به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی/ امنیت غذایی در گروی حفظ خاک سالم

هفدهم ژوئن روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری شده است، مردم کره ی زمین باید در حفظ و نگهداری از خاک حاصلخیز محیط زیست خود بکوشند تا امنیت غذایی آنها و شرایط دستیابی به زندگی بهتر فراهم شود.
گسترش بیابان زایی در جهان به ویژه در کشورهای آفریقایی و آسیایی سبب شده است تا جهانیان در اندیشه ی رویارویی با این رویداد مهم و حساس باشند زیرا این موضوع با سرنوشت و آینده ی تمامی ساکنان این کره خاکی دارای پیوندی عمیق است و تهدیدی جدی برای جهان هستی محسوب می شود.
ایران نیز به دلیل قرار گرفتن در منطقه ی خشک و نیمه خشک از جمله کشورهایی به شمار می رود که با این معضل روبرو است و از آن رنج می برد.
هر ساله بیش از 12 میلیون هکتار از زمین در جهان به دلیل گسترش بیابان از بین می رود، این همان خاکی است که نقش مهمی در تامین آب، انرژی و ایجاد مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی ایفا می کند و از مهم ترین منابع تجدیدناپذیر جهان به شمار می رود.
بهره برداری بیش از اندازه از منابع آب و خاک با فعالیت های کشاورزی، قطع درختان و جنگل زدایی، آبیاری و زهکشی نامناسب، چرای بیش از اندازه ی دام، تغییرات اقلیمی، بروز سیلاب های شدید و خشکسالی های متناوب از عواملی هستند که در گسترش بیابان و بیابان زایی تاثیر دارند.
ایران در کمربند خشک جهانی قرار گرفته است و با آن که سهم آن از خشکی های جهان تنها 1.2 درصد محسوب می شود اما 2.4درصد از بیابان های کره ی زمین را در خود جای داده و میانگین بارندگی یک دوم و تبخیر سه برابر میانگین جهانی است. این آمار به خوبی نشان می دهد که باید توجه به خاک و آب در کشور که از مهمترین عوامل بیابان زایی هستند، از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
نخستین کنفرانسی که طرح مقابله با بیابان زایی را بسیار جدی دنبال کرد، در 1992 میلادی با موضوع «سازمان ملل برای محیط زیست و توسعه» در ریودوژانیرو برزیل برگزار شد.
سازمان ملل متحد در اجلاس 47 مجمع عمومی و کمیته ی بین الدول مذاکرات در 1990 میلادی، نگارش کنوانسیون بین المللی بیابان زدایی و رویارویی با اثرهای خشکسالی در کشورهایی همچون آفریقا را به تصویب رساند و در نهایت در هفدهم ژوئن 1994 میلادی پس از برگزاری پنج اجلاس دیگر کمیته ی بین الدول مذاکرات در نیویورک، متن کنوانسیون را به پایان رساند و به همین دلیل این تاریخ را روز جهانی بیابان زدایی نام گذاری کردند.
بیابان زدایی فعالیتی محسوب می شود که بخشی از توسعه ی جامع سرزمین و خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب را در راستای توسعه ی پایدار در بر می گیرد.
بیابان زدایی ترجمه ی واژه ی Non-Desertification به معنی بیابانی نشدن و یا جلوگیری از بیابانی شدن به شمار می رود و منظور از این موضوع، زدودن و از بین بردن بیوم بیابان نیست، چرا که این بیوم همانند دیگر بیوم های طبیعی حاصل فعل و انفعالات پدیده های اکولوژیکی است و شاید انسان هرگز قادر نباشد که آن را از مجموعه ی بیوم های کره زمین حذف کند. در واقع هدف از بیابان زدایی جلوگیری از بیابانی شدن زمین هایی محسوب می شود که در اثر اعمال مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند.
برای رویارویی با پدیده ی بیابان زایی باید مواردی همچون تقویت زمینه های آگاهی و توسعه ی اطلاعات و نظام های مراقبتی برای مناطق در معرض بیابان زایی و خشکسالی، مبارزه با تخریب زمین از طریق حفاظت خاک، جنگل کاری و احیای جنگل ها و مراتع مورد توجه قرار گیرد.
توسعه و تحکیم برنامه های توسعه ای هماهنگ برای محو فقر و ارتقای سطح زندگی به شیوه ای بهتر در مناطق در معرض بیابان زایی، توسعه ی برنامه های همه جانبه ی بیابان زدایی و لحاظ کردن آن ها در طرح ها و برنامه های توسعه ی ملی و طرح های ملی زیست محیطی، توسعه ی برنامه های همه جانبه ی جبرانی و بسیجی برای رویایی با خشکسالی، تشویق و ارتقای سطح تشریک مساعی عمومی و آموزش زیست محیطی با تمرکز بر کنترل بیابان زایی و مدیریت آثار خشکسالی از دیگر اقدامات برای رویارویی با پدیده ی بیابان زایی است.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی با «عباس کارگر» مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری به گفت و گو پرداخته است.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت: سه مقوله ی بیابان زایی، کمبود آب شیرین و تغییرات اقلیمی از چالش های اصلی و مهم در سده ی بیست و یکم محسوب می شود که بیش از 110 کشور و بیش از یک میلیارد تن از مردم جهان را در مخاطره قرار داده که به دلیل اهمیت این موضوع، «امنیت غذایی در گروی حفظ خاک سالم» شعار امسال روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری شده است. به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی، بیست و ششم خرداد 1394 هجری خورشیدی همایشی در سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور برگزار شد که نماینده ی دفتر سازمان ملل متحد در ایران، خداکرم جلالی معاون وزیر جهاد کشاورزی و رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، حجت الاسلام ابوالقاسم علیزاده معاون سیاسی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه و جماعات کشور و مدیران کل این سازمان حضور داشتند که سخنرانان با تاکید بر اهمیت مقوله ی بیابان زدایی برنامه ها و پیشنهادهای خود را برای سال پیش رو ارایه کردند.
