سال 1394 علی تیموری مدیرکل وقت حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که شرکت بیمه «ما» وابسته به بانک ملت در راستای مسئولیت اجتماعی خود اقدام به صدور بیمه‌نامه جامع پلنگ ایرانی کرده است. این بیمه سه سال بعد گفت تا آذر سال 97 بیش از یک میلیارد تومان به صندوق ملی محیط‌ زیست واریز کرده است. با این حال روند پوشش بیمه‌ این گونه چندان که باید درست پیش نرفت و سال 99 بیمه پلنگ منقضی شد‌، در حالی که همچنان موضوع تعارض بین این گونه و جامعه بومی و محلی وجود داشت. در راستای حمایت دوباره از پلنگ، حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست روز شنبه 19 آذر با اشاره به دو فرایند در احیای زیستگاه پلنگ به ایسنا گفت: به دنبال نهایی کردن بیمه خسارات حیات وحش، بازگرداندن طعمه به زیستگاه‌های پلنگ و احیای زیستگاه‌های از بین رفته آن هستیم. حسن اکبری درباره اقدامات سازمان محیط زیست برای احیای زیستگاه پلنگ بیان کرد:‌ دو فرایند را در این زمینه مد نظر داریم. اول اینکه در حال نهایی کردن آخرین مراحل بیمه کردن خسارات حیات وحش هستیم تا اگر در جایی پلنگ به دام مردم آسیب زد، بتوانیم از طریق بیمه خسارت وارد شده به جامعه محلی را پرداخت کنیم. با اتخاذ این تصمیم مردم و جوامع محلی مقابل محیط زیست قرار نمی‌گیرند و به پلنگ آسیب نمی‌زنند. او درباره فرایند دوم هم گفت: در مناطقی مانند زاگرس پلنگ هست اما طعمه کافی نیست. طعمه بر اثر شکار بی‌رویه یا به اشکال دیگری از بین رفته است. تلاش ما بر این است که طعمه‌ها را به مناطق برگردانیم و از آنها حفاظت کنیم تا پلنگ از نظر تغذیه دچار مشکل نشود. همچنین پروژه‌ای برای مکان‌یابی زیستگاه‌هایی که امکان برگرداندن پلنگ به آنجا وجود دارد را تعریف کرده‌ایم. اگر این پروژه به نتیجه رسد به عنوان گامی در میان‌مدت و بلندمدت می‌تواند در احیای زیستگاه پلنگ موثر باشد. به عبارتی هنگامی که یک زیستگاه مناسب بوده و قبلا در آن پلنگ وجود داشته اما به علت نبود طعمه از بین رفته است، می‌توانیم با افزایش جمعیت طعمه، پلنگ را به زیستگاهش برگردانیم.

در روستا همه از این می‌گویند که پسر نقی دامدار بزرگ منطقه پلنگی را با طعمه مسموم کشته است. پلنگی که دور و بر آغل‌ آنها و دیگر دامداران می‌چرخید و خواب شبانه را بر آنان حرام کرده بود. دامداران متفق‌القول بودند که پلنگ با اولین شکار،‌ به پخته‌خواری عادت می‌کند و باید هر چه زودتر از بین برود. پسر نقی داوطلب شد تا کارش را بسازد،‌ طعمه مسموم را گذاشت و پلنگ را تلف کرد و بعد حواسش بود چطور لاشه را سربه نیست کند تا از چشم محیط‌بان‌ها مخفی بماند. این اتفاق نه تنها در شرق ایران،‌ بلکه در شمال و جنوب و غرب و مرکز بارها تکرار شده است. زیستگاه‌های پلنگ در ایران پراکنده است و آنها در جای جای ایران بنا به دلایل مختلف از سوی جامعه محلی تلف می‌شوند. آیا بیمه می‌تواند تضمینی باشد که این گونه تلف نشود؟ محمدصادق فرهادی‌نیا دکتر جانور‌شناسی دانشگاه آکسفورد به «پیام ما» می‌گوید: «هیچ کاری ۱۰۰ درصد مطمئن نیست و هر اقدامی حتی ممکن است تاثیرات منفی جانبی هم داشته باشد. با این حال مهم آن است که راهکارهایی به کار گرفته شود که بتواند به حفظ پلنگ کمک کند.»

