زندگی شهری زیر سایه گازهای گلخانه‌ای

تورنتو، پمپ‌های حرارتی به کار گرفت و روتردام درختان را افزایش داد.

توده‌های یخ در قطبین ذوب می‌شوند، آب دریاها به مرور بالا می‌آید، مناطق پربارش، خشک می‌شوند و بسترشان به مسیرهای سیلابی تبدیل می‌شود و  اقلیم تغییر می‌کند. این شاید خلاصه‌ای باشد از آنچه این روزها به سر زمین می‎‌آید. تغییرات اقلیم اما در لغت یعنی «تغییرات مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب و هوایی  که در طولانی‌مدت در یک منطقه خاص یا برای کل اقلیم جهانی رخ بدهد.» تغییرات اقلیم اما بر زندگی شهرنشینان نیز موثر بوده است و گاه باعث از بین رفتن زیرساخت‌ها شده و مردم یک شهر را مجبور به مهاجرت کرده است. گزارش‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد زندگی در شهرها منجر به تولید نزدیک به 60 درصد گاز گلخانه‌ای می‌شود، بنابراین کاهش گازهای گلخانه‌ای در شهرها برای کاهش تاثیرات تغییر اقلیم امری ضروری است. کتاب «بررسی تطبیقی اقدامات کاهش آثار و سازگاری با تغییرات اقلیمی در دیگر کشورها» که مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری تهران آن را به تازگی منتشر کرده است، به نوعی به تاثیرات تغییرات اقلیم در شهرها پرداخته و الگوی موفق برای کاهش تاثیرات را بررسی کرده است. بخش‌هایی از کتابی که خسرو اشرفی آن را نوشته در ادامه آمده است.

عوارض تغییرات اقلیم در شهرها

آثار تغییر اقلیم بر شهرها، بالا آمدن سطح آب دریا، توفان‌های حاره‌ای، نزولات جوی سنگین و رویدادهای گرمایی و خشکسالی است. این کتاب اما عوارض تغییر اقلیم در شهرها به چند بخش تقسیم کرده است. در بخش سامانه انرژی شهرها گفته شده که «سامانه آب شهری شامل منابع تامین آب، انتقال، توزیع، تصفیه، استفاده مجدد و عناصر دفع فاضلاب همگی ممکن است در تغییرات اقلیمی آسیب پذیر باشند. سطوح نفوذ ناپذیر در شهر و افزایش شدت بارش می‌تواند سامانه زهکشی و دفع فاضلاب را تخریب کند. افزایش دما و نرخ تبخیر در میزان تقاضا، افزایش سطح آب دریاها در شوری منابع آب شهرهای ساحلی و سیلاب‌ها و طغیان رودخانه‌ها در آلوده کردن منابع آب مؤثرند.»

نویسنده کتاب ادعا کرده است که تغییرات اقلیمی در بهداشت عمومی شهر نیز موثر است:« آسیب‌های فیزیکی ناشی از توفان و سیلاب و یخ‌زدگی درختان در فصل بهار و عوارض بعد از تغییرات شدید مانند توفان و سیل، خرابی‌های مسکن و سامانه زهکشی شهر، اختلال در دسترسی به آب سالم و مواد غذایی همچنین رشد باکتری‌ها در طولانی شدن موج گرما و آلودگی مواد غذایی، ایجاد بیماری‌های تنفسی به علت کاهش کیفیت هوا در موج گرما و افزایش گردوخاک‌ها و گرمازدگی افراد سالمند و کودکان در نتیجه موج گرمای شدید و طولانی به خطر بیفتد. همچنین، خشکسالی‌های طولانی و مهاجرت از روستا به شهرها و ایجاد حاشیه‌نشینی در شهرها و اسکان غیر رسمی و غیر استاندارد نیز از تهدیدهای بلندمدت تغییرات اقلیم بر بهداشت عمومی است.»

