آلودگی یا کاهش توان خرید؟ کدامیک از این موارد باعث کاهش میزان فروش میوه در بازار شده است؟ چند روز پیش مصطفی دارایی‌نژاد؛ رئیس اتحادیه بارفروشان با اعلام اینکه وضعیت بازار میوه خوب نیست گفت تمایل مردم به خرید میوه پایین آمده است. هر چند این اتفاق به گفته او در پی مرجوع شدن چندین محموله صادراتی محصولات کشاورزی شدت گرفته است، اما در دو سال اخیر، سبد معیشتی خانوارهای ایرانی هر روز کوچک‌تر و محدودتر می‌شود. گوشت، لبنیات و حالا هم میوه و سبزیجات از سبد خانواده‌ها حذف شده است. آیا می‌توان این امر را ناشی از نگرانی خانواده‌ها از سلامت محصولات کشاورزی دانست، یا باید رد این کاهش تمایل به خرید میوه را در جای دیگری جست و جو کرد. موضوع سلامت محصولات کشاورزی هر چند در پی مرجوع شدن این محصولات در ماه‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، اما موضوع جدیدی نیست. بسیاری از کارشناسان سال‌هاست در مورد مصرف بی‌رویه سموم در تولیدات کشاورزی هشدار می‌دهند، اما گوش شنوایی نیست.

پرونده مرجوع شدن محصولات کشاورزی صادراتی ایران هنوز باز است. هنوز مردم به سلامت میوه‌هایی که هر روز بیش از قبل بر قیمت آنها اضافه می‌شود، اطمینان ندارند. بعد از مرجوع شدن فلفل‌های دلمه‌ای از روسیه، ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که به این نگرانی دامن زد. هر چند مسئولان ذی‌ربط در خصوص این اتفاقات ابتدا راه همیشگی انکار را در پیش گرفتند و هنوز هم توضیح شفافی در این خصوص به افکار عمومی ارائه نشده است، اما مردم در کنار کاهش توان خرید خود، حالا نگران سلامت محصولی شده‌اند که در بعضی مناطق به سختی قادر به تامین و خرید آن هستند. چندی پیش رئیس اتحادیه بارفروشان اعلام کرد: «خبرهای مربوط به بازگشت محصولات کشاورزی ایران، تمایل مردم را برای خرید میوه کاهش داده است» البته مصطفی دارایی‌نژاد در تکمیل اظهارات خود به عامل دیگر کاهش تمایل خرید میوه هم اشاره کرد و گفت: « قدرت خرید مردم کاهش یافته است و تمایلی به خرید میوه ندارند. از طرفی خبرهایی که چند وقت اخیر در خصوص برگشت محصولات کشاورزی ایران منتشر شده نیز از این تمایل کاسته است» او به ایسنا می‌گوید: «ورودی روزانه بار به میدان مرکزی میوه و تره‌بار در روزهای اخیر به ۸۵۰۰ تن کاهش پیدا کرده و از این میزان هم یک سوم در بازار باقی می‌ماند. اینکه میوه در میدان مرکزی خریداری نمی‌شود، به این معناست که مردم در سطح شهر از مغازه‌ها میوه نمی‌خرند» او معتقد است اگر شرایط به همین منوال پیش برود، میوه‌ها روی دست کشاورزان می‌ماند و آنها بیش از گذشته متضرر می‌شوند.
هر چند بهرام دارایی رئیس سازمان غذا و دارو، در اظهارات خود تلاش کرده تا خیال مصرف‌کنندگان را از سلامت محصولات موجود در بازار آسوده کند و با بیان اینکه: «از نظر سلامت این محصولات در کشور جای هیچ نگرانی وجود ندارد» اعلام کرده است: «ما محصولات کشاورزی صادراتی را پایش می‌کنیم و این نظارت اتفاق می‌افتد. به صادرکنندگان و کشاورزان هم اعلام کردیم که هرکس بخواهد صادرات محصولات کشاورزی را انجام دهد، مراکز و آزمایشگاه‌هایی را چه در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی وچه آزمایشگاه‌های همکار معرفی کردیم که این مراکز به صادرکنندگان برای صادرات‌ محصولات‌شان به مقاصد مختلف، کمک می‌کنند. به طوری که نمونه‌برداری و صدور گواهی سلامت انجام می‌شود و می‌توانند صادرات‌شان را انجام دهند» اما شواهد بسیاری از مصرف بی‌رویه سموم کشاورزی وجود دارد که امروز در بسیاری کشورهای دنیا به عنوان اقدامی غیراصولی در بخش کشاورزی قلمداد می‌شود. همان موضوعی که کشورهایی که محصولات ایران را مرجوع کردند به آن اشاره داشتند. کارشناسان داخلی نیز سالهاست در مورد مصرف برخی از این سموم هشدار می‌دهند. او درباره نگرانی از سلامت محصولات کشاورزی تولید داخلی، معتقد است: «محصولات کشاورزی در کشور ‌مورد پایش قرار می‌گیرند. باید توجه کرد که هر کشوری استاندارد خاص خودش را در محصولات کشاورزی دارد و این به آن معنا نیست که مثلا کشور روسیه استاندارد بالاتری از کشور ما دارد. بلکه ما تفاوت‌هایی از نظر مصرف فرآورده‌ها و سبد غذایی و باقی‌مانده سموم و… داریم. از نظر استانداردها کشور ما با کشورهای اروپایی، کشورهای اروپایی با کشورهای شرق آسیا و… تفاوت‌هایی دارند. در مجموع باید توجه کرد که از نظر سلامت این محصولات در کشور جای هیچ نگرانی وجود ندارد» سخنان دارایی در حالی از تفاوت پروتکل‌ها و اصول استفاده از سموم در کشورها خبر می‌دهد که برخی قوانین و اصول بین‌المللی در این زمینه وجود دارد که بسیاری کشورها از آن تبعیت می‌کنند. موضوعی که ایران چندان به آن توجه ندارد.
