نگاهی به آمارهای اعلام‌شده از سوی «مریم جلالی» معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نشان می‌دهد «سهم ایران از بازار جهانی ۸۰۰ میلیارد دلاری صنایع‌دستی در سال ۲۰۲۲، فقط ۰.۰۰۵ درصد (۵ هزارم) بوده است.» بنابر اعداد و ارقامی که او اعلام کرده از نظر دلاری، صادرات صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۵، ۲۳۷ میلیون دلار بوده است (در این سال هر دلار بین ۳ تا ۴ هزار تومان معامله می‌شد) این عدد در سال ۱۳۹۹ به ۳۲۲ میلیون دلار رسیده است (زمانی که دلار از ۱۳ هزار تومان به ۲۲ هزار تومان رسید) و در سال ۱۴۰۱ این عدد ۲۲۴ میلیون دلار بوده است (دلار در این سال از ۲۶ تا ۶۲ هزار تومان در نوسان بود). این اعداد نشان می‌دهد صادرات نه‌تنها کاهشی بوده که با در نظر گرفتن افزایش قیمت ارز، افت قابل‌توجهی نیز داشته است.
آمار جهانی درآمد صنایع‌دستی
صنایع خلاق، صنایع‌دستی و هنرهای دستی همان چیزی است که در بازار جهانی رقابت قابل‌توجهی دارد. ارزش بازار صنایع‌دستی در جهان در سال ۲۰۲۲ به رقم بسیار بزرگ ۷۵۲ میلیارد دلار رسید و رشد ۱۱ درصدی داشت و با همین روند رشد، این درآمد تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۱ تریلیون و ۳۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
در فهرست ۱۰ صادرکنندهٔ پیشرو کالاهای خلاق یا صنایع‌دستی ۵ اقتصاد از آسیا، ۴ اقتصاد از اروپا و ۱ اقتصاد از آمریکای‌شمالی به چشم می‌خورند که در مجموع ۲/۶۸ درصد از صادرات جهانی کالاهای خلاق را به خود اختصاص داده‌اند. معمولاً چین در این بازار، حرف نخست را می‌­زند، به‌طوری‌که این کشور در سال ۲۰۲۱ توانست حدود ۳۳۶۳ میلیارد دلار از این صنعت کسب درآمد کند. آمریکا و آلمان کشورهای بعدی در صادرات این صنعت هستند و ایران با وجود داشتن ۱۴ شهر جهانی صنایع‌دستی از میان ۵۹ شهر جهانی صنایع‌دستی جهان حتی در میان ۱۰ کشور اول هم نیست.

صنایع خلاق، صنایع‌دستی و هنرهای دستی همان چیزی است که در بازار جهانی، رقابت قابل‌توجهی دارد. ارزش بازار صنایع‌دستی در جهان در سال ۲۰۲۲ به رقم بسیار بزرگ ۷۵۲ میلیارد دلار رسید و رشد ۱۱ درصدی داشت و با همین روند رشد، این درآمد تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۱ تریلیون و ۳۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید

لالجین همدان شهر جهانی سفال، تبریز شهر جهانی فرش، مشهد شهر جهانی سنگ‌های قیمتی، سیرجان شهر جهانی گلیم، مریوان شهر جهانی کلاش (گیوه) کردی، روستای کلپورگان سراوان پایتخت جهانی سفال دست‌ساز، اصفهان شهر جهانی صنایع‌‍‌دستی، آباده شهر جهانی منبت‌کاری، روستای خراشاد خراسان‌جنوبی پایتخت جهانی توبافی (پارچه‌بافی سنتی)، میبد شهر جهانی زیلو، ملایر شهر جهانی مبلمان منبت‌کاری‌شده، روستای قاسم‌آباد چابکسر پایتخت جهانی چادرشب‌‌بافی، شیراز شهر جهانی صنایع‌دستی و زنجان شهر جهانی ملیله‌دوزی شهرهای جهانی صنایع‌دستی ایران هستند. با وجود این آمار و اگرچه ایران در تولید صنایع‌دستی، جزو سه کشور اول جهان در کنار چین و هند به‌شمار می‌رود، اما در صادرات صنایع‌دستی جایگاه چهلم جهان را به خود اختصاص داده است.
