حواشی چهره‌ها؛ از  سروش صحت تا زیباکلام‌

«صادق زیباکلام در مسیر نمایشگاه کتاب برای رونمایی از جدیدترین کتاب خود به‌نام «چرا شما را نمی‌گیرن؟» دستگیر شد». این خبری بود که ۲۴ اردیبهشت مثل بمب صدا کرد. خبری که هرچند در ادامه با تکذیب قوه‌قضائیه همراه شد، اما حواشی زیادی به‌دنبال داشت. مرکز رسانه‌ای قوه‌قضائیه با انتشار متنی توضیح داد زیباکلام بازداشت نشده بلکه برای اجرای حکمی که از قبل صادر شده بود، به زندان منتقل شده است. «داوود حشمتی» در روزنامهٔ شرق بازداشت زیباکلام را این‌طور روایت کرده است: «صبح روز یکشنبه، ۲۴ اردیبهشت، دکتر مثل همیشه صبح زود از خواب برخاست و با خودش گفت: اول سری به اجرای احکام دادسرای فرهنگ و رسانه‌ می‌زنم و بعد به نمایشگاه کتاب می‌روم تا برای مردم بگویم: «چرا من را نمی‌گیرند» و «آخرش چه خواهد شد». اما برنامه‌های او در همان صبح، در دادسرای فرهنگ و رسانه متوقف شد و صادق زیباکلام که فکر می‌کرد «او را نمی‌گیرند» بازداشت و برای اجرای حکم به زندان اوین فرستاده شد.»

حجاب؛ حاشیه یا متن؟

مسئلهٔ حجاب در نمایشگاه کتاب بیش از آن که فقط یک حاشیهٔ گذرا باشد از موضوعات اصلی آن بود. همانطور که در جامعه این موضوع با چالش‌های زیادی همراه است، در نمایشگاه کتاب نیز پررنگ بود. در اولین نگاه این موضوع را می‌توان در بنرهای سطح نمایشگاه دید. بنرهایی با عنوان «از نگاه مشاهیر جهان» که جملاتی از نویسنده‌های خارجی در مورد حجاب روی آنها دیده می‌شد. البته حجاب‌بان‌ها در سطح نمایشگاه نیز حضور داشتند و تصاویری از تذکر دادن آنها فضای مجازی را قبضه کرد. 

موضوع دیگر تخته‌سفیدهایی با عنوان «ایستگاه تفکر» بود که موافقان و مخالفان حجاب در مقابل آنها به بحث‌ و گفت‌وگوهای چالشی پرداختند. این رویکرد در نمایشگاه سال گذشته هم دیده می‌شد. در مورد این تخته‌ها نظرات ضدونقیض زیادی وجود داشت و هنوز هم همین‌طور است. موافقان، آن را کاری خوب در راستای افزایش گفت‌وگو می‌دانند و معتقدند نمایشگاه می‌تواند این گفت‌وگوها را بهبود ببخشد. اما مخالفان، این موضوع را فقط یک حاشیه خواندند و گفتند موضوعات بسیار مهمتر از حجاب در کشور وجود دارد که می‌توان در مورد آنها بحث و گفت‌وگو کرد.

بازدید از نمایشگاه؛ خلوت یا شلوغ؟

میزان بازدید از نمایشگاه کتاب مسئلهٔ دیگری بود که حرف‌وحدیث‌های زیادی داشت. مشاهدات میدانی خبرنگار «پیام ما» از ۱۱ روز برگزاری نمایشگاه کتاب این گونه بود؛ نمایشگاه کتاب سی‌وپنجم روز سه‌شنبه، ۱۹ اردیبهشت، آغاز شد. اولین پنجشنبه و جمعه نمایشگاه، یعنی ۲۰ و ۲۱ اردیبهشت، که جزو روزهای نخستین این رویداد بود استقبال به نسبت خوبی داشت. شنبه، ۲۲ اردیبهشت، تا چهارشنبه، ۲۶ اردیبهشت، روزهای پرفروغی برای نمایشگاه نبود. پنجشنبه، ۲۷ اردیبهشت، بر تعداد بازدیدکنندگان افزوده شد و جمعه، ۲۸ اردیبهشت، شلوغ‌ترین روز نمایشگاه امسال بود. 

در بین سالن‌های نمایشگاه سالن ناشران عمومی که در شبستان اصلی مصلی قرار داشت، مخاطبان بیشتری را به خود دید. از این نکته هم نباید گذشت که محل برگزاری برنامه‌های جانبی نمایشگاه در سالن عمومی بود و این موضوع بر شلوغی این سالن تأثیر داشت. پس از سالن ناشران عمومی سالن ناشران کودک و نوجوان و سالن ناشران دانشگاهی در جایگاه بعدی قرار داشتند. سالن بین‌الملل نمایشگاه که «یمن» مهمان ویژهٔ آن بود به‌دلیل همجواری با سالن ناشران عمومی مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفت. به‌گفتهٔ «علی رمضانی»، سخنگوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نمایشگاه کتاب تا پایان روز دهم ۴۹۷ میلیارد تومان فروش داشته است. در بخش حضوری مجموعاً ۳۱۹ میلیارد تومان که ۲۲۳ میلیارد آن در درگاه رسمی و ۹۶ میلیارد تومان آن از طریق درگاه غیررسمی ثبت شده است. در بخش مجازی نمایشگاه کتاب هم مجموعاً ۱۷۸ میلیارد تومان کتاب فروش رفته، که ۱۳۵ میلیارد آن از ناشران و ۴۳ میلیارد تومان آن از کتابفروشان است.

