رتبۀ ۷۴۵ تهران در کیفیت زندگی بین هزار شهر جهان

اخیراً نشریۀ «آکسفورد اکونومیک»، وابسته‌به دانشگاه آکسفورد، در تازه‌ترین گزارش خود از وضعیت شهرهای جهان بر اساس شاخص “کیفیت زندگی”، ۱۰۰۰ شهر از ۱۶۳ کشور جهان را رده‌بندی کرده که تهران در آن جایگاه ۷۴۵ را دارد.

براساس این‌ گزارش، شاخص جهانی کیفیت زندگی براساس درآمد خانوارها، برابری اجتماعی، هزینۀ مسکن، امید به زندگی، خدمات رفاهی و تفریحی و همچنین سرعت اینترنت سنجیده شده است. طبق گزارش آکسفورد، افزایش هزینۀ مسکن، اثر مخرب بر روی کیفیت زندگی شهروندان یک شهر دارد.

به‌دلیل تورم عمومی و تورم مسکن در ایران، تورم نقطه‌ای اجارۀ مسکن در فروردین‌ماه ۱۴۰۳ حدود ۸/۴۱ درصد برآورد شده است. ازسوی‌دیگر، بانک مرکزی نرخ تورم در سال ۱۴۰۲ را ۵۲.۳ درصد محاسبه کرده است که این رقم بالاترین نرخ تورم سالانه از سال ۱۳۲۲ تاکنون است. 

 سقوط کیفیت زندگی در تهران

تهران اگرچه در سال‌های اخیر با رشد شهرنشینی و رشد زیرساخت‌ها مواجه بوده است، اما عملاً از نظر کیفی رشد معناداری نداشته است. به‌این‌معنا که ساکنان شهری رضایت نسبی از وضعیت کیفیت زندگی خود ندارند .

گزارش رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس، از وضعیت فشار زیست‌محیطی در ۲۲ منطقۀ پایتخت خبر می‌دهد. کیفیت زندگی در این کلان‌شهر سقوط کرده و با سرعت زیاد به‌سمت نقطۀ اوج بحران حرکت می‌کند. سال گذشته نیز «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی به بررسی وضعیت شاخص سرریز جمعیت از ظرفیت سکونت در مناطق بیست‌‌‌ودوگانۀ پایتخت پرداخت که نشان می‌دهد کیفیت زندگی به‌واسطۀ اضافه بارگذاری نسبت‌به ظرفیت اقلیمی و زیست‌محیطی مناطق مختلف تهران در 18 منطقۀ پایتخت که میزبان ۸۲ درصد از جمعیت شهروندان است، به‌شدت افت کرده است.

سنجش صورت‌گرفته براساس پنج پارامتر کلیدی از جمله: جمعیت، آلودگی هوا، وضعیت آب و منابع طبیعی قابل استفاده توسط شهروندان، وضعیت خدمات و امکانات شهری و میزان تاب‌‌‌آوری تهران در برابر هرنوع حادثۀ طبیعی و غیرطبیعی و ۳۵ پارامتر جزئی، نشان می‌دهد کیفیت زندگی در تهران در فاز بحران است و می‌رود که به نقطۀ اوج بحران برسد.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، مسیری که برای توسعه در شهر تهران طی شده، عیار لازم را نداشته و کیفیت زندگی شهروندان را ارتقاء نداده است. تهران امروز ظاهری مدرن دارد اما در باطن وضعیت به‌گونه‌‌‌ای دیگر است.

 امنیت اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی؛ دو اصل کم‌رنگ‌شده

«حسین ایمانی جاجرمی» جامعه‌شناس شهری، پیش‌تر در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد عنوان کرده بود: در شرایط فعلی کسی جرأت نوآوری و ابتکار برای حل بحران‌های شهری مثل تهران را ندارد و این خود یکی دیگر از مسائل بنیادی است که پایتخت را به‌ این حال‌وروز رسانده است. او با تأکید بر اینکه حال بد و بحرانی امروز شهر تهران نشان می‌دهد مسیری که برای توسعۀ این شهر طی شده فاقد عیار لازم بوده و صرفاً بر ظاهر شهر متمرکز شده است، گفت: ادامۀ این روند، فجایعی به بار خواهد آورد که می‌تواند اوضاع را به مراتب آشفته‌‌‌تر کند.

به‌گفتۀ این کارشناس، دیگر نمی‌توانیم منتظر بمانیم یا شهر را به‌حال‌خود رها کنیم و با همان فرمان همیشگی آن را اداره کنیم. امروز تهران به یک برنامۀ نجات فوری نیاز دارد و حاکمیت و سیاست‌گذار باید بدون فوت وقت به آن ورود کنند.

«حامد اخگر» دکترای شهرسازی نیز در گفت‌وگو با ایمنا درخصوص شاخص‌های کیفیت زندگی، به چنین مواردی اشاره می‌کند: امنیت اجتماعی، احساس تعلق‌خاطر، سرمایۀ اجتماعی، رضایت از عملکرد در سطوح مختلف، امید به پیشرفت زندگی و امید به زندگی در مقیاس کلان، وضعیت مصرف و الگوی مصرف، از جمله زیر شاخص‌های عمده در حوزۀ اجتماعی است که می‌توان با بررسی و تحلیل آن کیفیت زندگی شهری را از منظر اجتماعی مورد بررسی قرار داد.

از نظر او، برخی نویسندگان و اندیشمندان با تأکید بر موضوع فرهنگ در حوزۀ کیفیت زندگی، شاخص‌ها و معیارهای دیگری را ذیل موضوع اجتماعی در نظر می‌گیرند؛ اما تأکید بر فرهنگ اصلی و خرده‌فرهنگ‌ها، از مؤلفه‌های اساسی در تحلیل این موضوع است.

با‌این‌حال، از منظر اقتصادی، فرصت‌های شغلی متنوع و متعدد در محله‌های شهری، فاصله تا محل کار، رضایت شغلی، سطح درآمد و رضایت از آن، نوع مالکیت مسکن، بار تکفل و متوسط قیمت زمین، از جمله شاخص‌ها در بعد اقتصادی ارتقاء کیفیت زندگی بوده که این کارشناس به آن اشاره می‌کند.

 عقب‌ماندن تهران از پایتخت‌های دیگر

شهرها به‌عنوان مراکز اصلی رشد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در دنیا شناخته می‌شوند. جذابیت شهرها در ایجاد ثروت، اشتغال و نوآوری است. اما بسیاری از شهرها از جمله تهران هنوز با چالش‌های مهمی نیز در زمینه‌های محرومیت اجتماعی، ناامنی، بیکاری، کمبود مسکن، ترافیک و حاشیه‌نشینی روبه‌رو هستند.

یکی از مهم‌ترین اهداف مطرح‌کردن مفهوم «کیفیت زندگی شهری»، اصلاح و تکامل توسعه از توسعۀ صرف کمی به توسعۀ پایدار شهری بوده است. در واقع کیفیت زندگی شهری یکی از اهداف اصلی توسعۀ پایدار و یکی از عوامل اساسی برای شکوفایی و ارتقاء کیفیت زندگی است.

بااین‌حال، تا وقتی نقشۀ‌راه جامع و مدون براساس نظرات کارشناسان متخصص و کارآزموده تدوین نشود و اجرای آن به بهترین مجریان سپرده نشود، همچنان باید منتظر سقوط‌آزاد تهران در شاخص کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی باشیم؛ به‌گونه‌ای‌که، با دارابودن بزرگ‌ترین زیرساخت‌های اجتماعی، اکنون در حوزۀ شهری از بسیاری از شهرهای حاشیۀ خزر ‌و همسایگان کشورهای حاشیۀ خلیج‌فارس عقب افتاده‌ایم و اگر اقدامی برای آن نشود، با شکاف عمیقی در این حوزه مواجه می‌شویم که شاید سال‌ها نتوان این شکاف را جبران کرد.