|پیام ما| اجلاس تنوع زیستی COP15 می‌تواند آخرین فرصت حل بحران تنوع زیستی باشد. این اجلاس دو هفته‌ای که قرار بود در چین برگزار شود، بعد از تاخیری دوساله به دلیل همه‌گیری کرونا در جهان، اکنون به دومین هفته برگزاری در کانادا رسیده است. مذاکرات مونترال تا امروز بر 22 هدف تمرکز داشته و در هفته اول فقط درباره سه هدف توافق شده است؛ از همین رو، بسیاری این روند را نگران‌کننده می‌دانند. به‌عکس COP27 که اوایل پاییز در مصر برگزار شد و صرفاً بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای متمرکز بود، این گردهمایی در نظر دارد چارچوبی در راستای کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) تنظیم کند. این چارچوب اهدافی را برای 10 سال آینده تعیین می‌کند که بر اساس آن مشخص می‌شود که چگونه بشر از تنوع زیستی پایدار استفاده خواهد کرد، منافع حاصل از منابع ژنتیکی را به اشتراک می‌گذارد و حفاظت را ترویج می‌کند. با این همه، هنوز درباره نرسیدن به اهداف 10 سال پیش کنفرانس قبلی، محل اختلاف است.

مذاکرات هنوز به پایان نرسیده و بسیاری درباره هدف‌گذاری‌ها نگرانند. اما نات پانگ، نماینده کامبوج معتقد است که هنوز می‌توان امیدوار بود. پانگ در روز افتتاحیه اجلاس تنوع زیستی، به سخنان استیون گیلبولت، وزیر محیط زیست کانادا گوش می‌دهد که می‌گوید: «طرفین را وادار به توافق با هدف 30 درصدی حفاظت از تنوع زیستی تا سال 2030 کنید.» گیلبولت در حالی این را می‌گوید که 120 کشور از 196 کشور شرکت‌کننده قبلاً به همین هدف «سی در سی» متعهد شده بودند. معکوس کردن روند کاهشی تنوع زیستی تا سال 2030 در کشورهای در حال توسعه‌ای مثل کامبوج نیازمند تأمین بودجه است. پانگ می‌گوید: «در کامبوج، ما چندان نگران تغییر اقلیم نیستیم، اما در مورد از دست دادن گونه‌ها بسیار نگرانیم. امید من این است که این اجلاس به همه ما کمک کند تا این روند را متوقف کنیم.»

مذاکره‌کنندگان در نظر دارند تا با به نتیجه رساندن 22 هدف، به توافقی بلندپروازانه در چارچوب جهانی تنوع زیستی برسند. اما این بلندپروازی بدون نظارت و ساز و کارهای اجرایی قابل اجرا بی‌معناست. از این گذشته، آخرین باری که این گروه یک دهه حفاظت از طبیعت را دنبال کرد (در کنفرانس آیچی، ژاپن در سال 2010) حتی یک هدف هم به طور کامل برآورده نشد

راشل پولفر دیروز در وبسایت شرکت تحقیقاتی و رسانه‌ای Corporate Knights Inc نوشت: بیش از 17 هزار شرکت‌کننده به نمایندگی از 196 دولت، به مونترال کانادا آمده‌اند تا این آخرین فرصت ما برای متوقف کردن و معکوس کردن آسیبی باشد که بشر در سرتاسر جهان به اکوسیستم‌ها وارد کرده است. این نیازی فوری است. روز افتتاحیه، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، بشریت را به‌درستی به یک «سلاح کشتار جمعی» برای محیط زیست توصیف کرد. علم هم این را تایید می‌کند: طبق مطالعه اخیر صندوق جهانی حیات وحش، از سال 1970، گونه‌های تحت نظارت (پستانداران، پرندگان، حشرات و حیات گیاهی) تا 69 درصد کاهش یافته است.
این روند نابودی در حالی است که ما برای بقا به تنوع زیستی متکی هستیم: از حفظ و گسترش پوشش جنگلی برای جذب دی‌اکسید کربن گرفته، تا نوآوری در پزشکی و همچنین تالاب‌هایی که می‌توانند تأثیرات مخرب سیل‌های ساحلی را کاهش داده و معکوس کنند. از همین رو یکی از کارشناسان در کنفرانس، تخریب تنوع زیستی را به خودکشی دسته‌جمعی تشبیه می‌کند.
برای متوقف کردن و معکوس کردن این روند، کارشناسان 22 هدف را تعیین کردند که در رسیدن به هدف حفاظت از 30 درصد تا سال 2030 مسیر روشنی برای جامعه بین‌المللی ترسیم می‌کند. با این حال، راه رسیدن به اجماع به هیچ وجه هموار نیست. مذاکره‌کنندگان تا زمان چاپ متن چارچوب هنوز بر سر جمله‌بندی نهایی به توافق نرسیده بودند. از سوی دیگر از پنج خشکی بزرگ (ایالات متحده، چین، روسیه، برزیل و کانادا)، فقط کانادا تمایل خود را برای تعهد به هدف «سی در سی» اعلام کرده است. ایالات متحده که کنوانسیون تنوع زیستی را امضا نکرده، حتی بر سر میز مذاکره حضور ندارد.