 نمایشگاه کتاب؛ خانه‌به‌دوش یا صاحبخانه؟

نمایشگاه کتاب تهران را می‌توان بزرگترین رویداد کتاب‌محور کشور دانست. رویدادی که هرساله در اردیبهشت‌ماه از علاقه‌مندان کتاب پذیرایی می‌کند. این نمایشگاه که امسال سی‌وپنجمین دورهٔ خود را پشت سر گذاشت از سال ۱۳۶۶ آغاز به‌کار کرد. شعار این دورهٔ نمایشگاه کتاب «بخوانیم و بسازیم» بود. مکان برگزاری نمایشگاه کتاب همواره یکی از موضوعات چالشی این رویداد است. محل برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بین محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در خیابان سئول، مصلی امام‌خمینی(ره) و نمایشگاه شهر آفتاب در چرخش بوده است. این دوره از نمایشگاه کتاب تهران مانند چندسال اخیر در مصلی امام‌خمینی(ره) برگزار شد. طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته توسط ستاد اجرایی نمایشگاه بیش از ۷۵ درصد از بازدیدکنندگان، مصلی امام‌خمینی(ره) را بهترین محل برای برگزاری نمایشگاه کتاب انتخاب کردند. دلیل آنها دسترسی آسان به نمایشگاه است. کارشناسان ترافیک هم مصلی را بهترین مکان برگزاری این رویداد می‌دانند.  تهویهٔ نامناسب برخی سالن‌های مصلی و انتقاد به استفاده برای غیر از برگزاری نماز از مصلی هم دلایل مخالفان است. با همهٔ این تفاسیر آیا مصلی آخرین مکان نمایشگاه کتاب خواهد بود؟ باید منتظر ماند و دید در سال‌های آینده چه تصمیمی گرفته خواهد شد.

  از حضور دیرهنگام ناشران افغان تا تعداد کم ناشران مستقل

جلوگیری طالبان از حضور ناشران افغانستانی از اتفاقات خبرساز بخش بین‌الملل بود. ناشران افغانستانی هرسال در نمایشگاه کتاب تهران حضور پرشوری داشتند. اما پس از قدرت گرفتن امارت اسلامی افغانستان، حضور این ناشران با اماواگر همراه شده است. بااین‌حال، آن‌طورکه خبرگزاری تسنیم نوشته دبیر اول سفارت افغانستان در تهران با رد گزارش‌های منتشرشده دربارهٔ مخالفت کابل با حضور ناشران افغان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفته دیر رسیدن دعوتنامه دلیل شرکت کمرنگ ناشران این کشور است.

از دیگر انتقادات نمایشگاه کتاب عدم حضور ناشران مستقل بود. حضور ناشران مستقل یا ناشران بزرگ در نمایشگاه کتاب را نمی‌توان به‌کلی رد کرد. ناشرانی مثل چشمه، نشر ثالث و نشر نو در کنار ناشرانی از شهرستان‌های مختلف در نمایشگاه حضور داشتند. بااین‌حال، می‌توان گفت ناشران مذهبی و انقلابی حضور پررنگ‌تری نسبت به دیگر ناشران داشتند.

جمع‌آوری کتاب‌های ترکی از نمایشگاه کتاب از دیگر موضوعاتی بود که با انتشار در رسانه‌ها واکنش‌های زیادی را برانگیخت، اما واکنش رسمی از طرف مسئولان برگزاری نمایشگاه نداشت.

جانمایی غرفه‌ها همیشه یکی از موضوعات چالشی نمایشگاه کتاب بوده است. امسال نیز مثل سال‌های قبل جانمایی بخش ناشران دانشگاهی مورد انتقاد مخاطبان در فضای مجازی بود. دسترسی سخت‌تر نسبت به بقیه‌ٔ سالن‌ها و تعداد زیاد پله‌های این بخش مهمترین دلیل این انتقاد است. در مقابل جانمایی و برنامه‌های خوب بخش کودک و نوجوان مورد استقبال علاقه‌مندان قرار گرفت. ناشران کودک و نوجوان محیط خوبی برای بچه‌ها فراهم کردند.

 نقاط ضعف و قوت نمایشگاه کتاب از نظر مردم

در نمایشگاه کتاب امسال تیمی به سفارش ستاد برگزاری نمایشگاه روزانه از بازدیدکنندگان نظرسنجی می‌کردند. یکی از بخش‌های این نظرسنجی‌ نقاط ضعف و قوت نمایشگاه از دید مردم بود. «برگزاری نمایشگاه‌ کتاب در آخر ماه و توان اقتصادی کمتر برای خرید کتاب»، «ازدحام زیاد جمعیت در سالن‌ها»، «ترافیک در روزهای آخر هفته»، «در دسترس نبودن آب آشامیدنی»، «مشکل پارک خودرو در روزهای تعطیل» و «سروصدای زیاد در فضای داخلی»، «زیاد بودن تابلوهای تبلیغاتی برخی ناشران»، «ضعف بخش بین‌الملل به‌خصوص ناشران کشورهای فارسی‌زبان»، «تبلیغات محدود و کم در سطح شهر تهران» و «کم بودن صندلی‌ها و مکان‌های استراحت داخل سالن‌ها» از مهمترین نقاط ضعفی بود که مردم بیان کردند. نقاط قوت نمایشگاه هم مواردی مثل «مراسم رونمایی از کتاب‌ها»، «حضور گستردهٔ طیف‌های مختلف مردم»، «برخورد محترمانهٔ راهنماها و عوامل اجرایی»، «در اختیار گذاشتن سبدهای دستی و چرخ‌دار خرید»، «وجود ایستگاه‌های شارژ موبایل» و «ایجاد محوطهٔ بازی برای کودکان در حیاط نمایشگاه» بود.