هدفگذاری صنایع‌دستی ایران
حدود۵۲۰ هزار نفر هنرمند صنایع‌دستی در کشور فعال هستند که در ۲۹۹ رشته فعالیت دارند. سرپرست دفتر بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی کشور در گفت‌وگو با «خراسان» گفته است که برای توسعهٔ بازار صادراتی صنایع‌دستی، نقش دولت تسهیلگری و سرعت بخشیدن و نقش اصلی برعهدهٔ بخش خصوصی و فعالان اقتصادی است؛ همان‌طور که در سایر کشورهای موفق، همین روند طی شده.
به گفتهٔ «فرزاد اوجانی»، هزینه‌های لازم برای بازاریابی و حضور در بازارهای جهانی بالاست: «ما هم بخش خصوصی توانمند و قوی در این حوزه نداشته‌ایم، اما در حال حاضر در نقش تسهیلگر و حامی به‌دنبال تأسیس یک هلدینگ متمرکز با حضور فعالان اقتصادی و خود هنرمندان هستیم تا تحولی در بازرگانی داخلی و خارجی صنایع‌دستی ایجاد شود.»

چین در راهبرد توسعهٔ خود به صنایع روستایی توجه کرده و تأثیر صنایع‌دستی بر گردشگری را نیز جدی گرفته است. شرکت ملی واردات و صادرات صنایع دستی و هنری این کشور عهده‌دار صدور این محصولات است، اما بیش از همهٔ اینها، علت اصلی رشد چشمگیر صادرات صنایع‌دستی چین، نوآوری در تولیدات، بهبود بسته‌بندی و افزایش چشمگیر تقاضا برای صنایع‌دستی این کشور در اروپا و آمریکا و استرالیا در آستانهٔ سال نوی میلادی اعلام شده است

او توضیح داده است که جلسه‌های اولیه برای راه‌اندازی هلدینگ صنایع‌دستی برگزار شده است تا با راه‌اندازی آن در سال ۱۴۰۴ به چشم‌انداز صادرات سالانه دو تا سه میلیارد دلاری صنایع‌دستی دست یابیم.
تجربهٔ چین
در حال حاضر، مهمترین بازار صنایع‌دستی ایران عراق، افغانستان، ترکیه، عمان و آذربایجان هستند. وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پیش از این، «توسعهٔ صادرات صنایع‌دستی» را «شاه‌کلید تمامی مسائل مربوط به این‌ حوزه» دانسته و اظهار امیدواری کرده بود با تحقق توسعهٔ صادرات صنایع‌دستی، هم اقتصاد ملی و هنرمندان صنایع‌دستی از آن بهره ببرند، هم خرده‌فرهنگ‌های بومی و منطقه‌ای ما حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود. اما راهکار چیست؟ رفع چالش‌هایی چون تغییر سلیقه، به‌روز نشدن، گرانی هزینه‌های تولید و مواد اولیه که موجب نابودی بسیاری از این هنرها شده و بسیاری از آنها را هم در معرض فراموشی قرار داده است و البته تجربهٔ کشورهای موفق چون چین.
از سال ۱۹۷۹ میلادی که جمهوری خلق چین درهای خود را به جهان خارج باز کرد به‌سرعت در مسیر توسعه گام نهاد، به‌طوری‌که با تصویب قانون سرمایه‌گذاری خارجی با تضمین برگشت سود تا میزان صد درصد در سال ۱۹۸۶ میلادی موجب امضای ۸۴ هزار قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک با طرف‌های خارجی طی سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۳ میلادی شد و طی سال ۱۹۹۲ میلادی حدود ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌های آمریکایی را جذب کرد. اینگونه اقدامات موجب تشویق به سرمایه‌گذاری ۵۵ میلیون نفر چینی مقیم خارج از آن کشور که بیش از دو هزار میلیارد دلار دارایی دارند و باعث شد تا تولید ناخالص داخلی چین از ۱۷۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۷۹ به حدود ۴۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۲ و به ۷۳۶ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۶ افزایش و صادرات آن کشور هم به رقم ۱۳۰ میلیارد دلار فزونی یابد.
