وقتی «سالی نبیل» گزارشگر «بی‌بی‌سی» چادر یک خانوادهٔ روستایی زلزله‌زده در مغرب را بعد از مصاحبه با کودکان آنها ترک می‌کرد، «اخلاص» کوچک‌ترین دختر خانواده از او پرسید: «با خودت رُژ لب یا عطر داری؟ واقعا دلم می‌خواد بوی خوب بدم.» خبرنگار که شوکه شده است در گزارشش توضیح می‌دهد لوازم بهداشتی و آرایشی به ندرت در بسته‌های ویژه کمک به مناطق بحران‌زده قرار می‌گیرند. سازمان ملل از نیاز بیش از 100هزار کودک مغربی به کمک‌های ویژه خبر می‌دهد، اما غذا و پتو و چادر تنها نیازهای کودکان و خانواده‌های آنها نیستند. به نظر می‌آید گروه‌های محلی و مردمی کمک‌رسان این مسئله را متوجه شده‌اند و ابتکارات جالبی را برای نشان دادن همبستگی و حمایت از زلزله‌زدگان طراحی و اجرا کرده‌اند.

«محمد امین» پرستار داوطلب جوانی است که با گروهی از داوطلبان 300هزار کیلومتر از رباط، پایتخت مغرب را طی کرد تا چادری مخصوص و سیار طراحی کند که کودکان در آن بتوانند با کشیدن نقاشی از حیوانات مرده با تروما روبرو شوند و مسیر دستیابی به سلامت روان خود را طی کنند. او در یک مصاحبه به بی‌بی‌سی گفته است: «ما باید بر آنچه که به آن توجه نمی‌شود تمرکز کنیم. سلامت روان قربانیان در خطر است.» کودکانی که گروهِ محمد با آنها کار می‌کند در ابتدا توانایی حرف زدن را از دست داده بودند. اما به مرور و با استمرار و اصرار بر ادامه نقاشی کردن توانستند کم‌کم شروع به حرف زدن کرده و تجربه خود را بازگو کنند.
نانوایی سیار مکانیزه
خانه‌ها در روستاهایی که در دل کوه‌های اطلس بنا شدند بیشتر از چوب و گِل بوده و به دلیل ساخت سنتی روستا به سرعت تخریب شده‌اند. دسترسی به این روستاهای بهم چسبیده بسیار دشوار است و هرچند آرد و مواد اولیه غذایی توسط گروه‌های امداد به این مناطق رسیده است، اما دسترسی به غذای داغ و تازه و به ویژه نان به عنوان قوت اصلی مردمان مغرب اهمیت ویژه‌ای دارد. اما تنورهای خانگی روستاییان نابود شده است و نانوایی‌های سیار سنتی نمی‌توانستند گزینهٔ خوبی برای فراهم آوردن نان برای تعداد بسیار زیاد روستاهای آسیب دیده باشند. گروهی از جوانان محلی یک نانوایی سیار مکانیزه طراحی کرده‌اند که می‌تواند تا ساعتی 200 نان تازه تولید کنند. آنها مواد اولیه را از خیرین می‌گیرند و چادر مجهز و قابل حملی طراحی و تولید کرده‌اند که ماشین نان‌ساز داخل آن قرار می‌گیرد.
برق و اینترنت روستایی
گروهی از جوانان نیز یک نهاد خودیار تشکیل داده‌اند که هدفش تأمین برق و اینترنت رایگان برای روستاهاست. آنها از ماشین‌ها و وسایل الکترونیکی تخریب شده چندین باتری 3.8 کیلوواتی ساخته‌اند و تمامی اهالی روستا می‌توانند گوشی‌های خود را به کمک آن شارژ کنند. آنها همچنین با استفاده از ژنراتورهای دست‌ساز و کابل‌های دستی توانستند برق روستا را وصل کنند و اینترنت را هم از شبکه استار لینک و ماهواره‌های SpaceX برای همه ساکنین تامین کنند. آنها یک مصاحبه زنده ویدئویی را با شبکه الجزیره ترتیب دادند و دستاوردهای جمعی‌شان را به رخِ جهان کشیدند.
لوازم آرایشی و بهداشتی
«عبدالطیف» از مدیران سازمان مردم‌نهاد «لبخند بساز» است. آنها موفق شدند صدها داوطلب محلی را برای خرید و دسته‌بندی و سپس توزیع مواد بهداشتی و خوراکی که شاید در بسته‌های کمک‌رسانی کمتر به آنها توجه می‌شوند سازمان‌دهی کنند. از آنجا که این تیم توانسته خانواده‌ها شناسایی و گروه‌های مشخصی را مسئول رساندن مواد به آنها کند، از بی‌نظمی و دوباره‌کاری در پخش اقلام جلوگیری شده و همچنین داوطلب‌های محلی می‌توانند کالاهایی را انتخاب کنند که روستاییان با آن آشنا هستند و به راحتی آنها را در خانواده‌های خود خواهند پذیرفت.
