در ابتدای این نشست، «غلامعلی شاه‌حسینی»، معاون دفتر اطلاعات و داده‌های آب شرکت مدیریت منابع آب ایران دربارهٔ وضعیت منابع آب در ایران گفت: «در مدت ۵۳ سال اخیر، با افت فاحش مقدار بارش در کشور مواجه شده‌ایم و این همزمان با افزایش دمای کشور است که در همین مدت حدود ۰.۵ درجه افزایش دما را شاهد هستیم.» 

او گفت: «در دورهٔ ۴۰ سالهٔ اخیر، سطح کشاورزی دیم ایران تقریباً ثابت بوده اما اراضی آبی ما به‌طور مشخص درحال افزایش است. با کنار هم قرار دادن تغییر میزان بارش و سطح کشاورزی، تمرکز برداشت آب کشاورزی مشخص می‌شود.»

 

۶۴ درصد جمعیت کشور به آب زیرزمینی وابسته‌اند

شاه‌حسینی با بین اینکه «کشور ما ۲۰ سال است که وارد مرحله تنش آبی شده است» اضافه کرد: «این در حالی است که در تمام شش حوضهٔ آبریز اصلی کشور میزان برداشت از آب تجدیدپذیر کشور بیشتر از استاندارد است و طبیعتاً این برداشت از آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود. البته در دو حوضهٔ دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان، میزان برداشت تا حدودی بهتر است ولی در چهار حوضهٔ دیگر، میزان برداشت بسیار بیشتر از استاندارد است.» 

 

به گفتهٔ او، در نیمهٔ شرقی کشور بین ۶۰ تا ۸۰ درصد وابستگی به منابع آب زیرزمینی دیده می‌شود و ۱۷ استان بیش از ۶۰ درصد وابستگی به آب زیرزمینی دارند که ۶۴ درصد جمعیت کشور نیز در همین استان‌ها حضور دارند.

شاه‌حسینی همچنین دربارهٔ وضعیت دشت‌های کشور گفت: «از حدود ۶۰۹ محدودهٔ مطالعاتی کشور، ۴۲۰ محدوده یعنی ۶۳ درصد از مساحت کشور از نظر وضعیت برداشت از آب زیرزمینی ممنوعه است. ۸۰ درصد از آبخوان‌های آبرفتی کشور در همین محدوده‌های ممنوعه قرار دارند. آن ۲۰ درصد آبخوان‌های آبرفتی دیگر هم عملاً امکان برداشت یا توسعهٔ برداشت را ندارند و اگر چنین امکانی را داشتند، فکر می‌کنم آنها هم ممنوعه می‌شدند.»

۷۵ درصد آب‌های زیرزمینی با افزایش شوری روبه‌رو هستند

 

پس از شاه‌حسینی، «بهمن یارقلی»، عضو هیئت علمی موسسهٔ تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی دربارهٔ کیفیت منابع آب زیرزمینی صحبت کرد و گفت: «چهرهٔ مخفی بیلان منفی آبخوان‌ها، نزول شدید کیفیت آب است. در چرخهٔ مدیریت منابع آب، کیفیت مولفهٔ اصلی و اجتناب‌ناپذیر است. بدون توجه به کیفیت هر برنامه‌ای محکوم به شکست است.» 

او گفت: «بررسی سوابق موجود نشان می‌دهد که حدود ۵۵ درصد منابع آب سطحی و بالغ بر ۷۵ درصد منابع آب زیرزمینی در روند رو به‌رشد شوری قرار دارند. کمتر از ۱۰ سال قبل، روند شوری منابع آب، عدد ۳۵ درصد را نشان می‌داد اما متأسفانه باید بگویم که این عدد حالا حدود ۷۵ درصد است.» 

 

۶۰ درصد کل زمین‌های کشاورزی فرونشست دارند

اما وضعیت منابع آب زیرزمینی ارتباطی مستقیم با فرونشست زمین دارد. پدیده‌ای که به گفته، «معصومه آمیغ‌پی»، رئیس ادارهٔ ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور تقریباً گریبان در تمام استان‌های کشور را گرفته است. 

اودر این نشست گفت: «در حال حاضر در ۹۰ درصد دشت‌های ممنوعه کشور فرونشست اتفاق افتاده است. از طرفی تنها ۱۳ درصد از دشت‌های کشور به‌عنوان مناطق آزاد شناخته شده‌اند که در حدود ۷۰ درصد از همین دشت‌های آزاد هم فرونشست مشاهده می‌شود.» 

او دربارهٔ ابعاد پدیدهٔ فرونشست و آثار آن گفت: «شاید حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل مساحت کشور ما دچار فرونشست شده است اما این میزان دربرگیرندهٔ ۶۰درصد از کل اراضی کشاورزی کشور است. به‌همین دلیل، فرونشست یکی از تهدیدهای مهم در امنیت غذایی محسوب می‌شود.» 

