|پیام ما| 12 سال قبل که مواد رادیواکتیو بعد از زلزله و سونامی از نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما در ژاپن نشت پیدا کرد، زنگ خطر به صدا درآمد و آلمان پیش از همۀ کشورها صدای این زنگ خطر را شنید. همان زمان آنگلا مرکل که آن موقع صدراعظم آلمان بود با اعلام آنکه «فوکوشیما نشان داد که حتی در کشوری مانند ژاپن با فناوری پیشرفته، خطرات انرژی هسته‌ای قابل کنترل نیست» گفت: برنامۀ تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای را تسریع می‌کند. و حالا 12 سال بعد از آن روزها، آلمان سه نیروگاه هسته‌ای باقیماندۀ خود را تعطیل کرده است. تعطیلی این نیروگاهها علاوه بر جلوگیری از خطرات موجود، در راستای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز هست؛ چرا که آلمان به‌دنبال کاهش ۶۵ درصدی انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰ میلادی در مقایسه با میزان کربن تولیدی در سال ۱۹۹۰ است. این اتفاق اما مخالفان بسیاری هم دارد تا جایی که برخی عنوان «شنبۀ سیاه» را به روز تعطیلی آخرین نیروگاههای هسته‌ای داده‌اند.

آخرین روز سال 2021 بود که دولت آلمان، سه نیروگاه اتمی «بروکدورف، گروهنده و گاندرمینگن» را تعطیل کرد. نیروگاههایی با 30 سال سابقه کار و تولید. بعد از آن اعلام شد که قرار است نیروگاههای «ایسار»، «امسلند» و «نکاروستهایم» هم تا 31 دسامبر 2022 تعطیل شوند. این تصمیم اما به دلیل نگرانی از تأمین سوخت و انرژی ناشی از جنگ اوکراین به تعویق افتاد و درنهایت بعد از مدتی این تصمیم عملی شد. شنبه، 15 آوریل 2023 روزی تاریخی برای آلمان و البته کل جهان به شمار می‌رود چرا که این کشور گام‌هایش برای جدایی از انرژی هسته‌ای را محکم کرد.
کشوری که در سال‌های قبل میزبان جنبش‌های ضدهسته‌ای بود، با پایان جریان گاز ارزان روسیه و دست‌وپنجه‌نرم‌کردن آلمان با بحران تأمین انرژی بعد از شروع جنگ اوکراین، تضادهایی میان گروههای مختلف برای حفظ یا ازبین‌بردن نیروگاههای هسته‌ای شکل گرفت. برخی موافقان سابق را به خیل مرددها کشاند و آن‌هایی که پیش از آن هم مردد بودند، به صف مخالفان پیوستند.
به گزارش سی‌ان‌ان، از سال ۲۰۰۳ آلمان ۱۶ رآکتور برق هسته‌ای را تعطیل کرده است. سه نیروگاه باقیمانده، فقط شش درصد از انرژی آلمان را در سال گذشته تأمین کردند. این درحالی‌است که در سال ۱۹۹۷ سهم برق هسته‌ای در سبد انرژی آلمان ۳۰٫۸ درصد بود.
درهمین‌حال، در سال ۲۰۲۲ آلمان ۴۶ درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کرد. یک دهه پیش از آن، سهم تجدید‌پذیرها در سبد انرژی آلمان کمتر از ۲۵ درصد بود.
فعالان محیط زیست اما در سال‌های گذشته معتقد بودند که این فعالیت‌ها ناکافی است. از سویی گئورگ زاخمن، متخصص انرژی در اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل، بر این نظر است: «دستیابی به هدف انرژی ۱۰۰ درصد سبز با فرض وجود انرژی هسته‌ای در سبد نهایی مصرف جاه‌طلبانه بود. هر بار که خود را از یک ظرفیت فناوری محروم می‌کنیم، کار دشوارتر می‌شود.»

به گفتۀ وزارت اقتصاد، سه نیروگاه آخر تنها حدود 5 درصد از تولید برق در آلمان را در سه ماه اول سال به خود اختصاص دادند. همچنین داده‌های ادارۀ آمار فدرال نشان می‌دهد که انرژی هسته‌ای تنها ۶ درصد از تولید انرژی آلمان را در سال گذشته تشکیل می‌دهد و این در مقایسه با سهم ۴۴ درصدی انرژی‌های تجدیدپذیر ناچیز است