این بی‌توجهی‌ها در دنیای قانون و با تکیه بر دانش حقوق قابل پیگیری و بررسی است، اما این موضوع هم چندان در کشور مورد توجه نیست. چندی پیش علی نجفی‌توانا؛ حقوقدان به خبرگزاری ایسنا گفته بود می‌توان موضوع شبهات مربوط به آلودگی محصولات کشاورزی را از منظر حقوقی نیز بررسی و پیگیری کرد. او در مورد تخلفاتی که منجر به بروز این مسئله می‌شود، گفته است: «این‌ تخلف چند حالت دارد. یک تخلف اداری است و مربوط به وزارت‌خانه‌های کشاورزی و صمت و سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌شود یک نوع هم تخلف صنفی است که مربوط به فروش و عرضه کالا است که تعزیرات و نهادهای شبه قضایی باید ورود کنند و بحث دیگر تخلفی است که اگر محصول مسموم به خورد مردم بدهند و باعث بیماری مردم شود از باب «جنایت شبه عمد» قابل تعقیب است اما ما تاکنون چنین برخوردهایی در کشور کمتر دیده‌ایم» نجفی توانا معتقد است: « اگر نظارت به درستی انجام در صورت ادامه و اثبات تخلف باید شکایت به قوه قضائیه یا نهادهای شبه قضایی انجام می‌شد تا این نهادها مداخله و با برخورد با چنین تولیدکنندگانی از ادامه وضع جلوگیری می‌کردند. بنابراین قوه قضائیه هرچند تحت حقوق عامه می‌تواند دخالت کند اما در بحث صادرات این محصولات کشاورزی به خارج از کشور نمی‌تواند دخالت کند مگر این‌که نهادهای نظارتی اعلام تخلف جزایی کنند»
تورم و گرانی افسارگسیخته در دو سال اخیر وضعیت تغذیه در کشور را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. نرخ کالاهای اساسی هر روز در حال افزایش است. تابستان امسال بود که دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی از کاهش 30 تا 35 درصدی خرید مواد غذایی نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر داد. لبنیات از سفره بسیاری از ایرانیان حذف شده است و این موضوع از منظر کارشناسان تغذیه در بلند مدت می‌تواند بر افزایش احتمال ابتلا به انواع بیماری‌ها از جمله پوکی استخوان و همچنین کاهش بهره هوشی در کودکان اثر داشته باشد. با این همه حالا نه تنها توان خرید کالاهای اساسی و گرانی و تورم، که سلامت این محصولات که در دسترس است، مردم را نگران کرده است. مسئولان مربوطه هم در حالی از سلامت محصولات و پایش آنها می‌گویند که آمارهای مربوط به واردات انواع سموم و همچنین نبود نظارت بر چگونگی تولید محصولات گلخانه‌ای نگرانی در خصوص سلامت این محصولات را تشدید می‌کند. در این میان تولید‌کنندگانی که نه آگاهی کافی در مورد تبعات مصرف این سموم دارند و نه آموزش لازم در مورد چگونگی استفاده از سموم کشاورزی به آنها ارائه می‌شود، با ضرر و زیان‌های قابل توجه روبه‌رو هستند. نهاد متولی در این زمینه وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت هستند. نهادهایی که گزارشی از عملکرد خود در خصوص نظارت بر تولیدات کشاورزی ارائه نمی‌کنند، و تنها به ذکر کلیاتی در این خصوص بسنده می‌کنند.
مهران خاکی دکترای زراعت و اصلاح نباتات و بسیاری دیگر از کارشناسان این حوزه معتقدند: «در کشور نسبت به استفاده از سموم کشاورزی و ورود آن به آب و خاک بی‌توجه هستند، اگر جلوی مصرف بیش از حد سموم گرفته نشود در آینده نزدیک با چالش شدیدی روبه‌رو خواهیم شد که غیرقابل جبران خواهد بود. استفاده از سموم علاوه بر اینکه مشکلاتی را برای سلامتی افراد جامعه ایجاد می‌کند خسارت جبران‌ناپذیری را بر محیط‌زیست و اکوسیستم وارد می‌کند. تعیین میزان مصرف سموم، ارائه راهکار و چگونگی استفاده از آن‌ها در همه موارد ضروری است. مصرف کردن زیاد سموم در کشاورزی باعث باقی ماندن سموم در محصول می‌شود و ۱۰۰ درصد سلامت مصرف‌کننده را به مخاطره می‌اندازد، پایداری بیشتر و پایین بودن سرعت تجزیه سموم باعث می‌شود که سموم وارد زنجیره غذایی و بدن انسان شود، در واقع در برخی از حالت‌ها باعث بیماری ژنتیکی، ناباروری و حتی سرطان می‌شود.» چندی پیش نیز عباس صمدی، کارشناس ارشد گیاه پزشکی و کارشناس سموم کشاورزی به «پیام ما» گفته بود: «در کشورهای پیشرفته سم را به طور مستقیم در اختیار کشاورز قرار نمی‌دهند. شرکت‌های تخصصی در نزدیکی مزارع فعالیت دارند. اگر کسی بخواهد برای محصول خود از سم استفاده کند، باید این کار را از طریق این شرکت‌های تخصصی و با تایید اداره حفظ نباتات و شوراهایی که درباره سلامت مردم و محیط زیست سیاست‌گذاری می‌کند، انجام دهد» اما در ایران هنوز در حوزه واردات سموم کشاورزی و همچنین استفاده آن در تولید محصولات نظارت کافی از سوی متولیان امر وجود ندارد.