راه رسیدن به اجماع به هیچ وجه هموار نیست. مذاکره‌کنندگان تا زمان چاپ متن چارچوب هنوز بر سر جمله‌بندی نهایی به توافق نرسیده بودند. از سوی دیگر از پنج خشکی بزرگ (ایالات متحده، چین، روسیه، برزیل و کانادا)، فقط کانادا تمایل خود را برای تعهد به هدف «سی در سی» اعلام کرده است. ایالات متحده که کنوانسیون تنوع زیستی را امضا نکرده، حتی بر سر میز مذاکره حضور ندارد

رئیس جمهور جدید برزیل، لولا داسیلوا، متعهد شده است که تخریب جنگل‌های آمازون را متوقف و معکوس کند. از سوی دیگر سازمان‌های غیردولتی از چین که رئیس فعلی کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) است، به دلیل کم‌اهمیت جلوه دادن عمدی مذاکرات انتقاد کرده‌اند. در حالی که سازمان ملل به رهبری گوترش در اجلاس مونترال مستقر شده، تنها رئیس دولت حاضر در COP15، کشور میزبان، یعنی کانادا است. (یکی از شروط ترودو برای میزبانی کنفرانس در مونترال، اطمینان از این بود که دولت چین فضا را برای اعتراض و مخالفت تحمل کند.)
دنیا تماشا می‌کند، زمان می‌گذرد و حیات وحش در انتظار است
در کنار هزاران شرکت‌کننده اجلاس تنوع زیستی سازمان ملل، کارکنان بنیاد جهانی طبیعت هم برای حضور در COP15 به کنگره مونترال آمده‌اند. دیروز جاشوا آستروف در وبسایت این بنیاد (WWF) نوشت که همه شرکت‌کنندگان هدفی حیاتی دارند؛ توقف و معکوس کردن تخریب سریع طبیعت و جلوگیری از انقراض بالقوه یک میلیون گونه. آنها علاوه بر این می‌خواهند بفهمند که با چه شکلی از کمک می‌توان برابری و اثربخشی را تضمین کرد.
گوترش در سخنرانی ابتدایی خود درباره اینکه این هدف تا چه حد حیاتی است، کلماتی را به زبان آورد و هشدار داد: «با اشتهای بی‌پایان ما برای رشد اقتصادی بدون کنترل و به‌طور نابرابر، بشریت به سلاح انقراض جمعی تبدیل شده است». او گفت که این کنفرانس در مورد وظیفه فوری برقراری صلح است. با توجه به این نکته، مذاکره‌کنندگان در نظر دارند تا با به نتیجه رساندن 22 هدف، به توافقی بلندپروازانه در چارچوب جهانی تنوع زیستی برسند. اما این بلندپروازی بدون نظارت و ساز و کارهای اجرایی قابل اجرا بی‌معناست. از این گذشته، آخرین باری که این گروه یک دهه حفاظت از طبیعت را دنبال کرد (در کنفرانس آیچی، ژاپن در سال 2010) حتی یک هدف هم به طور کامل برآورده نشد.
با این همه، تفاوت دیگر در COP15 افزایش چشمگیر تمرکز بر دانش بومی است. در روزهای گذشته پل اوکالیک، متخصص ارشد حوزه قطب شمال WWF-کانادا، در پنلی با موضوع «حفاظت به رهبری بومیان» گفت: «امیدوارم در این دوران، ورق برگردد و ما به مردم بومی اجازه دهیم که آینده خود را تعیین کنند و دولت هم راهی برای حمایت از آنها بیابد و به جلو حرکت کند.»
او با گفتن اینها اضافه کرد: «اینوئیت‌ها و جمعیت‌های بومی ما به حمایت مداوم نیاز دارند. به جای اینکه مدام به آنها گفته شود چه کاری باید انجام دهند، بگذارید خودشان کار را به دست بگیرند. ما باید درباره سرنوشت خود تصمیم‌گیری کنیم. همین روند به ما امکان داد تا به امروز برسیم و مایلیم که به راه خود ادامه دهیم. دولت هم باید از این تلاش حمایت کند.»