زمین‌های بازی برای مقابله با سرما
تعداد خانه‌ها و راه‌های تخریب شده به حدی زیاد است اسکان موقت زلزله‌زدگان شاید ماه‌ها طول بکشد. اقلیم کوه‌های اطلس طوری است که روزهای داغ و شب‌های سردی را دارد که زندگی در چادرها را بعد از چند روی بسیار دشوار می‌کند. از طرفی گروه‌های امدادی هنوز در حال بیرون کشیدن اجساد و قربانیان از زیر آوار هستند و امیدها برای یافتن بازماندگان حالا دیگر از بین رفته است. در این میان به نظر می‌آید انتظار در چادر برای کودکان از دیگران سخت‌تر است. یک گروه داوطلب فضاهای تخریب شده را هموار می‌کنند و آنها را به زمین‌های بازی تبدیل می‌کنند. آنها همچنین وسایل بازی کهنه را از پارک‌های کم‌رفت‌وآمد جمع می‌کنند و در مناطق زلزله‌زده نصب می‌کنند. فاطمه که یک کودک زلزله‌زده است به شبکه 4 تلویزیون انگلیس می‌گوید از وقتی زمین‌های بازی در مقابل چادرها نصب شده کمتر به سرما و گرما فکر می‌کند و بهانه‌ای برای خارج شدن از چادرها پیدا کرده است.
کنار گذاشتن اختلافات با الجزایر
زلزله اخیر هرچند آسیبی به الجزایر نرساند، اما توسط بسیاری از شهروندان الجزایر به ویژه در شهرهای غربی این کشور حس شد. دو کشور مغرب و الجزایر سال‌هاست به دلیل اختلافات سیاسی ارتباط بسیاری محدودی باهم دارند. اما از همان لحظات ابتدایی بعد از زلزله سیل پیام‌های همدلانه از طرف شهروندان الجزایری برای مردم مغرب جاری شد. شهروندان و به‌ویژه سازمان‌های جامعه مدنی از فعالیت در فضای مجازی گرفته تا ارسال کمک و نامه و تیم‌های نجات نشان دادند که به قول یکی از شهروندان این کشور «برادران خود را در مغرب فراموش نکرده‌اند.» البته مرزهای بین دو کشور همچنان بسته بوده و دولت مغرب باید اجازه دریافت کمک‌های مردمی از الجزایر را صادر کند. «رئوف» عکاس جوانی که در 100 کیلومتری مرز الجزایر با مغرب زندگی می‌کند به الجزیره گفته است که (تنفری) که بعضاً در شبکه‌های مجازی درباره مغرب دیده می‌شود بازنمای باورهای مردم کشورش نیست. او می‌گوید: «ما در واقع سوار یک قایق هستیم. من مطمئنم که اگر مرزها باز بود، سیل کمک‌ها به مغرب باز می‌شد.» مردم الجزایر در یک حرکت مدنی و برای نشان دادن همبستگی خود با مردم مغرب، عکس‌های پروفایل خود را به تصویری از پرچم دو کشور که ذوب در یکدیگر شده‌اند و اثر یک هنرمند الجزایری است تغییر داده‌اند.
دولت، جامعه مدنی و اقدام در بحران
زلزله‌ای به قدرت 6.8 ریشتر روز 8 سپتامبر نزدیک به سه هزار روستا را در سلسله کوه‌های اطلس مغرب لرزاند. دست‌کم 2900 شهروند این کشور شمال آفریقا در این زلزله کشته شدند و بیش از پنج هزار نفر زخمی شدند. سطح ویرانی آنقدر بالا است که 2.8 میلیون مغربی توسط دولت این کشور «شهروند زلزله‌زده» خوانده شده‌اند و 60 هزار منزل مسکونی آسیب دیده است. دولت و پارلمان مغرب در اقدامی که توجه افکار عمومی را جلب کرد، اعلام کرده تا یک سال به صورت ماهانه از زلزله‌زدگان حمایت نقدی خواهد کرد. 140 هزار درهم نیز به صورت بلاعوض به بازسازی خانه‌های ویران شده اختصاص داده است.
گزارشگر بی‌بی‌سی با «مالک» برادر نوجوان اخلاص هم گفت‌وگو کرد. مالک در بیرون چادر فریاد می‌زد: «غذا، پول، سرپناه… ما همه‌چیز می‌خواهیم. خیلی سخت‌مان است.» به جز همهٔ اینها، زلزله‌زدگان نیاز دارند که احساس کنند هنوز «انسان» هستند، کسی به فکر آنهاست و امید به مدرسه رفتن، غذای خوشمزه خوردن، برق و توالت تمیز داشتن برایشان هنوز وجود دارد. کسی هم باید به فکر کابوس‌هایی باشد که هرشب مالک را از خواب بیدار می‌کند، چون احساس می‌کند زمین هنوز می‌لرزد. گروه‌های مردمی می‌توانند با ابتکارات مدنی خالق چنین امیدهایی در واقعیتِ زندگی بحران‌زدگان باشند.
بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌های محلی و بین‌المللی واکنش دولت و جامعهٔ مدنی مغرب و اقدامات این نهادها در بحران را تحسین کرده‌اند. شاید هماهنگی و نقش‌پذیری بخش‌های مختلف جامعه بتواند تسکینی بر درد مردم مغرب که دچار اضطراب و ترومای بعد از حادثه هستند باشد و الگوی قابل توجهی برای مواجه شدن با بحران و اقدام برای بازسازی بعد از آن بسازد.