آلمان اما در سال‌های گذشته هدف‌گذاری تعطیلی نیروگاههای زغال‌سنگ تا سال 2038 را مطرح کرد و قرار بر این بود که تا سال 2030 موج اول این تعطیلی‌ها رقم بخورد. این درحالی‌است که زغال‌سنگ هنوز منبع تولید یک‌سوم برق آلمان است و در سال گذشته برای جبران ازدست‌دادن گاز روسیه پس از قطع عرضۀ مسکو در واکنش به تحریم‌های غرب، سهم زغال‌سنگ با هشت درصد افزایش روبه‌رو شد.
انرژی هسته‌ای هرچند برای آلمان و بسیاری از کشورها مهم بوده است، اما تولید زباله‌های هسته‌ای و ماندگاری آنها در طبیعت و آثارش همچنان گره‌ای کور برای جهان به شمار می‌رفته است. چنانچه استفی لمکه، وزیر محیط زیست آلمان، دراین‌باره گفته است: «انرژی هسته‌ای ۶۰ سال است که در آلمان استفاده می‌شود و اکنون مشخص شده است که یک فناوری پرخطر است که درنهایت نمی‌توان آن را به‌طور کامل کنترل کرد. سه نسل از انرژی هسته‌ای در آلمان بهره‌مند شده‌اند، اما حدود ۳۰ هزار نسل تحت‌تأثیر حضور مداوم زباله‌های هسته‌ای قرار خواهند گرفت. یافتن یک مخزن نهایی، به‌ویژه برای زباله‌های با رادیواکتیو بالا، اکنون یک کار بسیار دشوار اما اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.»
در میان حامیان تنها یک حزب، شمار موافقان تعطیلی نیروگاههای هسته‌ای در اکثریت هستند. ۵۶ درصد از حامیان حزب سبز آلمان برای پایان فوری انرژی هسته‌ای در کشورشان لحظه‌شماری می‌کنند. در میان رأی‌دهندگان به سایر احزاب بزرگی که در پارلمان سهم دارند، وضعیت کاملاً متفاوت است. تنها ۳۷ درصد از حامیان حزب چپ دلینکه موافق خاموش کردن رآکتور‌ها هستند و پس از آن رأی‌دهندگان حزب سوسیال دموکرات با ۳۱ درصد قرار دارند. ۱۶ درصد حامیان حزب دموکرات مسیحی، ۱۶ درصد از حامیان اف.‌د.پ و تنها ۶ درصد از حامیان حزب آلترناتیو برای آلمان موافق این اقدام هستند. احزاب رقیب سبزها می‌گویند که این حزب باتوجه‌به وضعیت جدید و بحران اوکراین باید دست از لجاجت بردارد و امنیت انرژی آلمان را با دشواری‌های جدیدی روبه‌رو نکند.

با وجود برنامه‌ریزی آلمان برای تعطیلی نیروگاههای زغال‌سنگ، پارلمان این کشور، سال گذشته، لایحه‌ای اضطراری برای بازگشایی فوری زغال‌سنگ تصویب کرد تا به تولید برق کمک کند. علاوه‌براین، از زمان آغاز جنگ اوکراین، تلاش‌ها برای ساخت پایانه‌های بیشتر برای واردات گاز طبیعی مایع نیز شدت گرفته است

