن در سه محدوده مطالعاتی دشت ممنوعه بهاباد، دشت ممنوعه بافق و دشت ممنوعه شیطور قرار گرفته و آب منطقه‌ای قبلا طی مکاتبات اداری نظر و مخالفت خود را نسبت به فعالیت این معدن اعلام کرده است.»
او در ادامه تاکید کرده بود که از آنجا که چشمه‌ها و قنوات متعددی داخل محدوده اکتشاف معدن وجود دارد باید حریم کیفی و کمی این منابع آبی رعایت شود و با توجه به اینکه برداشت سنگ آهن قرار است از این معدن اتفاق بیفتد جدا از بحث کمیت، بحث کیفیت منابع آبی نیز اهمیت خاصی دارد و برداشت از این معدن ممکن است بر کیفیت منابع آبی تاثیرگذار باشد. «اخیرا جلسه‌ای برگزار شده و مقرر شده مشاوری ذیصلاح با تایید شرکت آب منطقه‌ای در این زمینه تعیین شود و به صورت دقیق و کارشناسی به بررسی تاثیر اکتشاف و فعالیت معدن سنگ آهن در این روستا بپردازند.»
حالا در جدیدترین خبر گویا این مشاور تعیین شده و آنطور که محمدجواد جوادیان‌زاده، مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد به «پیام‌ما» می‌گوید برای قضاوت زود است «مشاوری ذی‌صلاح و تحت نظر فرمانداری بهاباد تعیین شده و و ما در آب منطقه‌ای کارفرمای مستقیم نیستیم. در نتیجه هنوز منتظریم تا نتیجه مطالعاتشان را بیاورند و بعد تصمیم‌گیری کنیم. الان برای تصمیم‌گیری زود است و باید نتیجه مطالعات را دید.» او در پاسخ به این پرسش که آب منطقه‌ای در سال 93 مخالفت خود را اعلام کرده و راه‌اندازی معدن را مساوی با ویرانی قنات‌ها و چشمه‌ها دانسته هم می‌گوید «در حال حاضر منطقه پهنه‌بندی شده و باید مشخص شود چطور می‌شود با حداقل خسارت به منطقه این معدن را راه‌اندازی کرد؟»
پاسخ فعلی آب منطقه‌ای یزد نشان از تلاش برای راه‌اندازی این معدن دارد. این در حالی است که این کوه در مناطق زیرمجموعه سازمان حفاظت از محیط زیست هم نیست و نیره پورملائی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان یزد هم به ما می‌گوید «نقص قانون وجود دارد و برای مواردی از این دست از ما استعلام نمی‌گیرند. این منطقه زیر نظر منابع طبیعی است و اگر مجوزی صادر شده آنها باید پاسخ بدهند.»
مسئولان منابع طبیعی هم پاسخ را به روز بعد موکول می‌کنند و محمدرضا آخوندی، مدیر کل اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان یزد می‌گوید از این موضوع بی‌اطلاع است و باید پس از اطلاع دقیق به او مراجعه کنیم. در این میان اما مهناز ایمانی، رئیس منابع طبیعی بهاباد هم همان ابتدای صحبت می‌گوید از سمتش استعفا داده و نمی‌خواهد صحبت کند اما درنهایت می‌گوید «شهرستان در واگذاری معدن هیچگونه دخالتی نداشته و این امر در سطوح بالا تعیین شده است.» برای محلی‌ها اما مهم نیست مجوزها از کجا آمده. آنها زمین، آب و هوایشان را می‌خواهند. چشمه‌ها و قنات‌هایی را می‌خواهند که چندین و چند سال است که در دل کویر، سبزی و زندگی آورده و حالا قرار است جان آن چشمه‌ها و قنات‌ها برای برداشت از کوه تمام شود.