در همین سال‌ها و بعد از آن، صنایع‌دستی چین هم رشد قابل‌توجهی پیدا کرد، به‌طوری‌که حالا چین در میزان درآمد از صادرات صنایع‌دستی در میان همهٔ کشورهای جهان حرف نخست را می‌­زند. این کشور در سال ۲۰۲۱ توانست حدود ۳۳۶۳ میلیارد دلار از این صنعت کسب درآمد کند. همچنین، وجود جمعیت بسیار زیاد که درصد بالایی از آنها نیز روستایی هستند، تولید صنایع‌دستی در این کشور را تسهیل کرده است. چین در راهبرد توسعهٔ خود به صنایع روستایی توجه کرده و تأثیر صنایع‌دستی بر گردشگری را نیز جدی گرفته است. شرکت ملی واردات و صادرات صنایع دستی و هنری این کشور عهده‌دار صدور این محصولات است، اما بیش از همهٔ اینها، علت اصلی رشد چشمگیر صادرات صنایع‌دستی چین، نوآوری در تولیدات، بهبود بسته‌بندی و افزایش چشمگیر تقاضا برای صنایع‌دستی این کشور در اروپا و آمریکا و استرالیا در آستانهٔ سال نوی میلادی اعلام شده است.
همچنین در آستانه‌ٔ آغاز سال نوی قمری در چین نیز تقاضا برای صنایع‌دستی این کشور از جمله فانوس‌های کاغذی در داخل چین افزایش چشمگیری می‌یابد و از ماه‌ها قبل تولیدکنندگان صنایع‌دستی مشغول تهیه‌ٔ آنها هستند. جشنواره‌های زیادی نیز در آستانهٔ سال نو، از روز ۱۴ فوریه، آغاز می‌شوند که برای اجرایشان به صنایع‌دستی چین نیاز است.
معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پیش‌تر در این باره اظهارنظر کرده بود که ۸۰ درصد از رشته‌های صنایع‌دستی بین‌المللی شامل رشته‌های ۱۸گانه از جمله نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع‌دستی چرمی، صنایع‌دستی فلزی، صنایع‌دستی دریایی، صنایع‌دستی استخوانی، صنایع‌دستی سنتی، رودوزی‌های سنتی، پیشه‌های وابسته به صنایع‌دستی، سازهای سنتی، آبگینه، صنایع‌دستی کاغذی، میناکاری، طراحی و نقاشی سنتی، صنایع‌دستی چوبی و حصیری در ایران فعال هستند، اما به گفتهٔ «مریم جلالی»، افق چشم‌انداز این حوزه در سال ۱۴۱۱ رسیدن به ۵ درصد سهم صنایع‌دستی از تولید ناخالص GPD، دو میلیارد دلار صادرات به انضمام زیورآلات سنتی و ایجاد دو میلیون شغل در حوزهٔ صنایع‌دستی است. به گفتهٔ او، ظهور خرده‌فروشی آنلاین، گسترش کانال‌های مختلف تجارت الکترونیک، دسترسی آسان‌تر به صنایع‌دستی برای مصرف‌کنندگان، تغییر و جایگزینی طراحی‌های صنایع‌دستی از قومی به مدرن به‌همراه تقاضای شدید ادارات، بیمارستان‌ها و هتل‌ها، سرمایه‌گذاری کم و نیاز به انرژی کمتر در مقایسه با محصولات ماشینی که مستلزم استفاده از برق و سوخت‌های مختلف دیگر هستند و درنتیجه شکوفایی این صنعت به‌ویژه در مناطق در حال توسعه مانند هند، چین و افغانستان از اتفاقاتی است که در بازار جهانی صنایع‌دستی شاهد هستیم.
**
صنایع‌دستی پس از جنگ جهانی دوم با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفته است. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه‌ٔ پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع‌دستی» به‌عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب و سالروز تأسیس این همایش به‌عنوان «روز جهانی صنایع‌دستی» نامگذاری شد؛ محصولاتی که یا کاملاً با دست، یا به کمک ابزار دستی و با حتی ابزار مکانیکی توسط هنرصنعتگران ساخته می‌شوند و حالا سهم مهمی در درآمد و ارزآوری برای کشورها دارند. سهمی که ایران نیز باید برای افزایش آن تلاش و از تجربهٔ کشورهای دیگر استفاده کند.