غار «هستیجان» در استان مرکزی یکی از مهمترین موضوعات نشست‌های علمی پژوهشگاه در هفتهٔ پژوهش خواهد بود؛ به همین بهانه یک نشست علمی با عنوان «میراث در خطر ایران؛ در پرتو اسناد نوشتاری و مدارک نویافته از غار هستیجان» و میزگرد «یافته‌های غار هستیجان» در قالب نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری برگزار خواهد شد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی دربارهٔ اهمیت این غار صحبت کرد و گفت: «غار هستیجان غاری است که حدود سه-چهار ماه پیش کشف شد. ما پیش‌ازاین دربارهٔ این غار هیچ اطلاعاتی نداشتیم و حتی در نقشه‌های استانی نامی از آن نبود تا اینکه نیما آصفی، زبان‌شناس، متوجه یکسری چرم‌نوشته با خط پهلوی ساسانی شد و دید اطلاعات زیادی در آنها وجود دارد. کم‌کم با پیگیری‌ها متوجه شدند که این آثار از اراک به‌دست آمده است و بعد از کشور خارج شده. از این اطلاعات به غاری در استان مرکزی رسیدیم، یک تیم کاوش اضطراری به منطقه اعزام شدند و درنهایت هستیجان کشف شد.»

 

«مصطفی ده‌‌پهلوان» از استان مرکزی خواست که موضوع حفاظت از غار را به‌صورت جدی در دستورکار قرار دهند، زیرا این غار می‌تواند در آینده اطلاعات بسیاری خوبی در اختیار ما بگذارد.

علاوه‌بر دو برنامهٔ ذکرشده دربارهٔ «هستیجان»؛ پژوهشگاه میراث فرهنگی، پنج نشست تخصصی با همکاری معاون‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ۱۴ سخنرانی تخصصی با همکاری استان‌های تهران، یزد، گیلان، خوزستان و آذربایجان‌غربی، شش نشست تخصصی با همکاری سایر مراکز پژوهشی، ۱۷ نشست علمی در خود پژوهشگاه و دو نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی در سالن نمایشگاه موزهٔ دوران اسلامی و پژوهش، فناوری و فن‌بازار در مصلی تهران را در این هفته برگزار خواهد کرد.

 

غارت میراث

یکی از مهمترین نکاتی که در این نشست خبری از نگاه خبرنگاران و همچنین رئیس پژوهشگاه دور نماند، موضوع قاچاقچیان و حضور آن‌ها در عرصه‌های میراثی بود؛ نکته‌ای که ابتدا به بهانهٔ رونمایی از نقشه باستان‌شناسی کشور مطرح و بعد در حوزه‌های مختلف پی گرفته شد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در ابتدا با بیان اینکه نقشهٔ باستان‌شناسی کشور در هفتهٔ پژوهش رونمایی خواهد شد، گفت: «شاید نیاز باشد هر سال از این نقشه رونمایی شود؛ زیرا هر سال مکان‌های جدید روی آن جانمایی می‌شود، اما چگونگی ارائه و دسترس‌پذیری آن محل سؤال است. آیا می‌توان نقشهٔ باستان‌شناسی را در دسترس همگان قرار داد؟ آیا محلی برای حضور و شناسایی توسط قاچاقچیان نمی‌شود؟ تجربهٔ چندسال پیش در این باره خوب نبود. سایت دانشگاه تهران نقشهٔ محوطه‌های باستانی تهران و البرز را به‌صورت باز در اختیار همه قرار داده بود و قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز که در این مناطق دستگیر می‌شدند، می‌گفتند که اطلاعات محوطه‌ها را از نقشه‌ها به‌دست آورده‌اند. این تجربه ما را بر آن داشت که دیگر نقشهٔ باستان‌شناسی برای عموم نمایش داده نشود، اما اطلس مردم‌شناسی، گویش و زبان را می‌توان برای جامعهٔ مخاطب باز کرد.»

 

ده‌پهلوان همچنین موضوع غارت در غار «هستیجان» را هم مطرح کرد و افزود: «بخشی بزرگی از آثار این غار از گل‌مهره‌ها و چرم‌نوشته‌ها و آثار دیگر به خارج از کشور رفته است. در تجربه‌ای دیگر در غاری در نزدیکی اسپهبد خورشید حدود ۳۰۰ طومار نوشته به‌دست آمد که ۲۹۶ طومار از کشور خارج شده‌ است و چند مورد باقیمانده هم دست اشخاص است. البته که در تلاش هستیم طومارهای مانده را به‌دست بیاوریم، زیرا اطلاعات ارزشمندی در اختیار محققان قرار می‌دهد.»

