ایران دارای ۴۷ شهر و ۲۶ روستای ملی صنایع‌دستی است و آن‌طور که آمار نشان می‌دهد ۱۱ شهر و ۳ روستای جهانی صنایع‌دستی از کشورمان در فهرست شورای جهانی صنایع‌دستی قرار دارد. «لالجین» شهر جهانی سفال، «اصفهان» شهر جهانی صنایع‌دستی، «ملایر» شهر جهانی مبل و منبت، «شیراز» شهر جهانی صنایع‌دستی، «تبریز» شهر جهانی فرش، «مشهد» شهر جهانی سنگ‌های قیمتی، «سیرجان» شهر جهانی گلیم، «مریوان» شهر جهانی کلاش، «آباده» شهر جهانی منبت‌کاری، «میبد» شهر جهانی زیلو، «زنجان» شهر جهانی ملیله، «خراشاد» روستای جهانی توبافی، «قاسم‌آباد» روستای جهانی چادرشب‌بافی و «کلپورگان» روستای جهانی سفال دست‌ساز، شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی ایران هستند که حالا باید به این فهرست «کاشان» شهر جهانی نساجی را هم بیفزاییم. هرچند هم‌زمان با کاشان، «دزفول» هم توانست عنوان «شهر جهانی کپوبافی» را به خود اختصاص دهد.

پیشینهٔ نساجی در کاشان
سال ۱۳۹۸ بود که اعلام شد کاشان نامزد شهر جهانی نساجی سنتی می‌شود؛ خبری که آن زمان به‌نقل از رئیس وقت ادارهٔ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان کاشان داده شده بود. «مهران سرمدیان» گفته بود ۲۰۰ هنرمند در زمینهٔ نساجی سنتی با ۱۰۵ دستگاه شعربافی، پنج دستگاه مخمل‌بافی و یک چادرشب به زنده ماندن هنر اصیل نساجی شهرستان کاشان کمک کرده‌اند. این خبر درست یک‌سال بعد از ثبت کاشان به‌عنوان شهر ملی نساجی اعلام شد؛ سال ۱۳۹۷ با تکیه بر شواهد باستان‌شناسی حاصل از کاوش‌های سیلک و وجود آثار بافت پارچه روی برخی اشیا و قدمت این صنعت در کاشان،‌ این شهر به‌عنوان شهر ملی نساجی انتخاب شد. و حالا چند سال بعد از همهٔ این اتفاقات، کاشان شهر جهانی شده است و چند روز دیگر هم این جهانی شدن را جشن می‌گیرد. هرچند آمارها نشان می‌دهد در حال حاضر آمار پیشین کاهش یافته و در حال حاضر بیش از ۳۰ کارگاه تولیدی مرتبط با نساجی سنتی با اشتغال مستقیم بیش از صد هنرمند در رشته‌های مختلف و مرتبط با نساجی سنتی در کاشان فعال هستند.
فرماندار شهرستان کاشان با بیان اینکه این شهرستان، در سال ۱۳۹۷ در شورای ملی صنایع‌دستی به‌عنوان شهر ملی نساجی انتخاب شده بود، می‌گوید: «امسال با نظر شورای جهانی نساجی به‌عنوان شهر جهانی نساجی سنتی به ثبت رسید. پس از دو مرحله دیدار رئیس و اعضای شورای جهانی صنایع‌دستی از کاشان، گزارش پروندهٔ ثبت کاشان به‌عنوان شهر جهانی نساجی برای متخصصان این حوزه در آمریکا، اروپا، آفریقا و آسیا ارسال و پس از طی این روند، سند کاشان به‌عنوان شهر جهانی نساجی سنتی صادر شد.»
