هستۀ اولیۀ پایگاه‌های میراث‌فرهنگی حدود ۱۰۰ سال پیش شکل گرفت و درحال‌حاضر ۹۸ پایگاه ملی و ۲۶ پایگاه جهانی در قالب ۴۶ مکان در کشور فعال هستند. براساس نظام‌نامۀ اعتباری پایگاه‌های میراث‌فرهنگی، اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای موردنیاز پایگاه‌های میراث جهانی و ملی کشور، از محل ردیف‌ها و طرح‌های ذکرشده در قانون تأمین می‌شود. اعتبار تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سالانۀ هر پایگاه، براساس برنامه‌های مصوب سالانه که براساس پلان مدیریت و با تأیید شورای راهبری برای هر پایگاه تعیین و مصوب و اعتبارات هزینه‌ای براساس اعلام مدیر پایگاه بررسی و تصویب می‌شود. پس از تصویب اعتبار سالانۀ هر پایگاه و درج در موافقت‌نامه، تخصیص‌های اخذشده در مراحل مختلف به ادارۀ کل استان‌های مربوطه ابلاغ می‌شود تا با نظر مدیر پایگاه و براساس برنامه‌های مصوب با هماهنگی مدیرکل استان اقدامات لازم قانونی برای هزینه‌کرد صورت گیرد؛ مشکلی که پایگاه‌های میراث‌فرهنگی با آن مواجه‌اند، درست از همین‌جا شروع می‌شود.

 مشکل همۀ پایگاه‌ها بودجه است

یک کارشناس و پژوهشگر با بیان اینکه همۀ پایگاه‌ها از گذشته ردیف بودجۀ ملی داشته‌اند، به «پیام ما» می‌گوید که همۀ پایگاه‌ها با معضل اعتباری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و رسانه‌ای‌شدن ماجرای تخت‌جمشید و پاسارگاد بیشتر به‌دلیل اعتبارنداشتن برای خرید لرزه‌نگار و خطر فرونشست و شهرت بیشتر آن است.

این منبع که نخواست نامی از او منتشر شود، با بیان اینکه در گذشته قرار بود شیوۀ مدیریت پایگاه‌ها هیئت‌امنایی شود، توضیح می‌دهد: «داستان از جایی شروع می‌شود که از دهۀ ۱۳۸۰  به بعد، قرار بود پایگاه‌ها هیئت‌امنایی شوند. از دورۀ ریاست آقای «مشایی» بر سازمان میراث‌فرهنگی، این مسئله مطرح شده بود و تا دورۀ حاضر هم پیش آمد، اما عملی نشد. مدیریت هیئت‌امنایی یعنی همۀ بودجه و منابعی که پایگاه به دست می‌آورد، همان‌جا هزینه شود. سرانجام این طرح عملی نشد و در سال‌های اخیر یعنی از ۱۴۰۰ به بعد، پایگاه‌ها بیشترین ضربۀ اعتباری را خوردند. زیرا در دولت سیزدهم عملاً مدیریت و بودجۀ پایگاه‌ها به استان‌ها واگذار شد؛ به این شکل که همۀ مکاتبه‌ها و بودجۀ پایگاه‌ها از طریق استان‌ها صورت گیرد.»

 این پژوهشگر در بخش دیگری از صحبت‌های خود توضیح می‌دهد که قراردادهای کارکنان از جمله ریاست و مدیران هم به صورت مقاطع سه‌ماهه، شش‌ماهه و یک‌ساله در قالب قراردادهای عمرانی بسته می‌شود و به‌همین‌دلیل حقوق‌شان هم از هزینه‌های عمرانی پرداخت می‌شود. او دلیل کم یا زیاد اعتبار در سال‌های مختلف را بسته به پروژه‌های تعریف‌شده می‌داند و ادامه می‌دهد: «بودجۀ ریاست‌جمهوری که به صورت هبه در سفرهای استانی تخصیص می‌یابد هم کمک مهمی به فرآیند مدیریت سایت‌ها می‌کند.»