او به طرح آزادسازی حفاری که توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارائه شده بود، اشاره کرد و گفت تلاش خبرنگاران جلوی این کار را گرفت. به گفتهٔ ده‌پهلوان، امروز بسیاری از محوطه‌ها در حال غارت شدن هستند، اما دریغ از آنکه بودجهٔ پژوهش و کاوش داشته باشیم.

 

جای خالی فناوری

یکی از نمایشگاه‌هایی که قرار است از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی به مناسبت هفتهٔ پژوهش برگزار شود، «پژوهش، فناوری و فن‌بازار» است که طی آن تازه‌های نشر، نمایه‌های پژوهشی، نقشه‌های پراکندگی جغرافیایی طرح‌های پژوهشی، گزارش آزمایشگاه‌ها و خدمات مشاوره‌ای، محصولات فناوری و کاربردی‌سازی و نمایش فیلم معرفی دستاوردهای پژوهشی پژوهشگاه است.

«مهدیه برد»، معاون فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در این نشست و در حوزهٔ فناوری صحبت کرد و گفت: «در نمایشگاه قرار است نتیجهٔ تعامل ما با استارت‌آپ‌ها به نمایش گذاشته شود. بازی گلابگیری کاشان، بازی شهر سوخته، بازی‌های کارتی، استارت‌آپ، انیمیشن با محتوای کاوش و پژوهش برای کودکان و نوجوانان، بازی اسم و فامیل با مضامین شاهنامه و میراث فرهنگی از جمله دستاوردهایی است که به نمایش درمی‌آید.»

 

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز دربارهٔ حضور فناوری در عرصهٔ باستان‌شناسی و میراث و گردشگری اظهار کرد: «درحالی‌که موزه‌های دنیا سال‌ها پیش به اپ‌های موزه تجهیز شده‌اند، در کشور ما حتی در شاخص‌ترین موزه‌ها اپ معرفی وجود ندارد. باید در این مسیر تلاش بیشتری کنیم. همچنین فناوری NFT‌ یا همان گواهی مالکیت دیجیتالی غیرتکراری برای هر نوع دارایی دیجیتالی اگر مدیریت نشود،‌ می‌تواند برای ما مشکلات زیادی ایجاد کند و یغمای دیگری برای موزه‌های ما به‌همراه داشته باشد که باید در این باره آموزش دهیم. امیدواریم بتوانیم در همایش سالانهٔ باستان‌شناسی که اواخر بهمن و اوایل اسفند برگزار می‌شود، درخصوص مسائل استفاده از فناوری در حوزهٔ باستان‌شناسی صحبت کنیم.»

 

کمبود اعتبار

موضوع دیگر مطرح‌شده در نشست خبری هفتهٔ پژوهش پژوهشگاه میراث فرهنگی به اعتبار اختصاص داشت؛ اعتباری که به گفتهٔ رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی برای ۹۹ درصد کاوش‌ها وجود دارد. ده‌پهلوان توضیح داد: «معمولاً بودجه توسط دانشگاه‌ها، مراکز استانی و آبفا و شرکت‌های عمرانی که کاوش اضطراری دارند، تأمین می‌شود. تقریباً می‌توان گفت پژوهش پرسش‌محور اتفاق نمی‌افتد. هرچند ما قصد داریم برای ۱۰ محوطهٔ اضطراری از جمله شهر سوخته، اعتبار برای پژوهش‌ پرسش‌محور بگیریم.»

یکی از سؤالات مطرح‌شده در این باره درآمد پژوهشگاه از محل فعالیت‌های عمرانی بود که ده‌پهلوان پاسخ داد: «البته شاید ۱۴ میلیارد تومان درآمد سد باشد، اما ۱۲شاید بتوان گفت بیش از ۱۲ میلیارد این درآمد برای خود محل فعالیت عمرانی مانند سد هزینه می‌شود. این مسئله یک موضوع پیچیده است که باید به‌صورت مجزا برای آن یک نشست خبری برگزار کرد.»

او همچنین در بخشی از صحبت‌های خود به موضوع یکپارچه‌سازی پژوهش‌ها اشاره کرد و در ادامه گفت که قرار است در هفتهٔ پژوهش نقشه‌ها و نمودارهایی به نمایش گذاشته شود که میزان طرح‌های پژوهشی‌ که تابه‌حال انجام شده، نشان داده شود.

 

**

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اسفند سال گذشته بود که در گزارشی به ارزیابی فعالیت‌های پژوهشگاه پرداخت. در این گزارش، فقدان سند راهبردی و برنامهٔ مشخص که اقدام‌ها و فعالیت‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را مبتنی‌بـر آن راهبری و مورد سنجش قرار داد و نبود سند بالادستی مسئله‌محور را که موجب پاسخ‌های برنامه‌محور در قبال تمام ذی‌نفعان مرتبط با پژوهشگاه شود، از آسیب‌های جدی دانسته بود.