دستور احیای عمارت مستوفی‌الممالک 2 سال و 9 ماه پیش صادر شد. وزیر ارتباطات وعده داد که خانه که نخستین کابینه مشروطیت در آن تشکیل شد، مرمت و احیا می‌شود. اما امروز درست دو سال و 9 و ماه و سه روز از این وعده گذشته و حالا تصاویر تازه این خانه نشان می‌دهد عمارت مستوفی‌الممالک که از املاک وزارتخانه است، جولانگاه مرغ و خروس‌ها شده و هنوز حتی یک قدم برای نجات این بنای مهم تهران قدیم برداشته نشده است.عمارت مستوفی‌الممالک مثل کلاه‌فرنگی بی‌سیم خوش‌شانس نبود که به چشم بیاید و دفتر وزیر جوان شود. این بنای واقع شده در محله گلوبندک فقط برای مدت کوتاهی بهانه وعده‌های بی‌سرانجام شد و بعد از آن دیگر در تیتر رسانه‌ها جایی نداشت. سال‌ها پس از هشدار درباره وضعیت این خانه، 19 تیر 97، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، در واکنش به حرف‌های یک خبرنگار میراث‌فرهنگی، در صفحه شخصی اینستاگرامش نوشت: «طرح احیای خانه تاریخی مستوفی‌الممالک کلید خورد و قرار است به یک مرکز فرهنگی تبدیل شود.» همان وقت رسانه‌ها این رویکرد را تشویق کردند و بعضی از قدم مبارک وزیر نوشتند و از خوشبختی عمارت گفتند.
عمارت مستوفی در یک بلوک شهری قرار گرفته که درون آن آثار تاریخی ـ فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری مهمی مانند «بقعه امام‌زاده سیدناصرالدین(ع)»، «بازارچه قوام‌الدوله»، «کلیسای سورپ گئورگ»، «گذر قلی»، «خانه پدری جلال آل‌احمد»، «مسجد حاج رجبعلی»، «مسجد و مدرسه و آب‌انبار معیر» و «سرای میزانی» قرار دارد؛ خیابانی که از شمال به خیابان پانزده خرداد غربی، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان خیام و از غرب به خیابان وحدت اسلامی محدود می‌شود. خانه کنونی «مستوفی‌الممالک» در دوره قاجار در ۱۲۷۳ خورشیدی توسط میرزا حسن مستوفی در جبهه جنوبی چال‌حصار و در پهنه میانی محله سنگلج ساخته شد. اسناد می‌گویند این باغ مساحت به مراتب بیشتری داشته است اما پس از فوت میرزا حسن، بخش‌هایی از آن تفکیک و فروخته شد و فقط عمارت اصلی در یک زمین ۱۶۰۰ متری باقی ماند.
اما حالا تصاویری که به میراث‌خبر رسیده گواه آن است که عمارت مستوفی‌الممالک نه تنها نشانی از مرمت و ساماندهی ندارد بلکه جولانگاه مرغ و خروس‌ها شده است. به نظر می‌رسد جنجال رسانه‌ای دست‌اندرکاران وزارت ارتباطات به آخر رسیده و هنوز قدمی برای نجات عمارت پروانه‌ای برداشته نشده است، نه از مناقصه خبری است و نه از تامل و تعقل برای تغییر کاربری.
وعده‌های فراموش‌شده
عمارت مستوفی‌الممالک یا پروانه‌ای بارها لوکیشن فیلم بود اما تا قبل از وعده‌های وزیر حتی مالک به سختی اجازه‌ی ورود به این خانه‌ی تاریخی را به متولیان میراث‌فرهنگی می‌داد. جهرمی آن زمان نوشته بود: «هویت تاریخی را پاس بداریم. میرزا حسن مستوفی‌الممالک، از مشاهیر معاصر ایران است. او در چند کابینه دوره قاجار رئیس‌الوزرا یا وزیر بوده و به عنوان نخستین وزیر پست و تلگراف و تلفن شهرت دارد. خانه ارزشمند این شخصیت تاریخی در قلب بافت تاریخی تهران از حدود دو دهه پیش در اختیار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار داشت اما اقدامی برای مرمت و احیای آن نشد. از این هفته و با اهتمام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارتخانه، طرح احیای این خانه تاریخی کلید خورد. این خانه با ارزش‌های معماری خویش گویای بخشی از هویت پایتخت است و می‌تواند به مرکزی فرهنگی متناسب با اهداف وزارت‌خانه تبدیل شود. برای بازسازی و ترمیم و تعریف کاربری جدید خانه مستوفی‌الممالک به عنوان یکی از ارزش‌های تاریخی مصمم هستیم. از خبرنگارانی که پیگیر احیا این اثر تاریخی بودند، تشکر می‌کنم.»
همان وقت علی محمد سعادتی که آن زمان مدیر بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران بود از «تدبیر و اندیشه والای وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و مدیران فرهنگ دوست ایشان» یاد کرد و نوشت: «به‌عنوان یک شهروند و عاشق هویت تهران جسارت ایشان را می‌ستایم و در این مسیر از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کنیم.»
از این وعده‌های بی‌سرانجام چه سود؟ حالا عمارت پروانه‌ای همچنان مورد بازدید مراجعه‌کنندگان بسیاری است که یا خودشان به تنهایی راهی سنگلج می‌شوند یا همراه تورهای گردشگری سر از این خانه درمی‌آورند البته با اتکا به شانس و اقبال، چون به صورت رسمی نه طرح مرمت و احیا اجرا شد و نه نظارتی بر برخورد بازدیدکنندگان با عمارت.