«محمد شریف زارعی» با بیان اینکه براساس منابع مکتوب، در سدهٔ یازدهم هجری قمری، هشت هزار کارگاه بافندگی و ۲۵۰ کارگاه ابریشم‌بافی در کاشان فعال بوده است، می‌افزاید: «بنا به پژوهش‌های صورت‌گرفته، بافت منسوجات سنتی منطقهٔ فرهنگی کاشان‌ منحصربه‌فرد است و طراحی نقوش و شیوهٔ بافت منسوجات این منطقه در هیچ‌‌جای دیگر ایران دیده‌ نمی‌شود.»
به گفتهٔ او، دریافت ۸۷ نشان ملی و جهانی توسط هنرمندان رشته‌های زری‌بافی، مخمل‌بافی، شعربافی، زیلوبافی، سفالگری و ثبت شهر جهانی نساجی سنتی، کاشان را در حوزهٔ منسوجات سنتی به شهری منحصر‌به‌فرد تبدیل کرده است.

چرا کاشان؟
شواهد باستان‌شناسی حاصل از کاوش‌های سیلک و وجود آثار بافت پارچه روی برخی از اشیا مانند سفالینه‌ها، نشان می‌دهد صنعت نساجی در کاشان به هزارهٔ چهارم پیش از میلاد مسیح می‌رسد. شکوفایی صنایع در کاشان اما مربوط به دورهٔ صفویه، به‌ویژه زمان شاه عباس اول، است که بافت انواع پارچه‌های حریر، ابریشم و زربفت به اوج خود رسیده بود. در بعضی از سفرنامه‌هایی که جهانگردان ثبت کرده‌اند هم گفته شده است که ۱۰ درصد ماشین‌آلات نساجی آن زمان در منطقه کاشان قدیم و در مسیر جاده ابریشم بوده است که دست‌بافته‌های ابریشمی، پنبه‌ای و انواع دیگر را شامل می‌شده. حتی در نام فامیلی مردم کاشان، خیلی از اسامی به بافته‌هایی که در این منطقه بوده مربوط است، مانند شعربافی، زری‌بافی، قطنی‌بافی و… . در دورهٔ مدرن و روزگار فعلی هم «حسن تفضلی» از مدیران و کارآفرینان نامدار صنعت ریسندگی که به پدر نساجی ایران مشهور است، نخستین کارخانهٔ ریسندگی را آذر ۱۳۱۳ در کاشان ایجاد کرد و در سال‌های بعد کارخانه‌های شماره ۲ و شماره ۳ را راه‌اندازی کرد.
در حال حاضر هفت رشته نساجی سنتی در کاشان فعال است که از جمله آن می‌توان به رشته‌های شعربافی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، زیلوبافی و گلیم‌بافی اشاره کرد.

اهمیت ثبت ملی و جهانی
معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هدف از ثبت ملی شهرهای حائز شرایط در حوزهٔ صنایع‌دستی را پاسخ به مطالبهٔ عمومی و مردمی، دیده‌ شدن هنر دست هنرمندان در سطح ملی و بین‌المللی، سامان‌دهی تولید و ارتقای کسب‌وکارها، ایجاد زیرساخت‌ها و بازارهای جدید می‌داند، اما دربارهٔ ثبت جهانی می‌گوید: «ایران برای بازاریابی کالاهای صنایع‌دستی خود می‌بایست بتواند مانور تبلیغاتی دهد و شاید از این جهت است که متولیان دولتی درصدد هستند تا تعداد شهرها و روستاهای ثبت ملی و همچنین جهانی افزایش یابد. به‌نوعی ثبت ملی یا جهانی یک شهر یا روستا یک ترفند تبلیغاتی محسوب می‌شود تا هنرمندان و صادرکنندگان بتوانند با آن عنوان، موفق‌تر عمل کنند.»
به گفتهٔ «مریم جلالی»، نمونهٔ موفق در ثبت ملی یا جهانی موجب شده است بازاریابان برای آن کالای تولیدی بازار خوبی پیدا کنند یا بعضاً آن شهر یا روستا از قبل بازاری داشته و حالا عنوان ملی یا جهانی گرفته و به راه خود ادامه می‌دهد: «همیشه بازار مبلمان منبت ملایر زبانزد بوده، اما با ثبت جهانی آن، متولیان دولتی اعلام می‌کنند ثبت این شهر موجب رونق بازارشان شده است.»