تا کنون در خلال این اجلاس، کانادا کمک 350 میلیون دلار برای حمایت از تنوع زیستی در کشورهای در حال توسعه را وعده داده داست. پس از آن 800 میلیون دلار برای چهار هدف حفاظتی در مقیاس بزرگ به رهبری بومیان که تقریباً یک میلیون کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند، در نظر گرفته شد.
در همین حال، جلسه عمومی افتتاحیه به گروه‌های کاری، پنل‌ها و رویدادهای جانبی مختلف برای بحث در مورد موارد دستور کار و تشکیل تقسیم شد. اما تا آخر هفته اول، مذاکره‌کنندگان فقط در مورد سه هدف از 22 مورد به اجماع رسیدند و این نگرانی‌ها را افزایش داد.
از آنجا که وزرای محیط زیست هر کشور در اواخر این هفته برای نهایی کردن چارچوب به بخش عالی رتبه می‌رسند، شاید لازم باشد که سخنان عایشه صدیقه، فعال جوان پاکستانی در کنفرانس مطبوعاتی روزانه بنیاد جهانی طبیعت را در جمعه گذشته به خاطر بسپارند که گفت: «نمی‌دانم چند سال، چند پنل و چند کنفرانس طول می‌کشد تا متوجه این موضوع شویم. اما بالاخره زمانی فرا می‌رسد که بسیار نزدیک است و در آن روز نمی‌توانید با طبیعت مذاکره کنید. زیرا طبیعت قدرتمند است؛ قدرتمندتر از همه ما.»
در هفته دوم کنفرانس تنوع زیستی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در حالی که در روزهای گذشته پیشرفت‌هایی به سمت توافق مبتنی بر حقوق حاصل شده است -از جمله بحث‌های جدید در مورد حق برخورداری از محیط زیست سالم- در این مرحله نهایی برای رسیدن به یک چارچوب جاه‌طلبانه و تحول‌آفرین همچنان راه درازی باقی است.
کارکنان بنیاد جهانی طبیعت که در مذاکرات حضور دارند می‌گویند که به نظر می‌رسد کشورها به حفاظت حداقل 30 درصد از کره زمین، حفاظت از حقوق مردمان بومی و جوامع محلی و بسیج منابع برای تأمین مالی حفاظت در مناطق در حال توسعه متعهد هستند.
وزرای محیط زیست هر کشور در اواسط هفته برای نهایی کردن پیش‌نویش وارد می‌شوند. از آنجا که جریان مذاکرات رسیدن به اهداف را تا سال 2030 تضمین می‌کند، این بنیاد ناظر برنامه‌ریزی کشورها برای اجرای این چارچوب خواهد بود و هر گونه تلاش برای عقب‌نشینی یا به‌تاخیر انداختن از نظرش دور نمی‌ماند. لی لین، مدیر ارشد سیاست‌گذاری و حمایت از WWF بین‌المللی می‌گوید: «مذاکره‌کنندگان تا امروز بیشتر بر موارد جزئی تمرکز کرده‌اند. حال اگر بناست که کشورها توافق بزرگی را در مونترال تضمین کنند، باید درباره موارد مهم مصالحه کرد. آنها کارهای زیادی را برای روزهای پیش رو گذاشته‌اند.»
بنیاد جهانی طبیعت از کشورها می‌خواهد که دلیل حضورشان در کنفرانس را به خاطر بسپارند: «بشریت و حیات وحش با بحران فزاینده تنوع زیستی روبه‌رو هستند که تمام حیات زمین را تهدید می‌کند. ما باید با هم همکاری کنیم تا از خانه خود محافظت کنیم.»