گرچه گفته می‌شود، حتی یکی از بازدیدکنندگان هنگام عکس گرفتن چنان از در قدیمی آویزان شده که برای لولاهای آن مشکل پیش آمده است. با این حال برخورد همه با آثار تاریخی این‌گونه نیست. عمارت پروانه‌ای برای مردم مرور تاریخ سال‌های درازی است که از زمان مستوفی‌الممالک، وزیر قاجاری و پهلوی و نماینده مجلس شروع می‌شود و نشان از معماری ایرانی–اروپایی و دوران گذار دارد. بنایی که نامش را از پروانه‌های کار شده روی سقفش گرفته و به آن شهرت پیدا کرده است.
ما پیگیری کردیم
علی بختیار، نماینده سابق مجلس که پیگیر وضعیت این عمارت است به میراث‌خبر گفته: «از زمانی که نماینده مجلس بودم تا امروز وضعیت این خانه را پیگیری کردم اما متاسفانه شرایط حفظ آن مهیا نشده است با این حال دوباره با مسئولان وزارتخانه ارتباطات تماس می‌گیریم تا شاید روزنه‌ای برای نجات به وجود آید.» او هم اعتقاد دارد: «این بنا در تاریخ ایران بسیار ارزشمند است. عمارتی ثبت ملی که می‌تواند تبدیل به موزه شود و برای مردم ایران مجموعه‌ای فرهنگی پویا باشد.» تلاش‌ها اما همچنان بدون نتیجه مانده است و وزیر جوان همچنان پاسخی به معترضان نمی‌دهد.
محمد سعادتی شهردار منطقه ۱۲ هم می‌گوید: «تاکنون تماسی برای ساماندهی یا تغییرکاربری خانه مستوفی‌الممالک از سوی وزارت ارتباطات با ما گرفته نشده است بنابراین هیچ کاری هم انجام نشده.» این در حالی است که پیش‌تر جمال هادیان مسئول روابط‌عمومی وزارت ارتباطات گفته بود که ما با شهرداری در حال مذاکره هستیم و مسائل خانه را پیگیری می‌کنیم.
گفتن از شمایل عمارت پروانه‌ای
عمارت مستوفی‌الممالک، نمونه برجسته‌ای از بناهای بازمانده متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار است که در سال ۱۳۱۱ ه.‌ق، با سبک و سیاق خاص معماری آن دوره که ویژگی آن استفاده از عناصر و بن‌مایه‌های اروپایی است، ساخته شد. معماری این عمارت که در منطقه ۱۲ تهران، ناحیه ۳ (محله سنگلج)، چهارراه گلوبندک، کوچه شهید سعید بادامچی، کوچه چال‌ حصار، بن‌بست مستوفی قرار گرفته، به شکل فرانسوی است. نمای شرقی‌اش دو پنجره بزرگ در طبقه اول، در چوبی دو لنگه (ورودی اصلی بنا) و سه پنجره مربع‌شکل کوچک برای نورگیر زیرزمین دارد و نمای شمالی آن چهار ستون مدور در طبقه اول، شش پنجره بزرگ و دری در میانه و چهار پنجره کوچک مربع‌شکل برای نورگیر و زیرزمین و یک در فلزی در وسط، برای ورود به زیرزمین و حوض‌خانه در خود جای داده است.
نمای جنوبی این عمارت در حدود سه ‌متر پایین‌تر از سطح کوچه است. در قسمت بالا یا طبقه اول، نما با ده ستون کامل مدور و دو نیم‌ستون چسبیده به بدنه بنا در دو گوشه آذین شده است و در قسمت پایین یا نمای زیرزمین ۱۲ ستون سنگی قرار گرفته که ۸ تای آن به‌صورت جفت‌جفت (چهار جفت) است. علاوه بر این‌ها هفت پنجره بزرگ در بالا و هفت پنجره مربعی کوچک برای نورگیر زیرزمین در پایین نما قرار گرفته است. سقف بنا هم شیروانی و دارای یک خرپشته و دودکش آجری است. تزیینات عمارت مستوفی‌الممالک بیشتر به‌صورت گچ‌بری و دارای نقوش حیوانات افسانه‌ای با سر انسان و بدن شیر، انسان بال‌دار یا فرشته، گل و گیاه به شکل پیچک یا طرح اسلیمی‌ دسته‌گل، گل و گلدان، سبد میوه‌ و پرندگان شکار شده و آویخته مثل قرقاول و اردک است. با این همه زیبایی، این بنا رها شده است. هرچند این خانه قاجاری در سال 1356 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده اما درهای این خانه تاریخی که در تملک اداره پست قرار دارد، کماکان به روی مردم بسته است.
قول‌وقرارها
بنای پروانه‌ای در فهرست آثار ملی ثبت است اما تا امروز نشانی از پیگیری کارشناسان درباره این عمارت نیست. عمارتی که پس از انقلاب و در زمان محمد غرضی از نوادگان مستوفی الممالک خریداری شد و به مالکیت شرکت پست درآمد، بعدها بارها و بارها لوکیشن فیلم‌های متعددی چون سلطان صاحبقران، عروسی خوبان، دلشدگان، خوب بد جلف و شهرزاد هم شد. حالا تاریخ در سنگلج جولانگاه مرغ‌وخروس‌ها شده و سازمان‌های مربوط هیچ نظارتی بر آن ندارند. روزهای آخر کار وزیر ارتباطات بسیار سریع‌ می‌گذرد و پیگیری‌ها رنگ می‌بازند. قول و قرارهای وزیر در چهره خموده و خسته عمارت پروانه‌ای به نظر تنها یک نمایش رسانه‌ای بود.