نیازمند توجه
در همین روزها که خبر رونمایی از لوح ثبت جهانی کاشان به گوش می‌رسد و مسئولان صنایع‌دستی و کارشناسان از اهمیت ثبت ملی و جهانی می‌گویند، نساجی کاشان نیاز به توجه بیشتری دارد. یکی از رشته‌های نساجی فعال کاشان «گلابتون‌سازی» است که حالا پیشکسوتان این هنر تعداد اندکی دارند و می‌گویند که به‌دلیل گرانی این هنر دیگر کسی سراغشان را نمی‌گیرد و تمایلی ندارد که این کار پر از ریزه‌کاری را آموزش ببیند. برای همین، تعداد استادکاران به کمتر از انگشتان یک دست می‌رسد و سراغ گلابتون‌دوزی را باید در موزه و عکس‌های تاریخی گرفت. «مهدی شمسعلی» یکی از هنرمندان پیشکسوت گلابتون‌سازی در اصفهان است که می‌گوید: «این روزها پارچهٔ زری را نمی‌شناسند و نمی‌خرند. وقتی پارچه‌ها بافته می‌شود، در موزه‌های دولت می‌ماند. چون بازار فروش ندارد.» هرچند کارگاه زری‌بافی شیخ‌الاسلام، هنرستان هنرهای زیبای اصفهان و ادارهٔ میراث‌فرهنگی کاشان، تنها کارگاه‌های فعال در این صنعت محسوب می‌شوند.
در رشتهٔ دیگر، یعنی «شعربافی» هم مرور کتاب‌های تاریخی نشان می‌دهد «شعربافی»های کاشان معروف‌ترند و معاون صنایع‌دستی ادارۀ میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشان می‌گوید امروز در کاشان ۲۰ شعرباف فعال هستند که کمتر از ۳۰ سال سن دارند و قصد دارند با حضور نسل جوان در این هنر، آن را احیا کنند.
این‌طور که «محمد بینوا» به «پیام ما» گفته بود تا نیم‌قرن پیش در کاشان بیش از ۳۰۰ دستگاه «شعربافی» وجود داشت؛ عددی که تعجب‌برانگیز به‌نظر می‌رسد، اما واقعی است که حالا این کارگاه‌ها کم‌کم جمع شده‌اند و حالا مسئولان این شهر امیدوارند با ورود طراحان خلاق و جوان وارد بازار «شعربافی» به این هنر خاص جانی تازه بدهد.
فرماندار کاشان در نشست هماهنگی مراسم جشن «کاشان، شهر جهانی نساجی سنتی»، گفته بود هنر نساجی سنتی کاشان با پیشینه و تمدن چندهزارسالهٔ سیلک کاشان گره خورده و توسعه و تربیت هنرمندان نساجی سنتی در کاشان یک ضرورت است. به گفتهٔ محمد شریف زارعی، حفظ اصالت منطقهٔ کاشان و تداوم فعالیت این حرفه‌های اصیل، یک ضرورت است و بر این اساس، باید استادکاران بازنشسته که فعالیتی ندارند را برای آموزش و تربیت شاگردان دعوت به همکاری کنیم. همچنین توسعه و تقویت کارگاه‌های سنتی نساجی به‌عنوان یک هنر صنعت اصیل ایرانی، فرصتی برای توسعهٔ صادرات صنایع‌دستی ایران قلمداد می‌شود.
**
آموزش در مراکز آموزش عالی و آموزشگاه‌ها، ارائۀ تسهیلات برای مرمت کارگاه‌ها، خرید مواد اولیه، ایجاد بازار مناسب و طراحی محصولات متنوع و کارآمد منطبق با زندگی امروز راهکارهایی است که از سوی کارشناسان صنایع‌دستی برای احیای هنرهای کهن نساجی در کاشان پیشنهاد شده است.