او می‌افزاید: ما برای حفاظت باید دو کار را پیگیری کنیم،‌ اول حفاظت از موجودی و زیستگاه‌های طبیعی که همین کاری است که محیط‌بان‌ها در مناطق حفاظت شده انجام می‌دهند و دوم احیای زیستگاه‌های تخریب شده با تکثیر در اسارت یا جابجایی گونه‌های از بین رفته و احیای زیستگاه‌ها از طریق قرق‌ها».
هفت خان رستم را بدون نتیجه طی کردیم
مرتضی آریانژاد چند سالی است که در استان هرمزگان برای حفاظت از پلنگ و کاهش تعارض تلاش می‌‌کند. او در این باره به «پیام ما» می‌‌گوید: «دو بیمه در چند سال اخیر در این باره مطرح بوده است؛‌ یکی بیمه «ما» که مانور تبلیغاتی برای بانک ملت داشت. مسئولان این بیمه اعلام کرده بودند خسارت پرداخت می‌کنیم اما شاهد بودیم تنها در برخی استان‌ها بر اساس میزان رایزنی‌هایی که ادارات کل داشتند‌، خسارت‌هایی پرداخت شد. در هرمزگان با اینکه هفت خان رستم را برای ارائه گزارش طی کردیم حتی یک ریال هم به دامدار پرداخت نشد و در نهایت به سرانجامی نرسید.»
او اضافه می‌کند: «بیمه دوم بیمه دامداری و کشاورزی است که بوروکراسی پیچیده اداری دارد که دامدار از پس آن برنمی‌آید. گرفتن این بیمه نیازمند کمک تسهیلگر است و تازه تسهیلگر هم با کلی اذیت می‌تواند حق بیمه را دریافت کند.»
آریانژاد ادامه می‌دهد: «در بیمه دوم اگر آن زمان مثلا یک دام 500 هزار تومان بود بیمه تنها 100 هزار تومان می‌داد و در حال حاضر هم که دو و نیم میلیون تومان است تنها 500 و یا حتی 300 هزار تومان پرداخت می‌کند که در نهایت به نفع دامدار نیست. مشکل دیگر این است که دامدار گاهی دامش را در کوه نگه می‌دارد و اگر پلنگ به دامش صدمه بزند ارزیاب باید به محل وقوع حمله یعنی کوه برود. در این حالت باید دامدار روزها لاشه را نگه دارد شاید ارزیاب مراجعه کند که احتمال آن هم بعید است. بنابراین با وجود اینکه ما چند سال قبل دامدارها را در منطقه خودمان یعنی در هرمزگان راضی به بیمه دام کرده بودیم،‌ دریافتیم که شیوه درستی را در پیش نگرفته‌ایم.»
او می‌گوید: «سیستم بیمه باید به شکلی باشد که مسئول مربوطه در اسرع وقت در محل تعارض حاصل شود. اینکه دامدار شش ماه معطل دریافت خسارت شود و در نهایت هم مبلغ کمی دریافت کند کمکی به رفع تعارض پلنگ و جامعه محلی نمی‌کند.»
آریانژاد در این باره که آیا افزایش طعمه به کاهش تعارض منجر خواهد شد عنوان می‌کند: «در منطقه ما 90 درصد رژیم غذایی پلنگ از دام اهلی تامین می‌شود. پایش‌های میدانی انجام شده نشان‌دهنده تعداد اندک طعمه به دلایل مختلف از جمله بیماری و شکار در کنار دامداری معیوب است. این سه عامل به تعارض جدی در منطقه منجر شده و در نهایت شاهدیم که خسارتی هم به دامدار پرداخت نمی‌شود.»
افزایش نارضایتی با عدم جبران خسارت
آصف رضاییان کارشناس حیات ‌وحش درباره رابطه تعارض و حفاظت به «پیام ما» می‌گوید: «شما هر چقدر بهتر از یک منطقه حفاظت کنید تعارض هم بیشتر خواهد شد. علاوه بر آن هر چقدر حفاظت در یک منطقه بیشتر شود جمعیت پایدارتری از حیات ‌وحش شکل گرفته و پستانداران بزرگ‌جثه به چشم می‌آیند این در حالی است که با کاهش امنیت شاهد گریزپا شدن آنها هستیم. به عنوان مثال در پناهگاه حیات ‌وحش میاندشت احیای زیستگاه تعارض با جامعه محلی را بیشتر کرده است. ما در این پناهگاه شاهد جمعیت بالای آهو در کنار گربه‌های کوچک و پلنگ هستیم که باعث شده میان منافع کشاورزان با آهوها تعارض شکل بگیرد.»