لندن و تاثیرات مثبت تغییرات اقلیم

در یک مطالعه که برای بررسی آثار تغییرات اقلیم در شهر لندن در سال 2002 صورت گرفت اما نتایج جالبی بدست آمد. طبق نوشتار این کتاب، یکی از مهم‌ترین تاثیرات این پدیده در شهر لندن خطر سیل است. «لندن به سه شکل به دلیل سیل در معرض آسیب است؛ غرق شدن در دشت سیلابی توسط آب رودخانه، سیل محلی در زمانی که شبکه زهکشی به‌دلیل بارش شدید خراب می‌شود، و موج‌های شدید در رود تیمز» از دیگر تاثیرات تغییرات اقلیمی در لندن کاهش کیفیت هواست که منجر به مشکلات تنفسی در شهروندان می‌شود. پژوهش می‌گوید که تغییرات اقلیم باوجود تمام آثار منفی‌اش برای لندن منجر به جذب گردشگر نیز شده است. «هوای گرم در شهر باعث جذب گردشگر در شهر شده است.»

سیاست‌های شهری برای کاهش تاثیرات

شهرها اما عموما چند سیاست برای کاهش تاثیرات تغییرات اقلیم اتخاذ می‌کنند. نویسنده نوشته است که اولین استراتژی، استراتژی سازگاری است: «تفسیر سازگاری همان انعطاف‌پذیری اجتماعی است که مفهومی از توانایی جامعه به مقاومت در برابر شوک‌های خارجی و تنش‌ها، بدون تحول درخور توجه در جامعه است. تقویت انعطاف‌پذیری و کاهش آسیب‌پذیری مراکز شهری به تغییرات آب‌وهوا تابعی از فرایندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. زیرساخت‌های مورد نیاز برای کاهش آسیب پذیری و تقویت انعطاف‌پذیری در شهر عبارت‌اند از: رفاه اقتصادی و ثبات (استاندارد زندگی و میزان شهرنشینی)، ساختار جمعیتی مردم شهر، ثبات نمادی شهر، قدرت زیرساخت‌های عمومی (بهداشت، ارتباطات، حمل‌ونقل، مالی و غیره)، اتصال جهانی (ارتباطات جهانی، گردشگری، تجارت و غیره)و وابستگی به منابع طبیعی و توانایی احیای زیست‌بوم. »

استراتژی کاهش، عموما کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای را دنبال می‌کند و اقداماتی نظیر، کاهش مصرف انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر را مد نظر قرار می‌دهد.

برای کاهش تاثیرات تغییرات اقلیم در شهرها، همایش‌ها و کنوانسیون‌های متعددی برگزار شده است که مهم‌ترین آن در سال 1997 در کیوتو برگزار شد و طی آن پروتکل کیوتو به تصویب رسید. -کیوتو، پیمانی است بین‌المللی به منظور کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای.-

تورنتو و پمپ‌های حرارتی

کلانشهرهای دنیا اما اقدامات متعددی در راستای کاهش تاثیرات منفی ناشی از تغییرات اقلیم را در شهرها به کار بردند. به گواه اطلاعات مستند در کتاب ، دولت انتاریو در اولین قدم برای کاهش تغییرات اقلیمی، آن را به عنوان یک مشکل اساسی به رسمیت شناخته است، در قدم دوم تورنتو تلاش کرده تا از صنایع فناوری‌های پاک حمایت کند و زیرساختی برای بازگرداندن زیست بوم‌ها و کاهش کربن جوی به کار بندد. تورنتو توانسته ساختمان‌های پایدار بدون کربن در کانادا ایجاد کند: «با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، مانند استفاده انرژی‌های کارآمد، فتوولتائیک، هیترهای هوا و آب خورشیدی، طراحی انرژی خورشیدی منفعل و پمپ‌های حرارتی از طریق منابع گرمایی زمین، این اقدامات می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را تقریبا به صفر برساند. در تورنتو همچنین از انرژی گرمایی تلف شده منابع گرمایی زمینی هم از طریق پمپ حرارتی استفاده می‌شود.