  بررسی بودجۀ پایگاه «پارسه پاسارگاد» در هشت سال

آمارها نشان می‌دهد تخت‌جمشید بیشترین بودجۀ پایگاه‌ها را در کل کشور داشته. زیرا بیشترین تعداد نیروی انسانی را دارد و هم اینکه بیشترین گردشگر را هم به خود اختصاص داده و در نتیجه درآمدی که کسب می‌کند هم از پایگاه‌های دیگر بالاتر است. تخت‌جمشید و پاسارگاد در نظام بودجه‌ای با نام «بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد» شناخته می‌شود و بررسی‌ها نشان می‌دهد بودجۀ تصویب‌شده به‌طور کامل تخصیص نیافته است. اعتبار مصوب این پایگاه از محل تملک دارایی سرمایه‌ای یک سال پیش از شروع طرح (۱۳۹۳) ۲۱۰۰۰، در زمان شروع طرح (۱۳۹۴) ۱۰۰۰۰۰ و در سال‌های بعد به ترتیب (۱۳۹۵) ۹۵۴۶۰، (۱۳۹۶) ۱۸۸۷۰۰، (۱۳۹۷) ۱۱۷۵۰۰،‌ (۱۳۹۸) ۱۱۵۷۰۰،‌ (۱۳۹۹) ۶۸۰۰۰ و (۱۴۰۰) ۹۴۰۹۰ میلیون ریال بوده است.

این درحالی‌است‌که اعتبار تخصیص‌یافته به این پایگاه‌ در این سال‌ها کمتر از میزان مصوب و به ترتیب در (۱۳۹۳) صفر، (۱۳۹۴) ۵۰۰۰، (۱۳۹۵) ۹۵۴۱3، (۱۳۹۶) ۱۰۹۸۸۶، (۱۳۹۷) ۷۲۹۳۷، (۱۳۹۸) ۱۵۸۳۵۰، (۱۳۹۹) ۵۵۰۰۰، (۱۴۰۰) ۷۰۰۰۰ و مصوبه‌‌های سفر (۱۴۰۰) ۳۶۷۰۰ میلیون ریال بوده است. این آمار نشان می‌دهد اوضاع تخصیص بودجه در این پایگاه تا پیش از ۱۴۰۰ هم مناسب نبوده است.

اوضاع بودجه‌ای هیچ‌وقت خوب نبود

مدیرکل وقت امور پایگاه‌های میراث جهانی در زمان شروع تخصیص اعتبار ملی برای پایگاه «پارسه پاسارگاد» گفته بود که اعتبار پایگاه‌های میراث‌فرهنگی در دست ادارۀ کل میراث‌فرهنگی استان‌هاست؛ درحالی‌که ما برای تأمین حقوق کارکنان‌مان هم با مشکل روبه‌رو هستیم.

به‌گفتۀ «فرهاد عزیزی»، اعتبار پایگاه‌های ملی اواخر دولت نهم به استان‌ها داده شد و باوجوداین، در سال ۱۳۹۴ یک ردیف اعتبار گرفتیم و برای پایگاه‌ها مدیر انتخاب شد.

او توضیح داده بود که چند سالی است اعتبار پایگاه‌ها به استان‌ها واگذار می‌شود و اداره‌های میراث‌فرهنگی استان‌ها نیز این اعتبار را در اختیار پایگاه‌ها نمی‌گذارند و از سوی دیگر فقط ۱۰ درصد از قول تأمین اعتبار ۱۰ میلیاردی تخت‌جمشید در سال ۱۳۹۵ محقق شد و بقیۀ این اعتبار را ندادند. پیش از این «علیرضا عسگری چاوردی»، مدیر فعلی پایگاه «تخت‌جمشید» و «نقش‌رستم» هم در تأیید اینکه بودجۀ تخت‌جمشید از حدود دو سـال پـیش قـطع شـده اسـت، گـفته بود: «مجموعۀ نقش‌رستم بزرگ است و نمی‌توان با اندک اعتباری آن را حفظ کرد. از سویی، سازمان برنامه‌وبودجه، ردیف اعتباری تخت‌جمشید را دو سال است قطع کرده، درحالی‌که باید این بودجه دست‌کم از محل فروش بلیت به تخت‌جمشید برگردد. حالا ما باید از محل اعتبار استانی خواهش کنیم که اگر بودجه‌شان اضافه آمد، به تخت‌جمشید بودجه بدهند.» «رضا سامه» مدیرکل امور پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در فروردین ۱۴۰۲ گفته بود: در ساختار و فرآیندهای پایگاه‌های ملی و جهانی به دنبال اصلاحات هستیم و تخصیص اعتبارات در سال جدید براساس عملکرد، کارکرد و کارایی هر پایگاه انجام خواهد شد.