سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ماه‌های اخیر از طرح بزرگی خبر داده که بر اساس آن قرار است یک میلیارد نهال ظرف 4 سال (هر سال 250 میلیون نهال) در کشور کاشته شود. دولتمردان امیدوارند با اجرای این طرح بسیار بزرگ، بخشی از کاستی‌ها کشور در بخش جنگل‌ها برطرف شود اما کارشناسان مستقل حوزه جنگل درباره شیوه اجرا و نتایج چنین طرحی ابهامات فراوانی دارند. بسیاری از کارشناسان در هفته‌های گذشته کوشیده‌اند با طرح پرسش‌های مختلف، مسئولان سازمان منابع طبیعی و وزارت جهاد کشاورزی را درباره چگونگی اجرای این طرح به تامل وادارند. یکی از مهمترین نکات این طرح به ابعاد اقتصادی آن برمی‌گردد اینکه کشور از نظر مالی توان تولید و کاشت یک میلیارد نهال را دارد؟ نکته دیگر به نتایج طرح‌های گذشته مربوط است و این پرسش را به وجود می آورد که آیا به دلایل شکست‌ طرح‌های قبلی توجه شده؟ کمبود منابع آب و چالش انتخاب نوع گونه‌های متناسب با اقلیم از دیگر دغدغه‌های کارشناسان است. «پیام ما» در پرونده پیش رو کوشیده با مرور تجربه‌های قبلی، کسب نظرات کارشناسان و همچنین گفت‌وگو با معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی ابعاد این طرح را بررسی کند.

 

نظرات برخی کارشناسان

طاهره کرد
کارشناس باغداری

آب مورد نیاز چگونه تامین می‌شود؟
متاسفانه به دلیل عدم پاسخگویی و نبود مسئولیت در قبال حرف و مصاحبه و وعده، دولت هر وعده‌ای می‌دهد و نیازی به هیچ پشتیبانی مالی و فنی هم احساس نمی‌کند. بیشتر این نهال‌ها طی چند ماه آینده خشک می‌شوند چون حتی در فصل گرم یک بار هم آبیاری نخواهند شد. فرض کنید برنامه‌ای هم برای آبیاری وجود داشته باشد آب مورد نیاز از کجا و چگونه تامین خواهد شد؟

جواد امین منصور
کارشناس توسعه پایدار

این طرح‌ها تبلیغاتی است
این طرح بلندپروازانه باید به سوالات زیاد پاسخ دهد. برنامه خاصی در مورد محل‌های کاشت، تامین آب، نگهداری، شیوه بهره‌برداری و اهداف آن وجود دارد؟ همه ما به یاد داریم که در طرح مشهور حرم تا حرم حدود دو دهه پیش چند ستون درخت کنار بزرگراه تهران_قم کاشته و برای چند سال با تانکرها و تراکتورها و نیروی انسانی آبیاری و نگهداری شد. اما توقف رسیدگی و خشک شدن و نابودی تدریجی اکثر آنان نشان داد که کاشت آنها نیز بیشتر اهداف تبلیغاتی داشته است.

مرتضی ابراهیمی رستاقی‌
کارشناس جنگل

درست کردن دوغ با آب دریا
باید امیدوارم باشیم که به دور از تبلیغ و ایجاد موج، خدمتی و اقدامی هم صورت بگیرد اما نباید از یاد برد که کاشت مهم نیست، هنر در نگهداری و به ثمر رساندن است ولو در سطح 5 هکتار. اما پروژه‌ای با این ابعاد که بر اساس آن دولت اعلام کرده است یک میلیارد نهال می‌کارد (‌به جز از اجرای برنامه‌ای در چارچوب طرح مدیریت جنگل که پیش‌نیازهای برنامه جنگل کاری را تامین می‌کند) بی‌شباهت با درست کردن دوغ با استفاده از آب دریا و یک تغار ماست نیست.

محمد علی بابا
کارشناس منابع طبیعی

وضع موجود را حفظ کنند؛ کاشت نهال پیش‌کش
به نظر می‌رسد طراحان برنامه کاشت یک میلیارد درخت حتی تصویری از فضای اشغال این تعداد اصله که می‌گویند ندارند. به‌ویژه اینکه فکر می‌کنم اولویت با حفظ وضع موجود است. گویی متولیان نمی‌دانند چند میلیون نفر_ساعت، چه میزان آب، سطح اشغال و چند هزار هزار میلیارد تومان برای انجام چنین طرحی هزینه لازم است و این تنها در مرحله کاشت است و فرایند نگهداری آن خود داستان بلند دیگری است که تجربه نشان داده دولت‌ها در آن موفق نیستند.

مروری بر سرنوشت چند طرح بزرگ درختکاری در سال‌های اخیر

نام طرح: طوبی
مجری و طراح: وزارت جهاد کشاورزی

«طوبی»؛ طرحی که بدل به
زمین‌خواری بزرگ شد
هدف: افزایش تولیدات باغی با افزایش اراضی زیر کشت زیتون
شیوه اجرایی: کشت این گونه در اراضی ملی و جنگلی مخروبه، اراضی شیبدار فاقد کاربری زراعی و ایجاد عرصه‌های جدید
اجرای طرح: 1378
پیش‌بینی اولیه اعتبار طرح: ۴ هزار میلیارد ریال
اراضی پیش‌بینی شده: طی ۱۰ سال؛ سالانه ۱۰۰ هزار هکتار و در مجموع ۱ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت پوشش این طرح قرار گیرد.
توضیحات: در طرح طوبی مجموعاً تعداد ۲۰۹۰ فقره واگذاری به میزان ۳۷۷۱۳ هکتار صورت گرفته است. خبرگزاری فارس سال 1400 با انتشار گزارشی از طرح طوبی به‌عنوان طرحی که بدل به یکی از بزرگترین زمین‌خواری‌های کشور شده است نام برد و نوشت: به‌واسطه اجرای طرح طوبی، تاکنون بیش از ۵ میلیون هکتار از اراضی ملی برای اجرای طرح‌های کشاورزی به متقاضیان واگذار شده است که البته بخش عمده این اراضی به‌جای اینکه به کشاورزی اختصاص یابند، قربانی تغییر کاربری شده و در برخی موارد به تشکیل پرونده‌های تخلف در محاکم قضایی کشور انجامیده‌اند؛ همین امر سبب شده طرح طوبی همواره به‌عنوان طرحی مخرب و پوششی برای زمین‌خواری شناخته شود.
بعد از آنکه این طرح نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند، طی بخشنامه‌ای اجرای آن متوقف و هیاتی برای لغو قراردادهای منعقد شده در این طرح تشکیل شد اما از آنجا که این طرح زمینه‌ساز سوءاستفاده توسط برخی از افراد پرنفوذ شده بود، لغو قراردادها نیز با مشکل مواجه شد.

نام طرح: پویش مردمی احیای جنگل‌های زاگرس
مجری و طراح: سازمان منابع طبیعی، جنگلداری و آبخیزداری

پویش مردمی احیای جنگل‌های زاگرس در ۱۱ استان زاگرسی کشور
هدف: احیا و زادآوری جنگل‌های زاگرس، کمک به پایداری این جنگل‌‌ها
شیوه اجرایی: انجام عملیات بذرکاری گونه‌های بومی درختان جنگلی با استفاده از گونه‌های جنگلی سازگار با شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناطق
اجرای طرح: 1400
پیش‌بینی اولیه اعتبار طرح: …
اراضی پیش‌بینی شده: طی ۱۰ سال؛ 74 شهرستان
توضیحات: پویش مردمی احیای جنگل‌های زاگرس نیمه آذر سال 1400 در 11 استان زاگرس‌نشین به اجرا درآمد. قرار بود این برنامه با مشارکت دوستداران محیط زیست و منابع طبیعی، همراهی و همکاری شورای اسلامی روستاها، جوامع محلی، گروه‌های جهادی مسئولان دولتی و محلی، تشکل‌های محیط زیستی، بسیج سازندگی و هلال احمر با هدف حفظ و احیا جنگل‌ها و مراتع اجرا شود. این پویش در راستای اجرای پویشی وسیع‌تر با عنوان «ایران سرسبز؛ هر ایرانی یک درخت» برگزار شد. اداره‌های استانی منابع طبیعی، آبخیزداری و جنگلداری در استان‌ها هدف اعلام کردند که در این طرح، ۱۹۰۰ هکتار از جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد، اراضی جنگلی در ۹ شهرستان جنگلی استان شامل کرمانشاه، اسلام‌آباد غرب، روانسر، گیلانغرب، سنقر و کلیایی، ثلاث باباجانی، جوانرود، دالاهو و پاوه، 65 هکتار استان کردستان، منطقه چغاسبز استان ایلام اجرا می‌شود، گرچه شاید زمان یک ساله برای بررسی این طرح زود باشد اما کارشناسان جنگلداری در کشور بارها و بارها و در گفت‌وگوهایی مکرر با «پیام‌ ما» درباره زادآور بودن زاگرس و ضرورت تدبیر عاجل برای آن هشدار داده‌اند.

نام طرح: جنگلانه
مجری و طراح: تشکل‌های محیط زیستی کشور

طرح جنگلانه
هدف: احیای رویشگاه‌های آسیب‌دیده
شیوه اجرایی: کپه‌کاری برای کاشتن بذر درختان بومی
اجرای طرح: سال 1393
پیش‌بینی اولیه اعتبار طرح: …
اراضی پیش‌بینی شده: طی دو مرحله از 14 استان به 28 استان
توضیحات: جنگلانه یک پروژه محیط زیستی غیردولتی بود که از سال ۱۳۹۳ برای احیای رویشگاه‌های جنگلی آسیب‌دیده ایران راه‌اندازی شد. در ۵ دی ۱۳۹۳، اجرای طرح سراسری جنگلانه توسط گروهی از سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی در ۱۴ استان ایران در مساحت بیش از ۱۶۱ هکتار آغاز شد. هدف این طرح، احیای رویشگاه‌های جنگلی آسیب‌دیده ایران بود. در این طرح، عمدتاً از روش کپه‌کاری برای کاشتن بذر درختان بومی استفاده شد. دومین دوره جنگلانه در ۲۷ آذر ۱۳۹۴ اجرا شد و به همه استان‌های ایران توسعه پیدا کرد. با وجود اجرای این طرح از سال 93 تاکنون هیچ گزارش ارزیابی از اثرگذاری آن منتشر نشده است.

نام طرح: هر ایرانی یک نهال
مجری و طراح: جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها

هر ایرانی یک نهال
هدف: احیای پوشش گیاهی مرتع و جنگل‌ها
شیوه اجرایی: کاشت نهال
اجرای طرح: 1400
پیش‌بینی اولیه اعتبار طرح: …
اراضی پیش‌بینی شده: تمام استان‌های کشور
توضیحات: دی 1400 معاون وزیر کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد با توجه به سیاست حفظ و گسترش پوشش گیاهی کشور یکی از این اقدامات، تحت عنوان پویش «هر ایرانی یک نهال» مورد توجه قرار گرفته است.
مسعود منصور رئیس در این برنامه،‌ وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور را به‌عنوان متولی این طرح و تنظیم آن را براساس تنظیم سند شجره با هدف درختکاری و احیای پوشش گیاهی مراتع و جنگل‌ها اعلام کرد. اجرای برنامه کاشت 500 میلیون اصله نهال و بذرافشانی با مشارکت گروه‌های جهادی، نهادها و دستگاه های اجرایی با شعار «ایران سبز، ایران قوی، هر ایرانی یک نهال» بخشی دیگر از این طرح عنوان شده است.
این سازمان گزارشی از فعالیت‌های انجام شده و نتایج به دست آمده منتشر نکرده است.