مخالفان چه می‌گویند؟
طرفداران انرژی هسته‌ای چنین استدلال می‌کنند که این انرژی، جایگزینی کم‌کربن و قابل اعتماد برای سوخت‌های فسیلی در تولید برق است. منتقدان می‌گویند پروژه‌های جدید پرهزینه هستند، اغلب به تأخیر می‌افتند و نگرانی‌هایی محیط زیستی دربارۀ دفع زباله‌های هسته‌ای مطرح می‌کنند.
گروهی از کارشناسان حوزۀ انرژی هم با تعطیلی نیروگاههای آلمان موافق‌اند، به‌ویژه که سوزاندن زغال‌سنگ دی‌اکسیدکربن بیشتری منتشر می‌کند. آنها می‌گویند خروج هسته‌ای پیش‌نیاز سرمایه‌گذاری عظیم آلمان در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر است، اما به‌دنبال تعطیلی آخرین نیروگاهها سؤالاتی دربارۀ امنیت منابع انرژی و چشم‌انداز انتشار کربن آلمان ایجاد شده است.
این اتفاق در میان افکار عمومی هم واکنش‌هایی داشته است. یکی از کاربران توییتر نوشته: «امروز شنبه سیاه است؛ روزی که آلمان آخرین نیروگاه هسته‌ای خود را تعطیل می‌کند. سه نیروگاه هسته‌ای که امسال از سوی آلمان بسته شد، به اندازه تمام توربین‌های بادی آلمان و هلند برق تولید می‌کردند.» مخالفان می‌گویند آلمان با این تصمیم، فرصت عرضۀ امن انرژی را از دست داده است و در‌حالی‌که این ظرفیت از دست رفته، با افزایش تولید در نیروگاههای زغال‌سنگ و گاز جبران می‌شود، این روند باعث انتشار میلیون‌ها تن دی‌اکسیدکربن خواهد شد. منتقدان از سوی دیگر می‌گویند کاهش برق تولیدی در آلمان به واردات بیشتر از سایر کشورهای اتحادیه اروپا و افزایش قیمت انرژی برای مصرف‌کنندگان سراسر اروپا منجر خواهد شد.
در همین مورد گاردین نوشته است با وجود برنامه‌ریزی آلمان برای تعطیلی نیروگاههای زغال‌سنگ، پارلمان این کشور، سال گذشته، لایحه‌ای اضطراری برای بازگشایی فوری زغال‌سنگ تصویب کرد تا به تولید برق کمک کند. علاوه‌براین، از زمان آغاز جنگ اوکراین، تلاش‌ها برای ساخت پایانه‌های بیشتر برای واردات گاز طبیعی مایع نیز شدت گرفته است.
از سوی دیگر تام بروک، رئیس اندیشکده E3G، می‌گوید: «زغال‌سنگ همچنان به دلایل اجتماعی و اقتصادی استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که این صنعت به یکباره تعطیل نمی‌شود.» او اضافه می‌کند: «نمی‌توانیم بدون تحول اجتماعی انتظار داشته باشیم که تحول فناوری اتفاق بیفتد.»
رادیواکتیویته در مرزها متوقف نمی‌شود
آرنولد واتز، قانونگذار سابق حزب دموکرات مسیحی مرکل (SPD)، اما این تعطیلی را یک حماقت اقتصادی می‌داند. او به رویترز می‌گوید: «من این کار را بزرگترین حماقت اقتصادی حزب از سال 1949 می‌دانم.»
گفته‌های واتز در‌حالی‌است که به گفتۀ وزارت اقتصاد، سه نیروگاه آخر تنها حدود 5 درصد از تولید برق در آلمان را در سه ماه اول سال به خود اختصاص دادند. همچنین داده‌های ادارۀ آمار فدرال نشان می‌دهد که انرژی هسته‌ای فقط ۶ درصد از تولید انرژی آلمان را در سال گذشته تشکیل می‌دهد و این در مقایسه با سهم ۴۴ درصدی انرژی‌های تجدیدپذیر ناچیز است.
نظرسنجی مؤسسۀ فورسا در اوایل هفتۀ گذشته هم نشان داد دو سوم آلمانی‌ها طرفدار افزایش طول عمر رآکتورها یا اتصال مجدد نیروگاههای قدیمی به شبکه هستند و تنها 28 درصد از آن حمایت می‌کنند. پیتر ماتوشک، تحلیلگر فورسا، به رویترز گفت: «من فکر می‌کنم تا حد زیادی این ترس ناشی از این است که وضعیت عرضه امن نیست.» هرچند دولت می‌گوید عرضه پس از توقف مرحله‌ای تولید هسته‌ای تضمین شده است و آلمان همچنان برق صادر می‌کند و با اشاره به سطح بالای ذخیره‌سازی گاز، به پایانه‌های جدید گاز مایع در ساحل شمالی و گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره می‌کند، اما این نگرانی همچنان گسترده است.
راینر کلوت، رئیس انجمن غیرانتفاعی هسته‌ای نوکلاریا، نیز معتقد است که «با حذف تدریجی انرژی هسته‌ای، آلمان خود را متعهد به زغال‌سنگ و گاز می‌کند، زیرا همیشه باد کافی نمی‌وزد یا خورشید نمی‌تابد».
باوجود برچیده‌شدن این سه نیروگاه، همچنان سال‌های زیادی برای از بین بردن پسماندهای هسته‌ای زمان نیاز است و ولفرام کونیگ، رئیس ادارۀ فدرال ایمنی مدیریت پسماندهای هسته‌ای نیز معتقد است: «به حداقل 60 سال دیگر برای برچیدن و ذخیرۀ طولانی‌مدت ایمن باقیمانده‌های هسته‌ای زمان نیاز داریم». و البته توجه به این نکته هم لازم است که بنا به گفتۀ اینگه پائولینی، رئیس دفتر حفاظت در برابر تشعشعات آلمان، «رادیواکتیویته در مرزها متوقف نمی‌شود». هفت نیروگاه در کشورهای همسایه کمتر از 100 کیلومتر با آلمان حضور دارند و درنتیجه حذف رادیواکتیو تنها با تلاش آلمان ممکن نخواهد بود.