بافت قدیم کرمان؛ وحدت بخش پیکره شهر

فرزاد محمدی
امروزه با رشد روزافزون شهرنشینی، مشکلات شهری بیش از هر زمان دیگری دامنگیر شهرهای کشور گردیده است. این مشکلات با تأثیر گذاری بر تمامی جنبه های شهرنشینی، روابط منطقی زندگی شهرنشینی را نا به سامان نموده و کیفیت کلی و قابلیت زندگی در آن هارا به شدت کاهش داده و زمینه ناپایداری را فراهم کرده است. بافت قدیم شهری یکی از موارد مطرح در کلیه شهرهای کشور است که هر کدام متناسب با شرایط انسانی و طبیعی خود نیازمند مداخله و اصلاح است. از آن جایی که بافت قدیم در اکثر شهرها هسته اولیه شکل گیری شهر را شامل می شود. این امر موجب اختلال در شکل گیری ارتباط و وحدت فضایی بین بخش مرکزی، بخش میانی و بخش پیرامونی می گردد. بافت قدیم به دلایلی همچون مرکزیت همیشگی برای وحدت بخشی به پیکره شهر، دارای اهمیت خاصی است که این امر زندگی سالم و روان را در یک شهر تضمین می کند.
هم اکنون شهرهای ایران از جمله کرمان با مسأله ای به نام بافت های قدیم و فرسوده شهر درگیر شده اند که با زندگی جدید شهری و مشخصات یک شهر مدرن ناسازگار و ناهماهنگ است. کالبد شناسی ساختاری و عملکردی این بافت ها نشان دهنده تجلی مشکلاتی نظیر تعارض با ساختار کلی شهر، تراکم و تمرکز جمعیت و فعالیت ها، افول اقتصادی، افول کیفیت کالبدی،کاهش ارزش‌های محله‌ای و سکونتی، افول کیفیت های اجتماعی، شرایط نامطلوب زیست محیطی، دشواریهای دسترسی و مشکلات ترافیکی و انحطاط کیفیت های فرهنگی و بصری بوده است.
اغلب واحدهای ساختمانی در بافت‌های تاریخی شهری کرمان فاقد سیستم سازه‌ای و محاسبات فنی برای مقاومت در برابر سوانح طبیعی از جمله زلزله هستند و واحدهای فرسوده مذبور، به لحاظ زیبایی بصری، دچار ناهنجاری‌های متعدد بوده و روح جست‌وجو‌گر زیبایی شهروندان را متناسب با سلیقه‌های امروزی سیراب نمی‌کند و باعث رویگردانی آن ها می‌شود.
به غیر از آسیب های کالبدی واجتماعی که در محلات داریم موضوع مهم ما در مورد محلات قدیمی است که از کمبود و ناکافی بودن سطح شبکه‌ها و معابر و همچنین دسترسی به خدمات شهری رنج می‌برند و اغلب معابر آن عرض کمتر از 6 متر دارند که امنیت این محله را به شدت با آسیب مواجه می‌کنند و از سوی دیگر به هیچ‌وجه متناسب با زندگی شهری امروز نیستند و همچنین عرض کم معابر بهانه ای برای ارگان هایی از این شهر جهت سامان نبخشیدن به مسائلی مانند سیستم فاضلاب در محلات قدیمی کرمان مانند محله گنجعلیخان شده است که یکی از بزرگترین مشکلات امروزه بافت قدیم است که مستقیماً تاثیر آن را در مسجد جامع و حمام هایی مانند حمام ابراهیم خان شاهد هستیم.
آیا این معابر که خود بخشی از بافت ارگانیک و باارزش شهرمان است دلیل قانع کننده ای برای جواب همیشگی این مشکل است؟ چگونه می توان راه دیگری برای حل این مشکل و جلوگیری از فرسودگی لحظه به لحظه بناهای باارزشمان پیدا کرد؟
مشخصاً می توان راهی پیدا کرد. همان طور که «دکتر کارلو چزاری» و «یوکا یوکهیلتو» در بازدید از این بافت شهری تاکید کردند که این مشکل باید هر چه سریع تر برطرف شود و سیستم فاضلاب می تواند در گذری با عرض 1.5 متر هم اجرا گردد. ولی هزینه استحکام بخشی جداره ها افزایش می یابد که نیازمند هماهنگی سازمان های شهری با یکدیگر می باشد که این مسأله خود نیز از مشکلات بزرگ شهر کرمان می باشد.