 

به گفتهٔ آمیغ‌پی، برداشت زیاد از منابع آب زیرزمینی، حتی بر وضعیت آب‌های سطحی هم تأثیر گذاشته است: «نمونهٔ آن، دریاچهٔ ارومیه است که ۷۰ درصد محیط پیرامون آن با فرونشست روبه‌رو شده است. چنین وضعیتی کمابیش در اطراف تمام دریاچه‌ها و تالاب‌ها مشاهده می‌شود.» 

او اضافه کرد: «زمانی برای از دست رفتن نداریم. این روند از توسعهٔ کشاورزی بدون برنامه که فاقد الگوی کشت است و آبیاری سنتی از یک‌طرف و هدر رفتن محصولات کشاورزی از طرف دیگر، اخبار خوبی برای کشور ما نیستند و باید سریعاً اقدام کنیم.» 

 

۱۰ برابر شدن پهنه‌های فرونشست در پنج سال

«رضا شهبازی»، مدیرکل دفتر مخاطرات و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. او با اشاره به اینکه در ابتدای نشست صحبت از آن شده بود که «با نگاهی به آینده دربارهٔ موضوع صحبت کنیم» گفت: «ما الان در آیندهٔ یک گذشته هستیم. در ارتباط با منابع آبی و فرونشست خوشبینانه فکر کردن، یک تفکر باطل است. هر زمانی که دریاچه‌ها و تالاب‌هایمان را احیا کردیم، مشکل گردوغبار و آلودگی هوا هم رفع شد، می‌توانیم امیدوار به حل مشکل آب‌های زیرزمینی باشیم و شاید مسئلهٔ فرونشست هم به همین روش حل شود.»

او دربارهٔ پیشینهٔ مطالعات فرونشست در کشور گفت: «در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ فرونشست کرمان و رفسنجان گزارش‌ شده بود. اما در اوایل دهه ۱۳۸۰ نخستین گزارش در مورد فرونشست جنوب تهران تهیه شد و سازمان مدیریت برنامه‌ریزی اولین گزارش فرونشست را به‌صورت نامهٔ اداری به دستگاه‌ها اعلام کرد.» 

شهبازی گفت: «طبق مطالعات انجام شده، در سال ۱۳۹۵، حدود ۶۶ درصد از فرونشست‌ها در کشور در زمین‌های کشاورزی رخ داده بود و حدود ۵ درصد از زمین‌های کشاورزی با فرونشست روبه‌رو شده بودند. در سال ۹۸ به این صورت می‌شود که ۴۸ درصد از فرونشست‌های کشور در زمین‌های کشاورزی مشاهده می‌شود و ۱۱ درصد از کل زمین‌های کشاورزی کشور فرونشست دارند. در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰ درصد از زمین‌های کشاورزی دچار فرونشست شده بودند اما فقط ۲۹ درصد از کل فرونشست‌ها در زمین‌های کشاورزی اتفاق افتاده بود.»

 

او اضافه کرد: «چیزی که در این سال‌ها رخ داده این است که اگرچه سهم کاربری کشاورزی از میزان کل فرونشست‌ها در حال کاهش است اما از آن طرف زمین‌های کشاورزی که با فرونشست روبه‌رو می‌شوند در حال افزایش است. در واقع ، در فاصلهٔ سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ مساحت زمین‌های درگیر فرونشست در کشور ۱۰ برابر شده است. ما دیگر آبی برای برداشت نداشتیم ولی هرجایی که زمین قابلیت سوراخ‌شدن داشت حفر کردیم و به طرف آب‌های نامتعارفی که قبلا برداشت نمی‌کردیم رفتیم و این‌گونه بود که مساحت پهنه‌های فرونشست افزایش پیدا کرد.» 

شهبازی همچنین گفت: «متأسفانه همین روزها که به مجلس می‌رویم و طرح ملی فرونشست را مطرح می‌کنیم، در مجلس به ما می‌گویند که قانون جدید باید تصویب شود. اما سوال اینجاست که قبلاً تعداد زیادی قوانین در همین حوزه وجود داشت، با آنها چه کردیم؟» 

او گفت: «دربارهٔ منابع آب زیرزمینی نمودارها نشان می‌دهند که تا سال ۱۳۸۴ چاه حفر کرده‌ایم و برداشت کرده‌ایم اما بعد از سال ۸۴ دیگر موضوع کسری مخزن به تخلیه مخزن تبدیل شده و دیگر آبی نداشتیم که برداشت کنیم.» 

شهبازی نیز زمان اقدام دربارهٔ فرونشست را کوتاه خواند گفت: «متأسفانه درزمینهٔ فرونشست زمان بسیار محدودی داریم و دیگر نمی‌توانیم صحبت از برنامه‌ریزی پیشگیرانه کنیم. فقط باید مراقب این باشیم که بیشتر از این با تخریب روبه‌رو نشویم.»