او اضافه می‌کند: «سازمان حفاظت محیط زیست قصد دارد پلنگ را بیمه کند اما آیا این کار امکان‌پذیر است؟ ما در زاگرس شاهد بودیم دامدار، دامی که با سیل تلف شده بود را به عنوان دامی که توسط پلنگ تلف شده معرفی می‌کرد و اصرار داشت سازمان محیط زیست خسارت وارده را جبران کند.»
رضاییان ادامه می‌دهد: «چالش دیگری که در زمینه بیمه پلنگ با آن مواجه‌ایم به الگوی شکار این گونه برمی‌گردد. آیا کارشناسان حاضر در شهرهای مختلف در زمینه این الگو آگاهی کافی را دارند تا پس از رفتن بالای سر لاشه حیوان تلف شده دریابند بر اساس الگوی تغذیه پلنگ، شکار انجام شده است یا نه؟ همین موضوع نیاز به برگزاری کارگاه‌ها در ادارات شهرستان‌های مختلف پیش از بیمه را ضروری می‌کند.»
او می‌گوید: «زمانی که ما از بیمه پلنگ بین دامداران صحبت می‌کنیم انتظاری را در آنها ایجاد می‌کنیم و در مقابل این انتظار باید پاسخگویی سریع و مناسب داشته باشیم زیرا در غیر این صورت نارضایتی میان آنها افزایش خواهد یافت و همین امر بی‌اعتمادی را بین آنها و محیط زیست بالا می‌برد.»
این کارشناس حیات‌ وحش می‌افزاید: «در موضوع افزایش جمعیت طعمه بایستی سازمان محیط زیست مشخص کند این جمعیت پشتیبان قرار است چگونه به یک زیستگاه منتقل شود‌، آیا قرار است از زیستگاهی که با تراکم جمعیت مواجه است این انتقال صورت بگیرد یا برنامه دیگری دارد. علاوه بر آن بودجه و میزان پرداخت خسارت نیز باید متناسب باشد.»
ضرورت آموزش در کنار بیمه
جواد‌ هادی اصل فعال حوزه حیات‌ وحش در استان کهگیلویه و بویراحمد در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «صحبتی که آقای دکتر اکبری کرده‌اند مشابه تیتر است و باید توضیح بیشتری در این زمینه داده شود. افزایش طعمه گرچه در حرف کار راحتی است اما در عمل رسیدن به آن بسیار دشوار است. نمونه آن را در پارک ملی «دنا» دیده‌ام که با وجود حضور و تلاش 30 محیط‌بان، جمعیت طعمه افزایش اندکی داشته است. از این رو ضروری به نظر می‌رسد آقای اکبری مشخص کنند این افزایش طعمه از چه طریق قرار است انجام شود.»
او می‌افزاید: «بیمه پلنگ جوانب می‌تواند تبعات مختلفی را به همراه داشته باشد. برخی کارشناسان معتقدند بیمه بدون در نظر گرفتن فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی برای جامعه محلی ممکن است به وضعیتی منجر شود که درآن دامدار با تصور دریافت خسارت، حفاظت از گله را رها کند. این امر به‌ویژه در کهگیلویه و بویراحمد که تراکم جمعیت پلنگ به واسطه مساعد بودن زیستگاه و تعارض جامعه محلی با توجه به بالا بودن جمعیت عشایر و روستانشین‌ها بالاست بیش از پیش به چشم می‌خورد. بنابراین اگر ما کار فرهنگی را فراموش کرده و تنها به بیمه بپردازیم کمکی به رفع و یا حتی کاهش تعارض نخواهیم کرد.»
هادی اصل می‌گوید: «روستانشینان و عشایر منطقه کهگیلویه و بویراحمد که من در آنجا فعالیت می‌کنم محرومند و شاهدم اغلب آنها تنها 40 تا 50 راس دام دارند. این در حالی است که در مواردی پلنگ و سایر گوشتخواران 10 تا 15 راس دام آنها را تلف می‌کنند. بنابراین اگر بیمه پلنگ در این منطقه به درستی انجام نشود به نفع مردم محروم ما نخواهد بود.»