تورنتو در بحث حمل و نقل هم تلاش کرده تا کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را مد نظر قرار دهد آن هم با چند روش، مثل کاهش مصرف خودرو و تشویق جامعه به استفاده از حمل و نقل عمومی، پیاده مداری یا حتی دوچرخه سواری. سیاستمداران این شهر از طرف دیگر تلاش کردند تا برق را با استفاده از منابع تجدید پذیری چون باد و تابش خورشید و جزر و مد و زمین گرمایی توسعه دهند و سامانه‌های گرمایشی و خنک سازی کارآمدی در ساختمان‌ها ایجاد کنند که از طریق شبکه لوله کشی تامین شود.

روتردام و سیاست افزایش درخت

در روتردام هم سیاست‌های در پیش گرفته شده، مشابه با سیاست‌های لندن و تورنتو است. به طور مثال این شهر در راستای حفاظت از فضای سبز شهری تلاش کرده تا درخت ایجاد کند: «این شهر همچنین مجوز قانونی برای جلوگیری از قطع درختان دارد. استان‌های هلند ابزارهای مختلفی برای ایجاد فضای سبز جدید را از طریق سلب مالکیت زمین و از طریق مشارکت عمومی و خصوصی ایجاد میکنند. قانون جدید توسعه زمین ملی، تخصیص هزینه‌های توسعه زمین را تنظیم می‌کند. که این امکان را برای شهرداری‌ها برای طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای باز (سبز)از توسعه‌دهندگان در توسعه یا توسعه مجدد را ایجاد می‌کند. به این ترتیب، شهرداری‌ها در زمینه ارتباط با توسعه‌دهندگان خصوصی و شرکت‌های مسکن، مهمات بیشتری دارند»

کلانشهرهای در حال توسعه چه کنند؟

تغییرات اقلیم اما در کشورهای در حال توسعه نیز موثر بوده است. به گواه آمار کتاب، توفان و سیل و خشکسالی در فیلیپین باعث شده تا بخش زیادی از محصولات کشاورزی بین سال‌های 1970 تا 1990 از بین بروند. فیلیپین برای سازگار شدن با تغییرات اقلیم اما دست به اقداماتی نیز زده است، در بخش کشاورزی :«توسعه گونه‌هایی که از طریق اصالح نباتات و بیوتکنولوژی تنش‌های مختلف ناشی از تغییرات اقلیم را تحمل می‌کنند. توسعه روش‌های مدیریت زمین‌های‌کشاورزی جدید که به مدیریت محصولات کشاورزی تحت شرایط تنش‌زا و مدیریت آفات و بیماری‌های گیاهی پاسخ خواهند داد. طراحی و توسعه سازگار از ابزارهای کشاورزی کارآمد و بهبود تکنولوژی‌های پس از برداشت که شامل استفاده و پردازش محصولات کشاورزی توسط محصولات و ضایعات کشاورزی است.»

در پایان این کتاب راهکارهایی هم برای کلانشهری مانند تهران داشته تا بتواند خودش را با تغییرات اقلیمی سازگار کند: «به کارگیری دیوارهای سبز و بام سبز در سطح شهر، همانند اقدامی که در تورنتو صورت گرفته است، الکتریکی کردن وسایل نقلیه و ایجاد طرح ترافیک مناسب برای این وسایل، کاهش هزینه‌های واردات برای وسایل نقلیه هیبریدی و سی ان جی، حفظ و گسترش گیاهان سبز شهر و سایبان درختی، استفاده از سوخت‌های زیستی و انتقال بار از حمل و نقل جاده‌ای و هوایی به ریلی از جمله اقداماتی است که اگر در تهران صورت بگیرد می‌تواند منجر به کاهش تاثیرات تغییرات اقلیم شود. »