به بهانه 9 شهریور روز حمایت از یوز ایرانی
کاخ تنهایی
یوزپلنگ ایرانی
یوزپلنگ یکى از چهار گربه سان بزرگى است که کمتر از هفتادسال پیش همگى در ایران می‌زیسته‌اند: شیر آسیایى، ببر مازندران، پلنگ و یوزپلنگ.
از این چهار گربه سان، شیر آسیایى و ببر مازندران، در ایران به‌کلی از بین رفته‌اند. جمعیت پلنگ در معرض خطر است و یوزپلنگ آسیایى دومین گربه سان در معرض خطر در دنیا به شمار می‌رود که گستره پراکنش آن در قرن گذشته بخش‌های وسیعى از غرب و جنوب آسیا بود. در بیست سال گذشته یوزپلنگ فقط در مناطق بیابانى ایران حضورداشته و ازاین‌رو آن را یوزپلنگ ایرانى نیز می‌نامند. یوزپلنگ برخلاف پلنگ، بدنى باریک و ظریف و پاهایى کشیده و بلند دارد و اجزاى مختلف بدنش به بهترین شکل براى دویدن ساخته‌شده و تیزپاترین پستاندار جهان است. برخلاف پلنگ که براى شکار کمین می‌کند، یوزپلنگ به دشت‌های باز براى دویدن به دنبال شکار نیاز دارد تا با برهم زدن تعادل شکار هنگام دویدن بر او غلبه کند. ظرافت و کوچکى جمجمه و آرواره‌ها، آن را در مقابل دیگر گوشت‌خواران آسیب‌پذیر می‌کند، طورى که سگ‌های قوى به‌راحتی آن را فرارى می‌دهند. خال‌های توپر بدن و خط سیاه‌رنگ اشک در صورتش آن را به‌راحتی از پلنگ با خال‌های گل مانند و توخالى متمایز می‌کند. تخمین زده می‌شود که جمعیت یوزپلنگ در ایران بین 50 تا 70 قلاده باشد. قوچ و میش، کل و بز و جبیر (نوعى آهوى کوهى) و آهو غذاهاى اصلى یوز را تشکیل می‌دهند. برخلاف تصور بسیارى از مردم، یوز به دام‌های اهلى حمله نمی‌کند. بخش عمده عوامل تهدید جمعیت یوز در ایران، تخریب زیستگاه‌ها و اشغال آن توسط جوامع انسانى، کشته شدن در جاده‌ها و از پا درآمدن توسط دامداران محلى است که براثر سوءتفاهم آن را دشمن دام‌های خود می‌دانند. 22 سال از فاجعه تلخ کشتار یوزپلنگ‌های آسیایى می‌گذرد؛ فاجعه‌ای که به دست تعدادى از افراد ناآگاه رقم خورد، ولی با این واقعه دردناک، زنگ خطرى به صدا درآمد که ناقوس آن، انقراض قریب‌الوقوع آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ ایرانى بود. در نهم شهریور سال 1373 ، یک یوز ماده که به همراه سه توله‌اش به‌منظور خوردن آب به یکى از نخلستان‌های اطراف شهر بافق پناه آورده بودند، ناگهان در نزدیکى چشمه آب موردحمله عده‌ای از مردم قرار گرفتند. ماده یوز فرار کرد، اما سه توله‌اش زیر ضربات چوب و چماق مردم به‌قدری دچار جراحت و آسیب شدند که دو توله در همان لحظات اولیه جان باختند. در این زمان، محیط‌بانان و مأموران گارد محیط‌زیست از راه رسیدند، اما تلاش آن‌ها تنها منجر به نجات جان یکى از توله‌ها شد. این توله یوز که دچار جراحت شدیدى شده بود، به تهران انتقال یافت و تا مدت 9 سال در پارک پردیسان تهران نگهدارى شد. «ماریتا» آخرین بازمانده این فاجعه تلخ بود که 11 سال قبل به دلیل ابتلا به بیمارى کلاپس ریوى و عفونت انگلى جان باخت.
9 شهریور به یادمان می‌آورد که ایران تنها کشور قاره کهن است که توانسته نسل یوزپلنگ آسیایى را زنده نگه دارد. 9 شهریور یادآور عهدى است که براى حفاظت از آخرین بازمانده‌های این‌گونه ارزشمند با یکدیگر بستیم. 9 شهریور به ما یادآورى می‌کند که براى حفظ این میراث طبیعى، چه مسئولیت سنگینى در قبال خالق هستى و در قبال جهانیان داریم. یوزپلنگ آسیایى در گستره‌ای از هند تا دریاى مدیترانه می‌زیسته، اما هم‌اکنون زیستگاه وى تنها به ایران محدودشده است. 60 سال پیش طعمه یوزپلنگ، آهو و جبیر به‌وفور یافت می‌شد، اما وضعیت کنونى متفاوت است و از آن زمان تاکنون، بارها شاهد کشتار یوزها به دست برخى افراد ناآگاه و یا زیر گرفتن آن‌ها توسط خودروهاى عبورى در جاده‌هاى دشت‌های، مرکزى ایران بوده‌ایم تا اینکه در اواخر سال 1379حفاظت از آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ ایرانى و زیستگاه‌های آن با حمایت مالى سازمان‌های بین‌المللی در دستور کار سازمان محیط‌زیست ایران قرار گرفت تا یوز ایرانی در کاخ تنهایی‌اش، بیش از این تنها نماند.
منتشرشده در نشریه توریسم