عباس کارگر در ادامه تاکید کرد: با توجه به اینکه ایران در یک منطقه ی خشک و نیمه خشک قرار گرفته، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کارهای خوبی را برای رویارویی با پدیده ی بیابان زایی انجام داده است که می توان به همکاری این سازمان با دفتر عمران سازمان ملل متحد اشاره کرد، احیای جنگل های مخروبه به مساحت 460 هزار کیلومتر مربع با استفاده از تکنولوزی های نوین که سومین سال اجرای خود را پشت سر می گذارد، از آن جمله است. این سازمان همچنین طرح های مختلفی نیز با همکاری فائو(سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) در این زمینه در دست بررسی دارد.
وی ضمن تاکید بر این که ایران توانسته جایگاه مناسبی را در عرصه ی بیابان زدایی در منطقه برای خود فراهم کند، بیان داشت: اکنون در کشور بیش از 2.5 میلیون هکتار جنگل های دست کاشت داریم و هفت میلیون هکتار بیابان زدایی را انجام داده ایم و باید میان سازمان های مختلف برای بیابان زدایی همکاری وجود داشته باشد. با توجه به اینکه تغییرات اقلیمی بسیاری رخ داده است، اینک شاهد کاهش بارندگی و خشکسالی هستیم، اگر برنامه ریزی مناسبی نداشته باشیم و مشارکت مردم را در این زمینه طلب نکنیم، در آینده خسارت های جبران ناپذیری را مشاهده خواهیم کرد. اگر در زمینه ی آب، درست مصرف نکنیم و آن را هدر بدهیم، کمبود شدید آب بدون تردید به افزایش بیابان منجر می شود.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت: رویکرد سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، توسعه ی پایدار روستایی با محوریت منابع طبیعی است. در بسیاری از طرح ها مانند کاشت نهال، حفاظت از جنگل های دست کاشت و … مردم حضوری داوطلبانه و جدی دارند که این امر هزینه ی این طرح ها را بسیار پایین آورده و سبب شده است تا این سازمان شعار با مردم و برای مردم را دنبال کند.
عباس کارگر با اشاره به این که در جهان 32 میلیون هکتار بیابان داریم که بیش از 20 میلیون هکتار آن زیر فرسایش بادی قرار دارد، اظهار کرد: هفت میلیون هکتار بیابان به عنوان کانون های بحران نام برده می شوند که از لحاظ بیابان زایی در شرایط بد و خطرناکی قرار دارندو ضروری است به عملیات های بیابان زدایی در این ناحیه ها توجه شود که در غیر این صورت در آینده ی نزدیک با پیامدهای گاه غیرقابل جبرانی روبرو خواهیم شد.
وی با تاکید بر اینکه تمامی کشورها باید نسبت به پدیده ی بیابان زدایی نقش خود را به خوبی انجام دهند، افزود: این موضوع که اگر در جایی یک درخت قطع شود، پیامدهای آن به همه مکان ها سرایت می کند، نکته ی درستی است. می توان گفت علاوه بر کارهایی که در داخل کشور برای رویارویی با پدیده ی گرد و غبار انجام می گیرد، کشورهای منطقه و به ویژه همسایه های غربی کشور نیز باید مسوولیت های خود را در زمینه ی بیابان زدایی انجام دهند.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در ادامه تصریح کرد: ارتباط مستقیمی میان منابع طبیعی، تخریب و فقر وجود دارد. اگر فقر را نشانه بگیریم و آن را تضعیف کنیم، تخریب نیز خود به خود کم می شود. بنابراین در طرح های توسعه ای می توان با ایجاد اشتغال های درآمدزا و پایدار، عامل های تخریب محیط زیست را به طور چشمگیری کاهش داد. تمامی سازمان ها و دستگاه های مختلف بایستی در زمینه ی بیابان زدایی کمک کنند. مسایل محیط زیست که بسیار مهم محسوب می شود با حیات انسان سروکار دارد. هنگامی که جاده ها و امکانات متنوعی وجود داشته باشد ولی به دلیل آلودگی، اکسیژن مناسبی به ما نرسد یا در اثر بیابان زایی زمین مناسبی برای کشاورزی نداشته باشیم در نتیجه از لحاظ امنیت غذایی با مشکل روبرو می شویم. پس بایستی همه در برابر حفظ محیط زیست مسوول باشند.
عباس کارگر در پایان گفت: فرهنگ استفاده از منابع طبیعی بایستی به فرهنگ عمومی تبدیل شود. در کتاب های ابتدایی بایستی حفاظت از محیط زیست، آشنایی با منابع طبیعی و اهمیت بیابان زدایی و پیامدهای توجه نکردن به آن به روشنی آورده شود تا کودکان از نخست با اصول مهم زندگی آشنا شوند.