سایت خبری پیام ما آنلاین | تجربه تلخ عربستان پیش روی ایران

مروری بر پیامدهای استفاده از آب ژرف

تجربه تلخ عربستان پیش روی ایران





تجربه تلخ عربستان پیش روی ایران

۱۰ مهر ۱۴۰۰، ۰:۰۰

|پیام ما| کمبود منابع آب در استان سیستان‌و‌بلوچستان موجب شد تا از چند سال قبل از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری طرح تحقیقاتی آب‌های ژرف در این استان اجرا شود. طرحی که از ابتدا مورد انتقاد شمار زیادی از کارشناسان بود اما وزارت نیرو به دلیل ماهیت تحقیقاتی با آن موافقت کرد. در تازه‌ترین اتفاق وزیر نیروی دولت سیزدهم در جریان سفرش به سیستان‌و‌بلوچستان از چاه‌های آب ژرف به عنوان یکی از منابع رفع کم آبی سخن گفت. این سخنان که از سوی رئیس جمهوری هم تکرار شده، با انتقادهای صریح کارشناسان منابع آب روبه‌رو شده است. وزارت نیرو تاکنون نسبت به این انتقادها واکنش رسمی نشان نداده است. اما روزنامه «پیام ما» به عنوان رسانه‌ای که خود را به موازین توسعه پایدار متعهد می‌داند؛ دیدگاه‌های کارشناسان (اعم از موافق و مخالف) را در زمینه استفاده از آب های ژرف منتشر می کند تا باب گفت‌وگو درباره این طرح حساس بسته نشود. اکنون یکی از این مقالات که به تجربه عربستان در زمینه استفاده از آب ژرف نگاهی انداخته پیش روی مخاطبان است.

کشور عربستان فاقد هر گونه منبع قابل اتکای جریان آب سطحی برای تامین نیازهای مصرفی خود در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی است. این کشور به صورت ناگزیر همواره در تامین نیاز شرب و صنعت خود متکی صد درصد به منابع آب زیرزمینی تجدیدپذیر بوده است.
عربستان در دهه 1970 بخشی از نیاز گندم خود را وارد و بقیه را در داخل کشور تولید ‌کرده است، اما حکومت عربستان در دهه هشتاد میلادی برنامه ای را دنبال کرد که هدف آن، قطع نیاز به واردات مواد غذایی بوده است. در آن زمان با توسعه تکنولوژی‌های برداشت از منابع آب زیرزمینی در سطح جهان و همسو با آن سیاست‌های توسعه گرایی کشور عربستان، این کشور برنامه‌ای را با هدف خودکفایی در تولید غلات با استفاده از منابع آب زیرزمینی استراتژیک ژرفی کشور طرح‌ریزی کرد.
بر اثر اجرای این برنامه، توسعه‌ی کشاورزی تا آن حد پیش رفت که این کشور از سال 1984، به صادرکننده‌ی گندم تبدیل شد. روند تغییرات تولید و واردات گندم از سال 1960 تا 2016 در شکل شماره 1 نشان داده شده است. بیشترین میزان تولید گندم در عربستان مربوط به سال 1991 با حجم حدود 4 میلیون تن بوده است. جمعیت کشور عربستان در سال 1991 برابر با 16.7 میلیون نفر بوده و بر اساس گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد، نیاز گندم آن برابر با 1.1 میلیون تن بوده است.
همان‌طور که اشاره شد افزایش تولید گندم در عربستان با استفاده از منابع آب تجدیدناپذیر خود تا اعماق دوکیلومتری زمین صورت گرفته است. مصرف منابع آب تجدیدناپذیر (ژرف) در عربستان تا آنجا ادامه پیدا کرد که منجر به افت شدید سطح آب زیرزمینی و از دست رفتن منابع آب تجدیدناپذیر شد. وقوع نشست های بزرگ در سطح زمین نیز از نتایج استفاده بی‌رویه منابع آب آن کشور بوده است.
بر اساس گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد، میزان تقاضای آب و حجم آب در دسترس در کشور عربستان سعودی از سال 1980 تا 2000 میلادی در جدول زیر نشان داده شده است. در تمام سال‌های اشاره شده در جدول زیر، میزان تقاضای کشاورزی، صنعتی و شهری به میزانی بوده که تمام منابع آب در دسترس مصرف شده است.
منابع آب در دسترس عربستان عبارتند از:
1. آب تجدید پذیر (میزان آب سطحی و زیرزمینی که سالانه و توسط بارش باران، تجدید می شود)
2. آب تجدیدناپذیر (آن بخش از منابع آب زیرزمینی که زمان مورد نیاز برای تجدید دوباره آن بسیار طولانی بوده و نسبت به عمر انسان، تجدیدناپذیر به حساب می‌آید)
3. شیرین‌سازی آب شور
4. پساب تصفیه شده (بازچرخانی آب)
افزایش تقاضای آب در عربستان، بیشتر تحت تاثیر افزایش تقاضای کشاورزی بوده است. افزایش منابع آب در دسترس نیز غالباً از طریق افزایش استفاده از منابع آب تجدیدناپذیر به دست آمده است.
با توجه به وقوع مشکلات وخیم زیست محیطی (از جمله نشست‌ها و ایجاد فروچاله‌های عمیق در سطح اراضی)، مسئولان عربستان در ژانویه سال 2008 میلادی اعلام کردند که ظرف چند سال آینده، به طور کلی تولید کشاورزی را رها می‌کنند و کاملا به واردات گندم تکیه می‌کنند.
در نتیجه، میزان تولید گندم از سال 2008 میلادی تا 2013 به حدود 20 درصد (800 هزار تن) کاهش یافت در حالی که نیاز گندم مردم عربستان در همان سال برابر با 3.2 میلیون تن بوده است.
در نهایت، از سال 2016 میلادی با توجه به اتمام این آبهای فسیلی هیچ تولید کشاورزی نداشته و به وارد کننده‌ صرف گندم تبدیل شدند. اتخاذ تصمیم نادرست توسط مسئولان آن کشور منجر به تضعیف موقعیت آن کشور شده تا آنجا که باید هیدروکربن را فروخته تا کربوهیدرات خریداری کنند.
تجربه کشور عربستان را می‌توان چراغ راهنمای مسیر حرکت در تکیه بیش از ظرفیت به منابع آب غیرتجدیدپذیر و ژرف فلات ایران قرار داد.
تجربه تلخ کشور عربستان تأکید دوباره‌ای است بر اینکه لازمه مدیریت بحران آب در ایران پرهیز از هر گونه اقدام غیرعلمی و شتاب‌زده در ارائه راهکارهای حل چالش‌های بخش آب کشور است.
بالاخص منطقه مرکزی ایران که دچار چالش اساسی در موضوع آب ناشی از اتخاذ سیاست‌های توسعه‌گرایانه گذشته شده و به حساس‌ترین شرایط خود در واکنش به اتخاذ هرگونه تصمیم‌گیری دیگری در رابطه با آن رسیده است. کشور ما در این برهه زمانی دیگر کشش مواجه با پیامدهای ناشی از این‌گونه تصمیمات را ندارد.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نکیسا خدیشی

سلام و عرض ادب بله حتما

amin panahi

سلام چگونه میتوانم با آقای علی حاجی مرادی، نویسنده مقاله تجربه تلخ عربستان در موضوع آب ژرف در تماس باشم؟ با تشکر پناهی 09123337415

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *