عید فطر، گرچه عیدی است که پس از ورود اسلام به ایران، جزو مناسبت‌های این دیار قرار گرفته، اما مانند همهٔ مناسبت‌های اسلامی که با میراث فرهنگی ایران گره خورده، رنگ‌وبوی ایرانی به‌خود گرفته است و مردم هر خطه از کشور، آن را به رسم خود جشن می‌گیرند. در میان همهٔ تفاوت‌هایی که برگزاری آیین‌های عید فطر در مناطق مختلف دارد، رسم خوزستانی‌ها را شاید بتوان متفاوت‌تر از هر جایی دانست. عرب‌های خوزستان عید فطر را مهمتر از هر عیدی در طول سال برگزار می‌کنند و هر آنچه را که در عید نوروز رسم است، در این عید بجا می‌آورند. از خانه‌تکانی گرفته تا خرید لباس نو و خرید پیش از عید و دید‌وبازدید. همین اهمیت هم موجب شده است بازارهای خوزستان در ایام ماه رمضان و به‌ویژه در روزهای پایانی این ماه رونق دیگری بگیرد که بیش از همه می‌توان این رونق را در بازارهای سه‌گانهٔ اهواز یعنی «نادری»، «کیان» و «فرحانی» دانست.

 

بازارهای سه‌گانه

یک فعال و دوستدار میراث فرهنگی خوزستان با بیان اینکه پایان رمضان و آغاز عید فطر در میان مردم عرب خوزستان با دو رسم «ام‌الوسخ»  و «ام‌الحلس»» همراه است به «پیام ما»‌ می‌گوید: «ام‌الوسخ یا روز چرکین روزی است که مردم عرب طی آن به نظافت خانه‌ها خود می‌پردازند، اجناس جدید برای منزل خریداری و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. و ام‌الحلس که نامی محلی و قدیمی از ایام رمضان است به‌معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی است و در این روز مردم به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند.»

 

او سه بازار اصلی اهواز در این ایام را «نادری»، «کیان» و «فرحانی» نام می‌برد و توضیح می‌دهد: «در تاریخ طبری به نام سوق‌‌الاهواز اشاره کرده که به‌معنای بازار اهواز است و از آن زمان به‌عنوان بازار بزرگ در بین شهرستانی‌ها و روستاها جا افتاده بود. با نگاهی به تاریخ طبری و همچنین خریدهای عید فطر این تردد میان شهرستان‌ها با اهواز را می‌توان رسمی دیرین در نظر گرفت.»

 

بازار نادری

اولین بازار «نادری» است که در مرکز شهر اهواز قرار گرفته و یک بازار در دل خود دارد که برای غیرعرب‌ها با نام «بازار عرب‌ها» و در میان خود عرب‌ها‌ با نام «سوق عبدالحمید» شناخته می‌شود. این بازار به‌ویژه پاتوق زنان سن بالای عرب است که در آن به‌دنبال پارچه‌هایی با سبک و سیاق عربی هستند.

به‌گفتهٔ این فعال میراث فرهنگی، «سوق عبدالحمید» یک راستهٔ بافت سنتی و میراثی اهواز محسوب می‌شود که در آن آجیل و خشکبار، ماهی و لباس‌های محلی عربی، عود، بخور و دلهٔ قهوه (قهوه‌جوش عربی) یافت می‌شود.

 

بازار کیان

در «بازار کیان» هم مانند «سوق عبدالحمید» طنین و ترنم موسیقی عربی محلی را از گوشه‌وکنار دکان و مغازه و دست‌فروش‌ها می‌توان شنید. تفاوت این بازار با نادری این است که این بازار در منطقهٔ کوی علوی در شرق اهواز اکثراً پاتوق آنهایی است که می‌خواهند وسیلهٔ خانه تعویض کنند. آل‌کثیر در این باره توضیح می‌دهد: «عید فطر برای عرب‌ها عیدی است که مردم مانند نوروز خانه‌تکانی می‌کنند و برای خانه‌هایشان وسایل نو می‌خرند و وسایل کهنه را تعویض می‌کنند. در این بازار علاوه‌بر همهٔ وسایل خانه، مبل‌های خاصی به‌نام مبل خلجی که عرب‌ها در اتاق‌های پذیرایی یا همان مضیف استفاده می‌کنند، به فروش می‌رسد. همچنین خوراکی‌های عید هم در این بازار یافت می‌شود.»

 

بازار فرحان

بازار بعدی که آل‌کثیر دربارهٔ آن صحبت می‌کند، بازار «فرحانی» است؛ بازاری که می‌توان گفت بزرگترین محل تولید لباس‌های محلی خوزستانی‌هاست: «از یک ماه قبل از ماه رمضان این بازار شلوغ می‌شود. بسیاری از مردان برای سفارش دوخت لباس عربی یعنی دشداشه، به این بازار مراجعه می‌کنند.»

به‌گفتهٔ این فعال فرهنگی‌، در این بازار غیر از لباس مردانه چفیه‌های رنگارنگ و متنوع هم به فروش می‌رسد و همچنین مردم عطر و بخور عربی برای خانه‌ها و همین‌طور لباس‌هایشان، منقل با ذوق و سلیقه عربی، قهوه‌جوش‌های متنوع، ظرف‌های پذیرایی و استکان‌های کوچک کمرباریک که عرب‌ها خیلی از آن استفاده می‌کنند را از این بازار تهیه می‌کنند.

 

او با تأکید بر اینکه این بازارها در ایام منتهی به عید فطر از دم غروب تا نزدیک‌های اذان صبح باز هستند، می‌گوید فعالان میراث فرهنگی بارها از مسئولان خواسته‌اند که به‌ویژه در این ایام به بازار «فرحانی» توجه کنند؛ زیرا این بازار بزرگترین بازار محلی تولید البسهٔ مردم عرب است و قابلیت ثبت ملی، حمایت از تولیدکنندگان و ساماندهی را دارد.

 

بازار عیدیا

بازارهای عید فطر خوزستان فقط محدود به اهواز نیست و در بهبهان هم بازاری به‌نام «عیدیا» در روزهای عید نوروز و همچنین عید فطر برگزار می‌شود. این را «خیرالله محمدیان»، از پژوهشگران بهبهان می‌گوید و می‌افزاید پیشینهٔ بازار «عیدیا» یا بازار «بی‌بی‌خدیجه» به زمان قاجاریه بازمی‌گردد. البته این بازار پیش از این دوره هم برپا می‌شده، ولی مستندات موجود قدمت آن را از زمان قاجار نشان می‌دهد.

 

او با بیان اینکه مشتریان این بازار، کودکان و نوجوانانی هستند که پس از دریافت عیدی از بزرگترها به‌همراه والدین برای خرید می‌آیند، می‌گوید صبح روز عید فطر همه آمادهٔ شرکت در نماز عید فطر می‌شوند: «صبح روز عید نیز معمولاً مردم به مساجد می‌روند و عید را به‌صورت دسته‌جمعی و با حضور روحانیون با خواندن دعای عید فطر به یکدیگر تبریک می‌گویند. جوانان نیز در محلی به‌نام بی‌بی‌خدیجه که بازار عید در آن برگزار می‌شود، جمع می‌شوند و به خریدوفروش انواع و اقسام تنقلات و شیرینی‌جات می‌پردازند. این جشن صبح تا ظهر برقرار است و پس از آن مردم استراحت می‌کنند و بنا‌به فصل روز عید مشغول سرگرمی‌های خارج از شهر همانند رفتن به باغ‌ها و کنار رودخانه می‌شوند.»